|
(Κανονισμός 139/1999)
Του κ. Γρ. Θ. Στάθη, Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ἡ ὀρθόδοξη Λατρεία, οὖσα Λογικὴ λατρεία, εἶναι ΑΜΕΣΗ προσομιλία μὲ τὸ Θεό, τὴ Θεοτόκο, τοὺς Ἁγίους. ΕΝΔΥΜΑ τοῦ λόγου καὶ ΣΥΜΦΥΤΟ ΕΚΠΟΡΕΥΜΑ αὐτοῦ εἶναι τὸ ΜΕΛΟΣ. Ὁ Λόγος ὁ τῆς Λατρείας διακρίνεται σέ: Βιβλικὸ (Καινὴ καὶ Παλαιὰ Διαθήκη) Εὐχητικὸ (Εὐχὲς καὶ Δεήσεις) καὶ Ὑμνητικὸ (Χριστιανικὸς Ποιητικὸς Λόγος – Ὑμνογραφικὸς πλοῦτος ) ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΑΡΙΑ ΠΡΑΞΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΡΟΦΗΤΟΛΟΓΙΟ καὶ ΨΑΛΜΟΥΣ (ψαλτοὶ καὶ ἀπαγγελτοί-χύμα) Στὸν Εὐχητικὸ Λόγο διακρίνουμε τὶς : ΕΥΧΕΣ ΔΕΗΣΕΙΣ, ποὺ εἶναι πρωταρχικὰ στοιχεῖα ΑΝΑΦΟΡΑΣ πρὸς τὸ Θεὸ (μὲ τὸ λόγο). Τὸ ἀκροτελεύτιο μέρος τῶν ΕΥΧΩΝ ἀπαγγέλεται ΕΚΦΩΝΩΣ, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ ΚΥΡΙΟ ΕΥΧΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Στὸν Ὑμνητικὸ Λόγο, τὸν καθαρὸ Χριστιανικὸ Ποιητικὸ Λόγο : Βυζαντινό, διακρίνουμε τὰ : Κοντάκια – Κανόνες – Ἰδιόμελα – Αὐτόμελα καὶ Προσόμοια. Τὸ Ὑμνογραφικὸ κείμενο ἀποτέλεσε τὴ βάση πάνω στὴν ὁποία ἀναπτύχθηκε ἡ Ἑλληνικὴ Ψαλτικὴ Τέχνη. Τὸ τελειότερο ἐκφωνητικὸ σύστημα εἶναι ἡ Ἐκφωνητικὴ Σημειογραφία, πού, ὡς Προσῳδιακὰ Σημεῖα, ἀπὸ τὸ 2ο π.Χ. αἰῶνα χρησίμευε γιά: 1) τὴν ΑΠΟΔΟΣΗ τοῦ «ΠΑΘΟΥΣ» τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας, καὶ 2) τὴν ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ. Ἡ Ἐκφωνητικὴ Σημειογραφία ἀναπτύχθηκε ἀπὸ τὸν ΣΤ’ αἰῶνα γιὰ τὰ Βιβλικὰ Ἀναγνώσματα, ἔφτασε στὴν πλήρη ἀνάπτυξή της τὸν Η’-Θ’ αἰῶνα καὶ τὴν μεγίστη ἀκμὴ τῆς τὸν ΙΑ’-ΙΒ’ μέχρι τὸν ΙΕ’ αἰῶνα ὅταν ὅλες οἱ βιβλικὲς περικοπὲς παρασημάνθηκαν μὲ τὴν Ἐκφωνητικὴ Σημειογραφία. Μέχρι τὸν 15ο μ.Χ. αἰῶνα ἡ μακραίωνη χειρόγραφη παράδοση μαρτυρεῖ μία ΣΤΑΘΕΡΗ ΕΚΦΩΝΗΤΙΚΗ παράδοση ποὺ ΚΑΝΟΝΑΡΧΕΙ τὸ ΧΡΕΟΣ τῆς ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑΣ γιὰ τὴν προσέγγιση τῆς ΕΚΦΩΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ καὶ ΟΧΙ ΑΠΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ τῶν Βιβλικῶν Ἀναγνωσμάτων τῆς Λατρείας. Τὰ Βιβλικὰ Ἀναγνώσματα εἶναι ὁ «Λόγος Θεοῦ», γιὰ νὰ τὸν ἀκούσουν οἱ πιστοί? εἶναι «ἡ Παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ» κατὰ τὸν Ἄγ.Γερμανὸ Κῶν/πόλεως, καθότι «Ἐκεῖνος -ὁ Χριστός- (ὅς) διὰ τοῦ Εὐαγγελίου ὀρᾶται φθεγγόμενος» κατὰ τὸ Συμεὼν Θέσ/νίκης. Στὴ θ. Λατρεία δὲ γίνεται ΜΕΛΕΤΗ – ΣΠΟΥΔΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ τῆς Θείας Γραφῆς, ἀλλὰ ΕΚΦΩΝΕΙΤΑΙ γιὰ νὰ τὴν ΑΚΟΥΜΕ , νὰ ΕΝΤΥΠΩΘΕΙ, νὰ ΑΠΟΚΡΙΝΟΜΑΣΤΕ, νὰ ΔΙΑΛΕΓΟΜΑΣΤΕ μὲ τὸ Θεό. Ἡ Θεία αὐτὴ ΕΚΦΟΡΑ εἶναι ΟΧΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ ἀλλὰ εἶναι ἐκφορὰ τῆς ΦΥΛΑΚΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ τῆς ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ καὶ τῆς ΨΑΛΤΙΚΗΣ καὶ ΕΚΦΩΝΗΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ αὐτῆς. Ο ΕΥΧΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ εἶναι τὸ ΕΝΑ μέρος τοῦ ΔΙΑΛΟΓΟΥ μὲ τὸ ΛΟΓΟ-ΘΕΟ, τὸ ἄλλο εἶναι τὰ Βιβλικὰ Ἀναγνώσματα Ο ΕΥΧΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΑΝΑΓΙΝΩΣΚΕΤΑΙ εἰς ΕΠΗΚΟΟΝ ΙΕΡΟΠΡΕΠΩΣ καὶ μὲ ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ, δηλαδὴ ΕΜΜΕΛΗΣ ΕΚΦΟΡΑ καὶ ὄχι ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΤΗΔΕΥΣΗ Τὸ ΑΚΡΟΤΕΛΕΥΤΙΟ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ ψάλλεται ΕΚΦΩΝΩΣ, ὅπως καὶ οἱ ΔΕΗΣΕΙΣ Τὴν ΠΑΠΑΔΙΚΗ ΧΟΡΕΙΑ ἀποτελοῦν Οἱ ΚΛΗΡΙΚΟΙ ποὺ ΑΝΑΓΙΝΩΣΚΟΥΝ καὶ ΕΚΦΩΝΟΥΝ, καὶ Οἱ ΨΑΛΤΕΣ, ποὺ ψάλλουν. Στὴν ΠΑΠΑΔΙΚΗ ΧΟΡΕΙΑ , μεταξὺ Κληρικῶν καὶ Ψαλτῶν ΔΕΝ ὑπάρχει ΑΝΤΙΜΕΤΑΘΕΣΗ ΡΟΛΩΝ, πέραν τῶν «παραδεδομένων» γιὰ τοὺς Ἀρχιερεῖς (καταβασίες κτλ). Η ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΑ Κληρικῶν εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ τὴν ἁρμονία μὲ τοὺς ψάλτες καὶ γιὰ τὴν ΕΜΜΕΛΗ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ τοῦ λειτουργικοῦ λόγου, καὶ φυσικὰ ὅλα ΑΠΟΒΛΕΠΟΥΝ στὴν «μετὰ τέρψεως» καὶ μουσικῆς τερπνότητος ΕΝΣΤΑΛΛΑΞΗ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν τῶν Θείων λόγων. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς Ψαλτικῆς τὴν τελευταία πεντηκονταετία ἐπέβαλλε ὅλους τους ἤχους γιὰ τὶς παντοῖες ἐκφωνήσεις, οἱ ὁποῖες δὲν εἶναι πλέον ἐκφωνήσεις ἀλλὰ ἰδιότυπη ψαλμῳδία καὶ ἔτσι ἔχουμε ΜΕΛΙΚΗ καὶ ὄχι ΕΚΦΩΝΗΤΙΚΗ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ τῶν ΔΕΗΣΕΩΝ καὶ ΕΥΧΩΝ, πρᾶγμα ποὺ συνιστᾷ ΕΚΤΡΟΠΗ ἀπὸ τὴν ΕΚΦΩΝΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ τοῦ Βιβλικοῦ καὶ Εὐχητικοὺ λόγου στὴ λατρεία. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ / ΠΡΑΚΤΕΑ Κατανόηση τοῦ κειμένου φιλολογικὴ– θεολογική: Ἡ κατανόηση θὰ ἀποκλείσει τὴν παρανόηση καὶ τὸν παράταιρο τονισμὸ τῶν νοημάτων κατὰ τὴν ἔκφωνῃ ἀπαγγελία. Ἡ Θεολογικὴ προσέγγιση ἐπισημαίνει τὶς κύριες λέξεις ποὺ πρέπει νὰ προσέξει ὁ «μέλλων ἀπαγγέλειν» γιὰ νὰ τὶς χρωματίσει ἀνάλογα. Εὐκρίνεια : Ἡ παράδοση καὶ διαφύλαξε καὶ διδάσκει τὸ ὀρθὸ (δήλ. τὸ τῆς εὐκρινοῦς ἀναγνώσεως) καὶ πρέπει οἱ διάκονοι τοῦ λόγου νὰ ΜΑΘΗΤΕΥΣΟΥΝ στοὺς πρὶν ἀπ’ αὐτοὺς «ἐνευδοκιμήσαντας» στὴν ἐκφωνητικὴ ἀπαγγελία. Ρυθμικότητα – Εὐμετρία – Εὐαρμοστία : Ὡς λογοτέχνημα. Ὁ λόγος τῆς λατρείας εἶναι ποιημένος μὲ εὐμετρία καὶ εὐαρμοστία. Μέλημα τοῦ καλοῦ ἀναγνώστου εἶναι νὰ ἀνακαλύπτει τὶς ἀρετὲς αὐτὲς τοῦ λειτουργικοῦ κειμένου ὥστε νὰ ἀναγινώσκει μὲ τὴ «μέση φωνή» προσέχει ἰδιαίτερα τοὺς συμμέτρους λεκτικοὺς τονισμοὺς χρωματίζει «τὸν ἐμπεριεχόμενον νοῦν» τοῦ κειμένου μὲ τὰ παραδεδομένα ἐκφωνητικὰ μορφώματα. Τήρηση τῆς ἠχητικῆς αἰσθητικῆς : Ὁ Βιβλικός, ὁ εὐχητικὸς καὶ ὁ ὑμνητικὸς λόγος εἶναι ἡ συστατικὴ ὁμοούσια τριάδα τῆς ἑλληνικῆς ὀρθόδοξης λατρείας μὲ τὸ συνεκπορευόμενο καὶ συνεκφερόμενο πάντοτε μέλος. Χρειάζεται ἦθος καὶ ὕφος τελετουργικό, δηλαδὴ ὅ,τι ἀναγινῶσκεται πρέπει νὰ ἀναγινώσκεται καὶ ὅ,τι ψάλλεται πρέπει νὰ ψάλλεται, ὅπως ἡ παράδση παρέδωσε κατὰ τὸν ἀποστολικὸ λόγο «εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν».
|
 |
|