Προηγούμενη σελίδα


ΚΕΙΜΕΝΑ & ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ

Θ' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟY
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟY ΣΥΜΠΟΣΙΟY

Τὸ μυστήριο τοῦ θανάτου στὴ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας

Βόλος, 5-7 Νοεμβρίου 2007


"ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΝΕΚΡΩΣΙΜΟΣ ΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΚΑΙ ΙΕΡΕΙΣ"

Πρεσβύτερος Στέφανος Αλεξόπουλος
Εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Γεωγίου Χαλανδρίου

Προοίμιο

 Σύμφωνα με το εν χρήσει Τυπικόν της εν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας η νεκρώσιμος ακολουθία είναι κοινή «εἰς ἅπαντας τοὺς κοιμηθέντας, καὶ εἰς Βασιλεῖς, καὶ εἰς Πατριάρχας, καὶ εἰς Ἀρχιερεῖς, καὶ εἰς Ἱερεῖς, καὶ εἰς ἄνδρας, καὶ γυναίκας, μικρούς τε καὶ μεγάλους, καὶ εἰς αὐτὰ τὰ βρέφη[1] ... Πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ».[2]

Ανατρέχοντας όμως στο εν χρήσει Μέγα Ευχολόγιο της Εκκλησίας μας, παρατηρεί κανείς ότι υπάρχει πλήθος νεκρωσίμων ακολουθιών: Νεκρώσιμος ακολουθία «εις κοσμικούς», «εις μοναχούς», «εις ιερείς», «εις κοσμικούς άνδρας», και «κανών αναπαύσιμος εις νήπια».[3]

Εάν δε ερευνήσουμε τη χειρόγραφη παράδοση, θα δούμε ακόμη μεγαλύτερο πλήθος παραλλήλων ακολουθιών.

Το θέμα το οποίο μου ανατέθηκε να διαπραγματευτώ εδώ σήμερα, και δη με κάθε δυνατή συντομία, είναι η νεκρώσιμος ακολουθία των μοναχών και των ιερέων, διο και εισερχόμενος στο θέμα μου σπεύδω προοιμιακώς να αναφέρω ότι οι ακολουθίες αυτές, όπως παρατίθενται στο Μέγα Ευχολόγιο,[4] αντικατοπτρίζουν μια μεγάλη ποικιλομορφία και μακρά πορεία εξέλιξης η οποία άρχισε να ανακόπτεται σε μεγάλο βαθμό με την εμφάνιση της τυπογραφίας.

Ο χώρος και ο χρόνος δεν μου επιτρέπουν μια λεπτομερή και διεξοδική ανάλυση των δύο αυτών νεκρωσίμων ακολουθιών. Θα περιοριστώ ως εκ τούτου στα στοιχεία εκείνα που κατά την ταπεινή μου άποψη θεωρώ σημαντικά όσον αφορά στις αρχές, στην ιστορική εξέλιξη, και στη τελική διαμόρφωση των ακολουθιών αυτών. Πρέπει πάντως ευθύς αμέσως να σημειώσω, ότι ουσιαστικά δεν έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικές ακολουθίες, αλλά με μία ακολουθία σε δύο διαφορετικά στάδια εξέλιξης.

Μπαίνω λοιπόν στο θέμα μου, εξετάζοντας τούτο σε πέντε χρονικές περιόδους.

Περίοδος Α΄:

Από τους πρώτους μέχρι τον 8ο  αιώνα

 

Το σχήμα της νεκρωσίμου ακολουθίας την περίοδο αυτή, δηλαδή πριν από τον 8ο αιώνα, δεν το γνωρίζουμε. Μας δίνονται όμως ενίοτε έμμεσες πληροφορίες, όπως από αγιολογικά και πατερικά κείμενα, από αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία μας επιτρέπουν να κάνουμε κάποιες υποθέσεις.

Από τις πληροφορίες αυτές θα επισημάνω μερικές μόνο οι οποίες φανερώνουν ότι ήδη από την πρώιμη αυτή εποχή υπάρχει μια κάποια τάση δημιουργίας ιδιαιτέρων εκκλησιαστικών τελετουργικών εθίμων όταν πρόκειται για κεκοιμημένους μοναχούς ή κληρικούς. Κατά την εν λόγῳ δηλαδή περίοδο έχουμε τη δημιουργία τελετουργικών πλαισίων αναλόγων με την ιδιότητα του κεκοιμημένου, ιδίως όταν ο θανών ή η θανούσα ήταν εξέχον μέλος της Χριστιανικής κοινότητος.

Φαίνεται ότι τα στοιχεία που διαφοροποιούν τις εν λόγω οιονεί τελετές ήταν κατ΄ αρχάς μεν η ένδυση του κεκοιμημένου. Τα πρώτα βήματα αυτής της διαφοροποίησης τα βλέπουμε στο βίο της Αγίας Μακρίνας (αδελφής του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου και του Αγίου Γρηγορίου του Νύσσης), όπου στο πλαίσιο της περιγραφής της προετοιμασίας του σώματός της μας αναφέρεται το απλούν της ένδυσής της ως χαρακτηριστικό της εν Χριστώ ζωής της. Δεν της αλλάζουν τα ενδύματα κατά την τελετή της ταφής, αλλά φαίνεται ότι την αφήνουν με εκείνα που φορούσε. Η απόφαση μάλιστα να την καλύψουν με ένα σκούρο ένδυμα λαμβάνεται με κριτήριο τον παραδειγματισμό των μελών της μοναστικής κοινότητος της Μακρίνας. Είναι χαρακτηριστικό ότι και στις δύο περιπτώσεις γίνεται αντιδιαστολή μεταξύ του στολισμού και της νεκρικής ένδυσης της Μακρίνας από τη μια, και των συνηθειών του λαού από την άλλη.[5]

Στα Αρεοπαγιτικά κείμενα,[6] εξ’ άλλου, παρατηρούμε ότι το ακριβές σημείο της τοποθέτησης του κεκοιμημένου μέσα στο Ναό διέφερε ανάλογα κάθε φορά με τη ιδιότητά του. Αν ήταν κληρικός ετοποθετήτο «ἐπίπροσθεν τοῦ θείου θυσιαστηρίου», αν ήταν μοναχός ή λαϊκός, «παρὰ τὸ τίμιον ἱερατεῖον αὐτὸν κατακλείνει, πρὸ τῆς ἱερατικῆς εἰσελεύσεως».[7]

Βλέπουμε λοιπόν ότι σε αυτή την πρώτη περίοδο που εξετάσαμε δεν υπήρχαν ουσιαστικές διαφορές στις οιονεί νεκρώσιμες αυτές τελετές. Αυτό που διέφερε κατά περίπτωση την περίοδο αυτή ήταν ο τρόπος ένδυσης εκάστου  κεκοιμημένου ανάλογα με την ιδιότητά του,[8] και ο χώρος τοποθέτησης αυτού μέσα στο χώρο του Ναού, πάλι ανάλογα με την ιδιότητά του.[9]

Περίοδος Β΄:

Από τον 8ο  στο 10ο  αιώνα

Στην περίοδο αυτή κατατάσουμε τις πηγές εκείνες οι οποίες δεν μας δίδουν μεν αυτοτελή νεκρώσιμο ακολουθία, αλλά όμως μας δίδουν ειδικά αναγνώσματα,[10] ειδική ευχή θυμιάματος,[11] ειδικά διακονικά, και ειδικές ευχές εις κοιμηθέντας. Κατά την εν λόγῳ περίοδο τα ως άνω λειτουργικά στοιχεία εντάσσονται σε ένα ευρύτερο τελετουργικό πλαίσιο.[12] Το τελετουργικό  αυτό πλαίσιο μπορούσε να είναι η Θεία Λειτουργία ή κάποια ακολουθία του νυχθημένου, και κυρίως της Παννυχίδος, σύμφωνα με τους περισσοτέρους ερευνητές.[13] Η νεκρώσιμος ακολουθία η οποία προέκυπτε από τη σύνθεση αυτή εχρησιμοποιήτο για όλους τους κεκοιμημένους ανεξαιρέτως.

Οι ευχές αυτές, όπως φαίνεται από τα στοιχεία που μας δίνει η χειρόγραφη παράδοση,[14] είχαν την εξής διάταξη:

Διακονικά εἰς κοιμηθέντας[15]

Εὐχή Πρώτη

Εἰρήνη πᾶσι

Τὰς κεφαλὰς



Εὐχή Δεύτερη (Κεφαλοκλισίας)[16]

Τα εν λόγῳ λειτουργικά στοιχεία αποτελούσαν μόνιμη και σταθερή λειτουργική ενότητα της οιονεί νεκρωσίμου ακολουθίας παντός ανθρώπου κατά την εξεταζομένη χρονική περίοδο. Εξαίρεση αποτελούσε μόνο το περιεχόμενο της πρώτης ευχής η οποία ήταν ανάλογη με την ιδιότητα του κεκοιμημένου, δηλαδή εάν ήταν ιερέας, αρχιερέας, μοναχός, κ.τ.λ. και αποτελεί μια πρώιμη ένδειξη της καθιέρωσης ξεχωριστών ακολουθιών αργότερα.

Περίοδος Γ’

Από τον 10ο  μέχρι  τον 12ο   αιώνα

 

Την περίοδο αυτή, δηλαδή μεταξύ του 10ου και 12ου αιώνα, παρατηρούμε τη σταδιακή αλλά σταθερή εξάπλωση του μοναχικού τυπικού. Μέσα στο πλαίσιο αυτό εμφανίζεται και η πρώτη αυτοτελής νεκρώσιμος ακολουθία που απαντάται στον κώδικα της Μονής Κρυπτοφέρρης Γ.β. Χ του δεκάτου αιώνος.

Στη νεκρώσιμη ακολουθία του παραπάνω κώδικα παρατηρούμε την επικράτηση του μοναχικού όρθρου ως πλαισίου μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η νεκρώσιμος ακολουθία γενικώς.[17] Επίσης, παρατηρούμε κατ’ αρχάς μικρές διαφορές μεταξύ νεκρωσίμου ακολουθίας λαϊκού, μοναχού, και κληρικού, που συνίσταται κυρίως στην επιλογή της εναρκτήριας ψαλμωδίας,[18] επιλογή του κανόνα και του κοντακίου,[19] και επιλογή της επιτάφιας ευχής.[20] (Η δομή της ως άνω νεκρωσίμου ακολουθίας δίδεται στο Επίμετρο Β).

Την ίδια εποχή εμφανίζονται στη χειρόγραφη παράδοση και νεκρώσιμες ακολουθίες με τίτλο «εις κοιμηθέντας μοναχούς.» Οι νεκρώσιμες αυτές ακολουθίες όμως στην πράξη δεν ήταν αποκλειστικής μοναχικής χρήσης, αλλά ήταν κοινές για όλες τις κατηγορίες κεκοιμημένων με μικρές εναλλαγές στην εναρκτήρια ψαλμωδία, στον κανόνα, ή στο κοντάκιο, ανάλογα με την ιδιότητα του κεκοιμημένου.[21]

Περίοδος Δ’

Από τον 12ο  μέχρι και τον 14ο αιώνα

Από τον 12ο αιώνα και μετά, παράλληλα με την νεκρώσιμο ακολουθία που ήταν σε κοινή για κληρικούς, λαϊκούς, και μοναχούς, αρχίζουν να εμφανίζονται αυτοτελείς νεκρώσιμες ακολουθίες που προορίζονταν σχεδόν αποκλειστικά για μοναστική χρήση, δηλαδή για τη νεκρώσιμο ακολουθία μοναχών, οι οποίες όμως εχρησιμοποιούντο και στις περιπτώσεις κήδευσης κληρικών.[22] Στη διαμόρφωση αυτών των νεκρωσίμων ακολουθιών είναι άξιο παρατήρησης να σημειώσουμε ότι βλέπουμε μια πληθώρα εναλλαγών, επιλογών, και συνδυασμών ως προς τα δομικά τους στοιχεία. Σύμφωνα με σχετική ανάλυση του λειτουργιολόγου Peter Galadza, σε ολόκληρη τη χειρόγραφη παράδοση υπάρχουν 18 (!) διαφορετικά σχήματα νεκρωσίμων ακολουθιών εις μοναχούς.[23] Μέσα από αυτά προέκυψε αργότερα και η νεκρώσιμος ακολουθία εις κληρικούς, όπως θα αναφέρουμε παρακάτω.

Παρατηρώντας τα 18 αυτά σχήματα νεκρωσίμου ακολουθίας εις μοναχούς βλέπουμε ότι όλα τα σχήματα έχουν ως βάση την ακολουθία του μοναχικού όρθρου.[24]

Επειδή ο χρόνος δεν μας επιτρέπει την ανάλυση και των 18 σχημάτων της νεκρωσίμου ακολουθίας εις μοναχούς, θα εξετάσουμε μερικά δομικά λειτουργικά στοιχεία των νεκρωσίμων αυτών ακολουθιών.[25]

Ψαλμός 90

Στις νεκρώσιμες ακολουθίες, όπως παρατίθενται στο Μέγα Ευχολόγιο, ο ψαλμός 90 είναι ο εναρκτήριος ψαλμός των νεκρωσίμων ακολουθιών εις κοσμικούς και μοναχούς, ενώ στα παλαιά χειρόγραφα ορίζεται ο εξάψαλμος για λαϊκούς και ο ψαλμός 90 για μοναχούς, όπως π.χ. στον κώδικα της Μονής Κρυπτοφέρρης Γ.β. Χ του δεκάτου αιώνος που εξετάσαμε και παραπάνω (βλέπε και Επίμετρο Β).

Στη χειρόγραφη παράδοση του 12ου αιώνος, όταν πρόκειται για νεκρώσιμη ακολουθία ηγουμένου, ιερέως ή διακόνου, ορίζεται ο εξάψαλμος.[26] Έχει εκφραστεί η άποψη ότι ο ψαλμός 90 είναι δάνειο από την ακολουθία της Παννυχίδος, αλλά ίσως η παρουσία του στις νεκρώσιμες ακολουθίες αντικατοπτρίζει αρχαία παράδοση, αφού απαντάται στο ίδιο πλαίσιο και σε άλλες χριστιανικές παραδόσεις, αλλά και στην εβραϊκή παράδοση.[27]

Άμωμος – Ευλογητάρια

Αν δούμε τη χειρόγραφη παράδοση γενικώς, ο άμωμος (ψαλμός 118) είναι συνυφασμένος με την νεκρώσιμο ακολουθία. Στη σημερινή λειτουργική χρήση, ο άμωμος  στιχολογείται σε δύο στάσεις στην περίπτωση νεκρωσίμου ακολουθίας μοναχού, σε τρεις στην νεκρώσιμο ακολουθία κληρικού. Ο εν λόγῳ ψαλμός μαρτυρείται από την πρώτη πλήρη νεκρώσιμη ακολουθία (στο Γ.β. Χ του δεκάτου αιώνος), αν και υπάρχουν μερικές περιπτώσεις νεκρωσίμου ακολουθίας μοναχών όπου δεν απαντάται καθόλου ο ψαλμός αυτός.[28] Βλέπουμε επίσης μεγάλη ποικιλία στον τρόπο εκτέλεσης του αμώμου: χωρίς στάσεις, με δύο στάσεις, ή με τρεις στάσεις. Η εκτέλεση του αμώνου σε τρεις στάσεις είναι η αναμενόμενη, αφού ο ψαλμός 118, λόγῳ του μήκους του, αποτελεί από μόνος του το 17ο κάθισμα του Ψαλτηρίου, και ο ψαλμός εκεί χωρίζεται σε τρεις στάσεις, όπου κάθε στάση κατακλείεται με τη μικρή δοξολογία και ακολουθούν αιτήσεις. Η εκτέλεση του αμώμου σε δύο στάσεις σταδιακά αντικατέστησε τον άμωμο σε τρεις στάσεις στην νεκρώσιμο ακολουθία μοναχών κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα[29] και μάλλον σχετίζεται με τα Σάββατα που έχουν αλληλούια, όπου κι εκεί ο άμωμος έχει δύο στάσεις.[30] Σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει η μικρή δοξολογία μεταξύ των δύο στάσεων, αλλά μετά το στίχο 93 ακολουθούν αιτήσεις. Μετά την εκφώνηση, συνεχίζουν με την δεύτερη στάση. Επίσης, στα μουσικά χειρόγραφα παρατηρείται μεγάλη ποικιλία εφυμνίων στον άμωμο με δύο στάσεις, ενώ στον άμωμο με τρεις στάσεις το εφύμνιο είναι σταθερά «Ἀλληλούια» ή «Ἐλέησόν με Κύριε».[31]

Τα ευλογητάρια συνδέονται στενά με τον άμωμο, ονομάζονται πολλές φορές «τροπάρια του αμώμου».[32] Πρώτη φορά εμφανίζεται το πρώτο τροπάριο (Τῶν ἁγίων ὁ χορὸς) τον 10ο/11ο αιώνα,[33] ως σύνολο από τον 12ο αιώνα, και είναι συνήθως επτά, συμπεριλαμβανομένων του τριαδικού και του θεοτοκίου. Από τα δύο ευλογητάρια που στη σημερινή χρήση προστίθενται στις νεκρώσιμες ακολουθίες κληρικών, τα «Οἱ τὸν ἀμνόν», και «Οἱ τὴν ὁδόν», το πρώτο απαντάται στο Μέγα Ευχολόγιο και στις νεκρώσιμες ακολουθίες λαϊκών και  μοναχών,[34] το δε δεύτερο απαντάται στη χειρόγραφη παράδοση και στις νεκρώσιμες ακολουθίες λαϊκών και μοναχών.[35] Στη νεκρώσιμο ακολουθία κληρικού στο έντυπο Μέγα Ευχολόγιο απαντώνται και τα δύο, φέρνοντας τον αριθμό των ευλογηταρίων στα οκτώ. Η τάση διαφοροποίησης που παρατηρούμε σχετικά με τα δύο αυτά τροπάρια μάλλον οφείλεται στην αναφορά των τροπαρίων αυτών στο κήρυγμα του Θείου Λόγου, στις θυσίες και στον αγώνα της ζωή που απαιτείται από τη ζωή του μοναχού και του κληρικού.[36]

Κανών – Κοντάκιο

Η ιστορία του κοντακίου και του κανόνος αντικατοπτρίζουν, ως ένα βαθμό, την ιστορία εξέλιξης της Βυζαντινής λειτουργικής παράδοσης.[37] Όσον αφορά στο θέμα μας, παρατηρούμε από την πρώτη κιόλας πλήρη νεκρώσιμο ακολουθία που έχουμε στον κώδικα Γ.β. Χ του δεκάτου αιώνος, ότι ο κανόνας και το κοντάκιο επιλέγονταν ανάλογα με την ιδιότητα του κεκοιμημένου. Στη χειρόγραφη παράδοση μαρτυρείται μεγάλη ποικιλία κανόνων και κοντακίων για μοναχούς και ιερείς, χωρισμένες σε υποκατηγορίες (παραδείγματος χάριν, εις μοναχούς, εις παρθένους, εις υποτακτικούς, εις μοναζούσας, εις ηγούμενον, εις ιερέα, εις ησυχαστήν).[38] Πλήρες κοντάκιο σώζεται στην νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς του Μεγάλου Ευχολογίου, μετά την έκτη ωδή του κανόνος, με μερικώς σωζομένη ακροστιχίδα «Αναστασίου του ταπ ...».[39] Το ίδιο κοντάκιο (Μετὰ τῶν ἁγίων ἀνάπαυσον...) και ο πρώτος οίκος (Αὐτὸς μόνος ὑπάρχεις ἀθάνατος...) βρίσκεται στην νεκρώσιμο ακολουθία εις μοναχούς στο Μέγα Ευχολόγιο.

Σύμφωνα με τον Bruni, ο κανόνας στην νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς είναι σύνθεση διαφορετικών κανόνων.[40] Οι ειρμοί του Μ. Κανόνος κατά την διάρκεια της ταφής στη νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς εμφανίζονται στη χειρόγραφη παράδοση στο πλαίσιο νεκρωσίμων ακολουθιών τον 15ο αιώνα.[41] Η νεκρώσιμος ακολουθία εις μοναχούς στην έντυπη έκδοση του Μεγάλου Ευχολογίου δεν έχει καθόλου κανόνα, ο οποίος μάλλον εξοβελίστηκε από την παρουσία όλων των αναβαθμών, δηλαδή και των οκτώ ήχων. [42]

Αντίφωνα

Στη χειρόγραφη παράδοση βλέπουμε τριάδες ψαλμών οργανωμένων ως αντίφωνα. Οι τριάδες αυτές είναι ψαλμοί 22, 23, 83, ψαλμοί 22, 83, 114,[43] και ψαλμοί 119, 120, 121. Οι πρώτες δύο τριάδες σχετίζονται μεταξύ τους, αφού η διαφορά μεταξύ τους είναι ένας ψαλμός. Οι ψαλμοί 22 και 114 ήταν γνωστοί για τη χρήση τους στις νεκρωσίμους ακολουθίες από την εποχή του Χρυσοστόμου.[44] Η τρίτη τριάδα (ψαλμοί 119, 120, 121) είναι συνήθως ελλιπής στα χειρόγραφα, όπου ο τρίτος ψαλμός αντικαθίσταται από τους μακαρισμούς.[45] Η δομή της τριάδος αυτής διαφέρει από τις δύο πρώτες στο ότι συνήθως δεν συνοδεύεται από αναγνώσματα.[46]

Η δομή των τριάδων αυτών παραπέμπει σύμφωνα με τους ερευνητές είτε στην ασματική λειτουργική παράδοση της Κωνσταντινούπολης, είτε κατ’ άλλους στην  ασματική λειτουργική παράδοση των Ιεροσολύμων.[47]

 Αναβαθμοί

Το πρώτο αντίφωνο των αναβαθμών κάθε ήχου εμφανίζεται στη νεκρώσιμο ακολουθία μοναχών, ακολουθούμενο κάθε φορά από ομόηχα προσόμοια.  Ο Peter Galadza υποστηρίζει ότι η εισαγωγή των αναβαθμών και των οκτώ ήχων στη νεκρώσιμη ακολουθία έγινε τον 14ο αιώνα στο Άγιο Όρος. Αυτό οδήγησε στη σταδιακή συρρίκνωση του κοντακίου, το οποίο περιορίστηκε στο προοίμιό του και έναν οίκο, ενώ μέχρι εκείνη την εποχή ολόκληρο το κοντάκιο ήταν ακόμα εν χρήσει.[48] Φαίνεται πάντως ότι η παρουσία και των αναβαθμών και των οκτώ ήχων όχι μόνο συρρίκνωσε το κοντάκιο, αλλά πήρε και τη θέση του κανόνα, αφού παρατηρούμε ότι στις περιπτώσεις αυτές όχι μόνο δεν υπάρχει κανόνας, αλλά η σειρά των αναβαθμών βρίσκεται συνήθως μετά τον Ν’ ψαλμό, στη θέση δηλαδή του κανόνα.[49]

Η παρουσία των αναβαθμών του πλ.β΄ ήχου στη νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς πιθανώς σχετίζεται με το αποστολοευαγγέλιο που ακολουθεί, εισάγοντας το ευαγγέλιο, όπως γίνεται στο εωθινό ευαγγέλιο Κυριακών και εορτών.

Μακαρισμοί – Αναγνώσματα – Ν΄ Ψαλμός

Οι μακαρισμοί αρχίζουν να εμφανίζονται στη νεκρώσιμη ακολουθία από τον 11ο-12ο αιώνα, και τα τροπάρια που τους συνοδεύουν καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα επιλογών και κατηγοριών,[50] κάτι που αντικατοπτρίζεται και στις νεκρώσιμες ακολουθίες, όπως δίδονται στο Μέγα Ευχολόγιο, όπου τα τροπάρια που συνοδεύουν τους Μακαρισμούς στις νεκρώσιμες ακολουθίες εις λαϊκούς, μοναχούς, και ιερείς είναι σε κάθε περίπτωση διαφορετικά.[51] Οι μακαρισμοί έχουν τη θέση τους συνήθως πριν από το κυρίως αποστολικό και ευαγγελικό ανάγνωσμα[52] και η αρχική τους θέση είναι, μαζί με το αποστολικό και ευαγγελικό ανάγνωσμα, πριν τον Ν΄ ψαλμό, θέση που διατηρείται στην νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς.[53]

Το πιο συνηθισμένο ζεύγος αποστολοευαγγελίων είναι Α΄ Προς Θεσ. 4:13-17, και Ιω. 5:24-30, το οποίο απαντάται στις περισσότερες νεκρώσιμες ακολουθίες.[54] Η παρουσία περισσοτέρων του ενός αποστολοευαγγελίου σε πολλες νεκρώσιμες ακολουθίες μπορεί να εξηγηθεί και από τη δομή της κάθε ακολουθίας (όπως π.χ. η ύπαρξη αντιφώνων), αλλά και από την πρόθεση ανάγνωσης όσο περισσοτέρων περικοπών γίνεται που έχουν θέμα τον θάνατο και την ανάσταση, σύμφωνα και με το πνεύμα των Αρεοπαγιτικών συγγραμάτων: «τὰς ἐν τοῖς θείοις λόγοις ἐμφερομένας ἀψευδεῖς ἐπαγγελίας περὶ τῆς ἱερᾶς ἀναστάσεως ἀναγνῶντες.»[55] 

Ακόμη και στη σημερινή πράξη δίδεται η δυνατότητα επιλογής μεταξύ διαφόρων αποστολικών και ευαγγελικών αναγνωσμάτων στις νεκρώσιμες ακολουθίες,[56] αλλά συνήθως χρησιμοποιούνται μόνο αυτές που είναι αναγεγραμμένες στη νεκρώσιμο ακολουθία.

Εδώ θα μπορούσαμε να κάνουμε κι ένα μικρό σχόλιο σχετικά με την ανάγνωση του Ψαλτηρίου στους μοναχούς και του Τετραευαγγελίου στους ιερείς. Παρ’ όλο που απαντάται στα χειρόγραφα μόνο από τον 16ο αιώνα, η μαρτυρία του Συμεών Θεσσαλονικής μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι ήταν παλαιά συνήθεια.[57]

Ευχές

Στη νεκρώσιμο ακολουθία σε μοναχούς του εντύπου Μεγάλου Ευχολογίου απαντάται μόνο η ευχή «Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων καὶ πᾶσης σαρκός.»[58] Αντίστοιχα, στην νεκρώσιμο ακολουθία σε ιερείς, εκτός από την παραπάνω ευχή, λέγονται και οι εξής: 1. «Δέσποτα Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον…»[59] 2. «Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνον τὸ ζῇν ἀθάνατον…»[60] 3. «Κύριε τῶν Δυνάμεων, ἡ τῶν θλιβομένων παραμυθία…»[61]

Από τις ευχές αυτές, η πρώτη που είναι κοινή και στις δύο ακολουθίες («Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων καὶ πάσης σαρκός») είναι γενική ευχή, με την έννοια ότι δεν αναφέρεται συγκεκριμένα σε μοναχούς ή ιερείς. Όσον αφορά τις άλλες τρεις ευχές που εμφανίζονται στην νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς, η ευχή «Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνον τὸ ζῇν ἀθάνατον…» είναι η μόνη που χωρίς αμφιβολία, βάση του περιεχομένου της, είναι γραμμένη για ιερείς.[62] Η αναφορά μάλιστα μέσα στην ευχή «…καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῆς γῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ σου λειτουργὸν αὐτὸν κατέστησας, οὕτω καὶ ἐν τῷ οὐρανίῳ σου θυσιαστηρίῳ ἀνάδειξον, Κύριε·» είναι κοινή σε αρκετές από τις ευχές για ιερείς, και είναι το μόνο στοιχείο που, κατά τη γνώμη μου, εξειδικεύει τις ευχές αυτές.[63]

Η ευχή «Δέσποτα Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον…» είναι αρκετά γενική, χωρίς να περιέχει καμμία ειδική αναφορά. Απαντάται για πρώτη φορά στον Βαρβερινό Κώδικα 336 του ογδόου αιώνα ως ειδική ευχή για μοναχούς.[64] Η ευχή «Κύριε τῶν Δυνάμεων, ἡ τῶν θλιβομένων παραμυθία…» είναι κι αυτή αρκετά γενική, και μόνο η λέξη «ιερεύς» που συνοδεύει τη μνημόνευση του ονόματος του κεκοιμημένου εξειδικεύει την ευχή.[65]

Ως γενική παρατήρηση θα έλεγα ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ευχών είναι αρκετά γενικές ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάφορες κατηγορίες κεκοιμημένων. Εξάλλου, ελάχιστες ευχές στη χειρόγραφη παράδοση έχουν αποκλειστική χρήση σε μία μόνο κατηγορία κεκοιμημένων.[66] Το ίδιο μπορεί να πει κανείς κανείς και για τους ύμνους των νεκρωσίμων ακολουθιών για μοναχούς και ιερείς· πολύ λίγοι, σε αναλογία με την πληθώρα υμνολογικών στοιχείων, κάνουν σαφή αναφορά σε μοναχούς ή ιερείς αντίστοιχα (βλέπε Επίμετρο ΣΤ για μερικά παραδείγματα).

Περίοδος Ε΄

Από  τον 15ο στον 16ο αιώνα

 

Την περίοδο αυτή εμφανίζεται και η αυτοτελής νεκρώσιμος ακολουθία εις ιερείς. Ουσιαστικά, δεν είναι καινούργια ακολουθία, αλλά διαμόρφωση της ήδη προϋπαρχούσης νεκρωσίμου ακολουθίας εις μοναχούς,[67] με χαρακτηριστικά που δεν εμφανίζονται τώρα για πρώτη φορά, αλλά έχουν ήδη κάνει μια εμφάνιση στην νεκρώσιμο ακολουθία εις μοναχούς. Εξετάζοντας τη νεκρώσιμη ακολουθία για ιερείς στη χειρόγραφη παράδοση ο Vitaliano Bruni ξεχωρίζει δύο κυρίως ομάδες νεκρωσίμων ακολουθιών για ιερείς, με βάση τη δομή τους, σημειώνοντας ωστόσο την πληθώρα των εξαιρέσεων.

Παραθέτει τη νεκρώσιμη ακολουθία σε ιερέα στον κώδικα Εσφιγμένου 215 του 15ου αιώνα ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της πρώτης ομάδος, και την αντίστοιχη ακολουθία στον κώδικα Sinai gr. 985 του 15ου αιώνα ως παράδειγμα της δεύτερης ομάδος (βλέπε Επίμετρο Δ). Σημειώνει ότι η νεκρώσιμη ακολουθία για ιερείς του εν χρήσει Μεγάλου Ευχολογίου ανήκει στην παράδοση του κώδικα Εσφιγμένου 215.[68] Η δομή της ακολουθίας στην ομάδα αυτή διατηρεί πολλά αρχαϊκά στοιχεία: (1) Η διάταξη των Τριών Αντιφώνων είναι παρόμοια με αυτή του κώδικα Γ.β. Χ του 10ου αιώνα, (2) η θέση των μακαρισμών είναι πριν τον Ν΄, και (3) η βασική δομή του όρθρου είναι εμφανής. Αντιθέτως, η δομή της δεύτερης ομάδος, όπως αντικατοπτρίζεται από τον κώδικα Sinai gr. 985 είναι λιγότερο εμφανής.

Μια χαρακτηριστική περίπτωση από τις εξαιρέσεις είναι η νεκρώσιμος ακολουθία στο Εξοδιαστικό της Μονής του Αγίου Σάβα 373 (291) του 15ου αιώνα. Η ακολουθία είναι κοινή για μοναχούς και ιερείς, και όπου σχεδόν όλα τα λειτουργικά σχήματα που εξετάσαμε παραπάνω τοποθετούνται στην νεκρώσιμο  αυτή ακολουθία: Ο άμωμος σε τρεις στάσεις, τα ευλογητάρια, οι ψαλμοί 119-120-121, οι ψαλμοί 22, 23, 83, οι αναβαθμοί και των οκτώ ήχων, μακαρισμοί, δεκαέξι (16!) αποστολοευαγγέλια, οι ειρμοί του Μεγάλου Κανόνος, και πληθώρα τροπαρίων. Χαρακτηριστικά επίσης της ακολουθίας αυτής είναι ότι οι ευχές δίδονται σε ζεύγη, μια για μοναχούς και μια για ιερομονάχους σε κάθε περίπτωση (βλέπε Επίμετρο Ε), και ότι τελείται η Θεία Λειτουργία μετά τους μακαρισμούς και τα αναγνώσματα που συνοδεύουν τους μακαρισμούς, εάν ο κεκοιμημένος είναι κληρικός.[69]

Συμπεράσματα

Από την έρευνά μας εξάγουμε τα παρακάτω συμπεράσματα:

Οι διαφοροποιήσεις των διαφόρων κατηγοριών κεκοιμημένων κατά χρονολογική σειρά είναι η εξής: η προετοιμασία και ένδυση του κεκοιμημένου (4ος αιώνας), το ακριβές σημείο τοποθέτησής του στον Ναό (6ος αιώνας), εξειδικευμένες ευχές (8ος αιώνας), εξειδικευμένοι κανόνες και κοντάκια (10ος αιώνας).

Αυτοτελείς νεκρώσιμες ακολουθίες αποκλειστικής μοναχικής χρήσης αρχίζουν να εμφανίζονται από τον 12ο αιώνα, ενώ αυτοτελείς νεκρώσιμες ακολουθίες για ιερείς εμφανίζονται τον 15ο αιώνα.

Ουσιαστικά δεν έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικές νεκρώσιμες ακολουθίες, μία για μοναχούς και μία για ιερείς, αλλά έχουμε μία νεκρώσιμο ακολουθία, εκείνη των μοναχών, η οποία εξελίχθηκε και σε νεκρώσιμο ακολουθία των ιερέων.

Το πλήθος των νεκρωσίμων ακολουθιών για μοναχούς και ιερείς αναδεικνύει τον πλούτο, τη δημιουργικότητα, και τη ζωτικότητα των εκπροσώπων της  λειτουργικής υμνογραφικής παράδοσης της Εκκλησίας μας.

Η πληθώρα υμνολογικών επιλογών και η συνεχής τάση πρόσθεσης επι μέρους στοιχείων βοήθησε στην υπερβολική – κατά την ταπεινή μου γνώμη – ανάπτυξη και εξέλιξη των νεκρωσίμων ακολουθιών σε τέτοιο βαθμό, που, σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται δυσδιάκριτη η αρχική δομή τους.

Η απόφαση του Πατριαρχείου να είναι κοινή η νεκρώσιμος ακολουθία για όλους ανεξαιρέτως τους κοιμηθέντας είναι πιστεύω ένα παράδειγμα προσπάθειας λειτουργικής ευταξίας, η οποία στηρίζεται σε θεολογική βάση: «οὐκ ἔνι Ἰουδαίος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. 3:28), η οποία και αντικατοπτρίζεται και στο γνωστό ιδιόμελο της νεκρωσίμου ακολουθίας: «Ἐμνήσθην τοῦ προφήτου βοῶντος· ἐγώ εἰμι γῆ καὶ σποδός· καὶ πάλιν κατενόησα ἐν τοῖς μνήμασι, καὶ εἶδον τὰ ὀστᾶ τὰ γεγυμνωμένα καὶ εἶπον· Ἄρα τίς ἐστι βασιλεὺς ἢ στρατιώτης, ἢ πλούσιος ἢ πένης, ἢ δίκαιος ἢ ἁμαρτωλός; Ἀλλὰ ἀνάπαυσον Κύριε, μετὰ δικαίων τὸν δοῦλόν σου» 

Εάν επανεξεταζόταν το θέμα σήμερα, θα πρότεινα βάση να είναι η ύπαρξη μίας κοινής νεκρωσίμου ακολουθίας για όλες τις κατηγορίες πιστών, όπου μέσα στη κοινή και σταθερή δομή της νεκρωσίου αυτής ακολουθίας να εναλάσσονται μόνο ορισμένα στοιχεία (όπως, λ.χ. τροπάρια, ευχές), ανάλογα με την κάθε περίπτωση. Πιστεύω ότι αυτό και αντικατοπτρίζει την λειτουργική μας παράδοση και ανταποκρίνεται στις ποιμαντικές ανάγκες και ευαισθησίες της εποχής μας.


ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Α. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΕΚΡΩΣΙΜΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ

ΕΙΣ ΚΟΣΜΙΚΟΥΣ, ΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ, ΕΙΣ ΚΛΗΡΙΚΟΥΣ

Α. Προπαρασκευαστικά

ΕΙΣ ΚΟΣΜΙΚΟΥΣ ΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΕΙΣ ΚΛΗΡΙΚΟΥΣ
Προετοιμασία σώματος                                 Νεκρώσιμο Τρισάγιο Μεταφορά σώματος στον Ι. Ναό      [Εὐλογητός…      Ἀσματικό Ἅγιος ὁ Θεός     Τοποθέτηση σώματος στον           Νάρθηκα] Προετοιμασία σώματος:«...Οὐ δεῖ λούσασθαι τὸ σῶμα αὐτοῦ, ἀλλ’ οὐδὲ ὁρᾶσθαι ὅλως γυμνόν, ὁ εἰς τοῦτο τεταγμένος Μοναχός, ἀποσπογγίζει τὸ λείψανον μετὰ χλιαροῦ ὕδατος ἐν σπόγγῳ· ποιῶν πρῶτον μετὰ τοῦ σπόγγου Σταυρὸν ἐν τῷ μετώπῳ τοῦ τελευτήσαντος, ἐν τῷ στήθει, καὶ έν ταῖς χερσί, καὶ ἐν τοῖς ποσὶ, καὶ ἐν τοῖς γόνασι, καὶ πλέον ουδέν...» Μετά ακολουθεί η ένδυση του νεκρού με τα μοναχικά ενδύματα «μηδαμῶς τὴν γύμνωσιν αὐτοῦ θεασάμενος»   Νεκρώσιμο Τρισάγιο Μεταφορά σώματος στον Ι. Ναό      [Εὐλογητός…      Ἀσματικό Ἅγιος ὁ Θεός  Τοποθέτηση σώματος στο μέσον του Ναού εάν είναι ιερέας, στο Νάρθηκα εάν είναι «ιδιώτης»] Προετοιμασία σώματος: «καὶ ἐπεὶ οὐ δεῖ λούεσθαι, γυμνούμενον παρὰ τῶν [3] ἱερέων ἀποσπογγίζουσιν αὐτὸν μετὰ ἐλαίου καθαροῦ·» Κατόπιν τον ντύνουν μετά με ιερατική στολή, τοποθετούν το Ευαγγέλιο πάνω του, και καλύπτουν το πρόσωπο με τον αέρα.                 Νεκρώσιμο Τρισάγιο Μεταφορά σώματος στον Ι. Ναό      [Εὐλογητός…   [Τοποθέτηση σώματος στον           Νάρθηκα]


Β. Νεκρώσιμος Ἀκολουθία

ΕΙΣ ΚΟΣΜΙΚΟΥΣ ΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΕΙΣ ΚΛΗΡΙΚΟΥΣ
Εὐλογητός Ψαλμός 90                       Πρώτη στάση τοῦ Ἀμώμου εἰς ἦχον πλ. β΄, μὲ «ἀλληλούια» στὸ τέλος κάθε στίχου.         Ἔτι καὶ ἔτι … Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς …Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις …   Δεύτερη στάση τοῦ Ἀμώμου εἰς ἦχον πλ. α΄, μὲ «ἐλέησον τὸν δοῦλόν σου» στὸ τέλος κάθε στίχου.   Μικρή Συναπτή Ἔτι καὶ ἔτι … Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις   Τρίτη στάση τοῦ Ἀμώμου εἰς ἦχον γ΄, μὲ «ἐλέησον τὸν δοῦλόν σου»  στὸ τέλος κάθε στίχου.   Νεκρώσιμα Εὐλογητάρια: Τῶν ἁγίων ὁ χορὸς … Ὁ πάλαι με … Εἰκὼν εἰμὶ … Οἱ τὸν ἀμνὸν …   Ἀνάπαυσον … Δόξα … Τὸ τριλαμπὲς … Καὶ νῦν … Χαῖρε σεμνὴ … Ἀλληλούια (x3) Δόξα σοι ὁ Θεός (x3)   Ἔτι καὶ ἔτι …  Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων … Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις   Τροπάρια: Ἀνάπαυσον Σωτὴρ ἡμῶν … Δόξα… Καὶ πάντα τὰ ἐν ἀγνοίᾳ… Καὶ νῦν… Ὁ ἐκ Παρθένου ἀνατείλας …   Ψαλμὸς 50     Κανόνας Θεοφάνους.        Ἀκροστιχίς: Εκτον προσαυδῶ τοῖς               ἀπελθοῦσιν μέλος. Ὠδὴ α’-γ’ Μικρή συναπτή         Κάθισμα: Ἀληθῶς ματαιότης τὰ                    σύμπαντα...        Δόξα...καὶ νῦν... Παναγία Θεοτόκε, τὸν                 χρόνον... Ὠδὴ δ’-στ’                                                                                                                                                       Μικρή συναπτή         Κοντάκιο: Μετὰ τῶν ἁγίων              ἀνάπαυσον...         Οἶκος: Αὐτὸς μόνος ὑπάρχεις              ἀθάνατος...    Ὠδὴ ζ’-θ’ Αιτήσεις Ιδιόμελα: Ποία τοῦ βίου... (ἦχος α’) Οἴμοι, οἷον ἀγῶνα... (ἦχος β’) Πάντα ματαιότης... (ἦχος γ’)  Ποῦ ἐστιν ἡ τοῦ κόσμου... (ἦχος δ’)  Ἐμνήσθην τοῦ προφήτου... (ἦχος πλ. α’)   Ἀρχή μοι καὶ ὑπόστασις... (ἦχος πλ.β’) Κατ’ εἰκόνα σὴν καὶ ὁμοίωσιν...(ἦχος βαρύς) Θρηνῶ καὶ ὀδύρωμαι... (ἦχος πλ. δ’)   Μακαρισμοί Ἐν τῇ βασιλείᾳ σου, μνήσθητι ἡμῶν Κύριε Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι… Μακάριοι οἱ πενθοῦντες… Μακάριοι οἱ πραεῖς… Μακάριοι οἱ πεινῶντες… Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες…      Ληστὴν τοῦ Παραδείσου…   Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ…      Ζωῆς ὁ κυριεύων….   Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί…      Ὁ τῶν ψυχῶν δεσπόζων…   Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι…      Χριστός σε ἀναπάυσοι…   Μακάριοι ἐστέ…      Ἐξέλθωμεν καὶ ἴδωμεν…   Χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθαι…      Ἀκούσωμεν τὶ κράζει…   Δόξα…      Ἀνάρχῳ καὶ γεννήσει τε… Καὶ νῦν… Πῶς ἐκ μαζῶν…     Προκείμενον, ἦχος γ’          Μακαρία ἡ ὁδός ...          Στίχος: Πρὸς σέ, Κύριε, κεκράξομαι ὁ                Θεός μου. Αποστολικό Ανάγνωσμα: Πρός Θεσ. 1, 4:13- Ἀλληλούια, στίχος: Μακάριος, ὃν ἐξελέξω καὶ προσελάβου Κύριε Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ιω. 5:24-                     Ἐλέησον ἡμᾶς ...           Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως …           Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Εὐχὴ: Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων ... Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις ...                                                                                                                                                                                                     Ἀσπασμός Δεῦτε τελευταῖον ἀσπασμόν.. Ποῖος χωρισμὸς ἀδελφοί... Ἄρτι ἡ τοῦ βίου πονηρά... Οἵα ἡ ζωὴ ἡμῶν ἐστίν... Μέγας ὁ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμός... Βλέποντες προκείμενον νεκρὸν... Δεῦτε οἱ ἀπόγονοι Ἀδάμ... Ὅτε ἐκ τοῦ σώματος ψυχή... Δεῦτε ἐν τῷ τάφῳ ἀδελφοί... Ὄντως ματαιότης καὶ φθορά... Πάντα τὰ τοῦ σώματος νυνί... Σώζε τοῦς ἐλπίζοντας εἰς σέ... Δόξα ... Ὁρῶντές με ἄφωνον Καὶ νῦν... Πρεσβείαις τῆς τεκούσης σε....                     Τρισάγιον   Μετὰ Πνευμάτων... Εἰς τὴν κατάπαυσίν σου.... Δόξα... Σὺ εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν... Καὶ νῦν...Ἡ μόνη ἁγνὴ... Μικρὴ συναπτὴ (βλ. # 5) Ὁ Θεός τῶν πνευμάτων ... Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις ...   Ἀπόλυσις   Αἰωνία σου ἡ μνήμη ... (Χ3) Εὐλογητός Ψαλμός 90   Ἀλληλούια Ἦχος πλ. δ΄ Μακάριος, ὃν ἐξελέξω καὶ προσελάβου Κύριε. Στίχος: Καὶ τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ εἰς γενεὰν καὶ γενεάν. Τροπάρια:  Ὁ βάθει σοφίας … Δόξα… Ὁ βάθει σοφίας …  Καὶ νῦν… Σὲ καὶ τεῖχος καὶ λιμένα…   Πρώτη στάση τοῦ Ἀμώμου ἕως τοῦ  «Σὸς  εἰμί».  «Εἰς δύο γὰρ στάσεις ποιοῦμεν τοῦτον ἐνταῦθα» μὲ «Εὐλογητὸς εἶ            Κύριε» στὸ τέλος κάθε στίχου. «Εἰς           τὸν αἰῶνα …» Χ3   Ἔτι καὶ ἔτι … Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις   Δεύτερη στάση τοῦ Ἀμώμου: «Τὰ δικαιώματά σου ἐξεζήτησα. Σὸς εἰμὶ ἐγὼ σῶσόν με» με «Σὸς εἰμὶ ἐγὼ σῶσόν με» στο τέλος κάθε στίχου. Από το «Ἐπίβλεψον ἐπ’ ἐμὲ…» «Ἐν τῇ βασιλείᾳ σου, Κύριε, μνήσθητι τοῦ δούλου σου» στο τέλος κάθε στίχου.               Νεκρώσιμα Εὐλογητάρια: Τῶν ἁγίων ὁ χορὸς … Ὁ πάλαι με … Εἰκὼν εἰμὶ … Οἱ τὸν ἀμνὸν …   Ἀνάπαυσον … Δόξα … Τὸ τριλαμπὲς … Καὶ νῦν … Χαῖρε σεμνὴ … Ἀλληλούια (x3) Δόξα σοι ὁ Θεός (x3)   Ἔτι καὶ ἔτι …  Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων… Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις   Τροπάρια: Ἀνάπαυσον Σωτὴρ ἡμῶν …  Δόξα… Ἀνάπαυσον Σωτὴρ ἡμῶν … Καὶ νῦν… Ὁ ἐκ Παρθένου ἀνατείλας …   Ψαλμὸς 50     Ἀντίφωνα: 1. Ἀντίφωνον Α΄ ἦχος α΄        Ἐν τῷ θλίβεσθαί με…        Τοῖς ἐρημικοῖς, ἄπαυστος …        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, τιμὴ…       Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος α΄        Σοῦ Σῶτερ δεόμεθα τῆς σῆς…        Οὐδεὶς ἀναμάρτητος οὐδείς…        Ὑπὲρ τὰ ὁρώμενα τὰ σά…        Δόξα ... Σταυρῷ σου γηθόμενος Σωτήρ…        Καὶ νῦν Χριστὸν ἐκδυσώπησον 2.  Ἀντίφωνον Β΄ ἦχος β΄          Ἐν τῷ οὐρανῷ…          Ἐλέησον ἡμᾶς…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ βασιλεύειν πέλει…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος β΄        Ῥύμιν τοῦ θανάτου…        Ἵνα τοὺς ἀνθρώπους κοινωνούς…        Σῶσαι τὸ σὸν πλάσμα…        Δόξα…Τρόμῳ τῷ φρικτῷ…        Καὶ νῦν … Εὔας τῆς προμήτορος… 3. Ἀντίφωνον Γ΄ ἦχος γ΄          Τὴν αἰχμαλωσίαν Σιών…          Ἐν τῷ νότῳ οἱ σπείροντες…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, πᾶσα ἀγαθοδωρία…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος γ΄        Δοξάζω τὸν Σταυρόν σου…        Ὁ μόνος ἐλεήμων…        Δόξα… Ὑπνώσας ἐν τῷ τάφῳ        Καὶ νῦν…Λαμπάδα νοητήν… 4. Ἀντίφωνον Δ΄ ἦχος δ΄          Ἐκ νεότητός μου πολλά…          Οἱ μισοῦντες Σιών αἰσχύνθητε…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος δ΄        Ὄντως φοβερώτατον…        Ὕπνος ἀναδέδεικται…        Σὺ δικαιοσύνη τε…        Δόξα…Γένος τὸ ἀνθρώπινον…        Καὶ νῦν…Ῥήσεσιν ἑπὀμενοι… 5. Ἀντίφωνον Ε΄ ἦχος πλ.α΄          Ἐν τῷ θλίβεσθαί με…          Τοῖς ἐρημικοῖς…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, περικρατεῖται πάντα…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος πλ. α΄        Αἴγλῃ τοῦ σοῦ προσώπου Χριστέ…        Ψάλλειν παναρμονίῳ φωνῇ…        Δόξα…Ὅπου τῶν προφητῶν ὁ χορός…        Καὶ νῦν…Νόμῳ τῆς ἁμαρτίας ἡμᾶς… 6. Ἀντίφωνον ΣΤ΄ ἦχος πλ. β΄          Ἐν τῷ οὐρανῷ…          Ἐλέησον ἡμᾶς…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, πανσωστικὴ αἰτία…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος πλ. β΄        Ἔχων ἀκατάληπτον…        Νέκρωσιν ὑπέμεινας…        Δόξα…Ζώντων κυριεύοντα…        Καὶ νῦν…Ὤφθης ἐνδιαίτημα… 7. Ἀντίφωνον Ζ΄ ἦχος βαρὺς          Τὴν αἰχμαλωσίαν Σιών…          Ἐν τῷ νότῳ ὁ σπείρων θλίψεις…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, πηγὴ            τῶν θείων θησαυρισμάτων…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος βαρὺς        Νεκρωμένος ὡράθης…        Τῷ ἀκηράτῳ σου κάλλει…        Δόξα Ὡς ἀδαπάνητονἔχων…        Καὶ νῦν…Νόμου τὸ πλήρωμα… 8. Ἀντίφωνον Η΄ ἦχος πλ. δ΄          Ἐκ νεότητός μου ὁ ἐχθρός...          Οἱ μισοῦντες Σιών γεννηθήτωσαν δή…        Δόξα Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ            ζῇν τὰ πὰντα…        Στιχηρὰ προσόμοια ἦχος πλ. δ΄        Βασιλικῶς μοι ὑπέγραψας…        Ἱεραρχήσας ὡς ἄνθρωπος…        Βάθει σοφίας…        Δόξα…Λόγος ὑπάρχων ἀόρατος…        Καὶ νῦν…Ὥς συλλαβοῦσα τὸν …   Μικρή συναπτή         Κοντάκιο: Μετὰ τῶν ἁγίων              ἀνάπαυσον...         Οἶκος: Αὐτὸς μόνος ὑπάρχεις ἀθάνατος...                                     Μακαρισμοί    Ἐν τῇ βασιλείᾳ σου, μνήσθητι ἡμῶν Κύριε Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι… Μακάριοι οἱ πενθοῦντες… Μακάριοι οἱ πραεῖς… Μακάριοι οἱ πεινῶντες… Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες…      Μνήσθητι, Εὔσπλαχνε καὶ ἡμῶν… Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ…      Πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Θεόν…. Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί…      Ἀσκήσει δουλεύσαντά σοι Χριστέ… Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι…      Ἐν πίστει καὶ ἐλπίδι θεοπρεπῶς… Μακάριοι ἐστέ…      Ἀνάπαυσον τὸν δοῦλόν σου… Χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθαι…      Τὸν κόσμον λιπόντα …   Δόξα…     Μίαν θεαρχίαν οἱ εὐσεβεῖς… Καὶ νῦν…  Πάντες μακαρίζομέν σε Ἁγνή…    Προκείμενον, ἦχος γ’          Μακαρία ἡ ὁδός ...          Στίχος: Ἐπίστρεψον, ψυχή μου, εἰς τὴν                ἀνάπαυσίν σου. Αποστολικό Ανάγνωσμα: Πρός Θεσ. 1, 4:13- Ἀλληλούια, στίχος: Μακάριος, ὃν ἐξελέξω καὶ προσελάβου Κύριε Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ιω. 5:24-                 Ἐλέησον ἡμᾶς ...           Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως …           Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Εὐχὴ: Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων ... Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις ...                                                                                                                                                                                                     Ἀσπασμός Δεῦτε τελευταῖον ἀσπασμόν ... Πάντα τὰ τοῦ σώματος νυνί... Ποῖος χωρισμὸς ὦ ἀδελφοί... Οἵα ἡ ζωὴ ἡμῶν ἐστίν... Ἄρτι ἡ τοῦ βίου πονηρά...                 Δόξα ... Καὶ νῦν... Σῶζε τοὺς ἐλπίζοντας εἰς σέ...   Εἶτα τὰ παρόντα ἰδιόμελα: Τὴν ἀειτάραχον θάλασσαν... Ἡ ἀοίδιμος φωνὴ τοῦ θείου Δαυΐδ... Παντοκράτωρ Κύριε, τὴν ψυχὴν... Ἐξέλιπον ἀπὸ τῆς συγγενείας μου... Εἰρήνευσον πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου   Τρισάγιον   Μετὰ Πνευμάτων... Εἰς τὴν κατάπαυσίν σου.... Δόξα... Σὺ εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν... Καὶ νῦν...Ἡ μόνη ἁγνὴ... Ἐλέησον ἡμᾶς... Ὁ Θεός τῶν πνευμάτων ... Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις ...   Ἀπόλυσις   Αἰωνία σου ἡ μνήμη ... (Χ3) [Εὐλογητός]                         Άμωμος                                           Ἔτι καὶ ἔτι …Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων … Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις     Νεκρώσιμα Εὐλογητάρια: Τῶν ἁγίων ὁ χορὸς … Ὁ πάλαι με … Εἰκὼν εἰμὶ … Οἱ τὸν ἀμνὸν … Οἱ τὴν ὁδὸν τὴν στενὴν … Ἀνάπαυσον … Δόξα … Τὸ τριλαμπὲς … Καὶ νῦν … Χαῖρε σεμνὴ … Ἀλληλούια (x3) Δόξα σοι ὁ Θεός (x3)   Ἔτι καὶ ἔτι … Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως … Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων … Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις   Τροπάρια: Ἀνάπαυσον Σωτὴρ ἡμῶν …     Δόξα…  Καὶ νῦν… Ὁ ἐκ Παρθένου  ἀνατείλας ...         Αναβαθμοί ἦχος πλ.β.΄ Αντίφωνον Α΄ Ἐν τῷ οὐρανῷ Ἐλέησον ἡμᾶς τοὺς ἐξουθενουμένου … Δόξα … Καὶ νῦν … Ἁγίῳ Πνεύματι… Αντίφωνον Β’ Εἰ μὴ ὅτι Κύριος… Τοῖς ὀδοῦσιν αὐτῶν… Δόξα … Καὶ νῦν … Ἁγίῳ Πνεύματι… Αντίφωνον Γ’ Οἱ πεποιθότες ἐπὶ Κύριον… Ἐν ἀνομίαις χεῖρας αὐτῶν… Δόξα … Καὶ νῦν … Ἁγίῳ Πνεύματι…   Προκείμενον, ἦχος γ’ Μακαρία ἡ ὁδός ... Στίχος: Πρὸς σέ, Κύριε, κεκράξομαι ὁ Θεός μου. Αποστολικό Ανάγνωσμα: Πρός Θεσ. 1, 4:13-  Ἀλληλούια, στίχος: Μακάριος, ὃν ἐξελέξω καὶ προσελάβου Κύριε Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ιω. 5:24- Δέσποτα Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν...   Κάθισμα: Σήμερον χωρίζομαι ἀπὸ τῆς συγγενείας μου ...   Ἀντίφωνον Α’ Ψαλμός 22 (Ἀλληλούια Χ2) Τροπάριον: Ἐπειδὴ πάντες πρὸς τὴν αὐτὴ κατεπειγόμεθα μονήν... Προκείμενον: Μακάριος, ὃν ἐξελέξω Στιχ. Ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ... Ἀπόστολος: Ρωμ. 5:12 Ευαγγέλιον: Ιω 5:17 Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σοῦ μόνον τὸ ζῇν ἀθάνατον...   Ἀντίφωνον Β’ Ψαλμός 23 (Ἀλληλούια Χ2) Τροπάριον: Ἐν πίστει ... Κάθισμα: Γινώσκεις ὁ Θεὸς ἡμῶν... Προκείμενον: Μακάριος, ὃν ἐξελέξω Στιχ. Καὶ τὸ μνημόσυνον...  Ἀπόστολος: Προς Κορ Β΄ 15:1 Ευαγγέλιον: Ιω 6:35 Κύριε τῶν δυνάμεων, ἡ τῶν θλιβομένων παραμυθία   Ἀντίφωνον Γ’ Ψαλμός 83 (Ἀλληλούια Χ2) Τροπάρια: Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί... Αἰφνιδίως ἐπἐστη ἐπ’ ἐμὲ ὁ θάνατος Ἐλέησον ἡμᾶς Κύριε, ἐλέησον ἡμᾶς Δόξα: Κύριε ἐλέησον ἡμᾶς Καὶ νῦν: Τῆς εὐσπλαχνίας... Προκείμενον: Ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν ἀγαθοῖς αὐλισθήσεται... Στιχ. Πρὸς σὲ Κύριε, κεκράξομαι... Ἀπόστολος: Προς Κορ. Α΄ 15:20 Εὐαγγέλιον: Ιω 6:40                                                                       Μακαρισμοὶ Ἐν τῇ βασιλείᾳ σου, μνήσθητι ἡμῶν Κύριε Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι… Μακάριοι οἱ πενθοῦντες… Μακάριοι οἱ πραεῖς… Μακάριοι οἱ πεινῶντες… Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες…      Πάλαι μὲν ὁ Ἀδὰμ…   Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ…      Χοῦν λαβὼν….   Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί…      Ὅταν ψυχὴ καὶ σῶμα χωρίζεται… Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι…      Τί με θρηνεῖτε δεινῶς…   Μακάριοι ἐστέ…      Ὁ πάνσοφος Παῦλος…   Χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθαι…      Ὁ μεταστὰς καὶ ἐν τάφῳ κείμενος … Δόξα … Καὶ νῦν…      Ὑπερφυῶς ἐν γαστρί…       Προκείμενον: Μακάριος, ὃν ἐξελέξω Στιχ. Ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ...     Αποστολικό Ανάγνωσμα:  Προς Ρωμ 14:6       Ευαγγελικό Ανάγνωσμα:  Ιω 6:48   Ψαλμός 50   Κανών Ὠδὴ α’-γ’ Μικρή συναπτή –Εὐχὴ         Κάθισμα: Ἀληθῶς ματαιότης τὰ                    σύμπαντα...        Δόξα...καὶ νῦν... Παναγία Θεοτόκε, τὸν                 χρόνον... Ὠδὴ δ’-στ’ Μικρή συναπτή – Εὐχὴ         Κοντάκιο: Μετὰ τῶν ἁγίων              ἀνάπαυσον...   Τροπάρια με Ἀλληλούια στο τέλος:     Αὐτὸς μόνος ὑπάρχεις ἀθάνατος...     Νουνεχῶς δυσωπῶ ἐπακούσατε...     Ἀναστάντες οὖν πάντες...     Συγκαιόμεθα πάντες ...     Τὶ πικρὰ τῶν θνησκόντων τὰ ῥήματα...     Ἄρα ποῦ αἱ ψυχαὶ ...     Συνοδεύσατε φίλοι τοῖς θνήσκουσι...     Ἰδοὺ νῦν θεωροῦμεν...    Οὐδεὶς γὰρ τῶν ἐκεῖθεν ...    Ὑπάγομεν ὁδὸν τὴν αἰώνιον...     Τὶ ταράττῃ ἀκαίρως...     Οὐδὲν οὕτως ἐστὶν εὐληθάργητον...     Ὑπομημνίσκω ὑμᾶς πρὸς τὸν Κύριον...      Τὰ μὲν πάντα ἀφέντες ὑπάγομεν ...      Ἀν ἠλέησας ἄνθρωπε ...      Πονηρὰ ἡ ὁδὸς...      Οἱ ἐκ χώρας εἰς χώραν βαδίζοντες...     Ὑλικοῖς οἱ προκείμενοι πάθεσιν...      Καὶ νεότης καὶ κάλλος....      Ἡσυχάσατε δὴ ἡσυχάσατε...      Ἐγὼ εἶδον καὶ νήπιον θνήσκοντα...       Ἆρα πόσοι ἐξαίφνης ἡρπάγησαν...       Συγκαιόμεθα μόνον ἀκούοντες...       Παναγία Παρθένε ἀνύμφετε...   Κοντάκιο: Μετὰ τῶν ἁγίων              ἀνάπαυσον...   Ὠδὴ ζ’-θ’ Μικρή συναπτή – Εὐχὴ   Ἐξαποστειλάριον:  Νῦν ἀνεπαυσάμην... Στιχ. Ἄνθρωπος ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι αὐτοῦ. Νῦν ἀνεπαυσάμην... Στιχ. Ὅτι πνεῦμα διῆλθεν ἐν αὐτῷ. Νῦν ἀνεπαυσάμην... Στιχ. Καὶ ἡ ἀλήθεια τοῦ Κυρίου μένει εἰς τὸν αἰῶνα. Νῦν ἀνεπαυσάμην... Θεοτοκίον: Νῦν ἐξελεξάμην...   Αἴνοι Στιχηρά: Θεοποιηθεὶς ἐν τῇ μεταστάσει ... Χ2 Ξένον τὸ μυστήριον τοῦ θανάτου ... Πεπολιτευμένος ἐν εὐσεβείᾳ ... Δόξα ... Καὶ νῦν... Θεὸν ἐκ σοῦ σαρκωθέντα...   Σοὶ δόξα πρέπει ... Δόξα σοι τῷ δείξαντι ...Καταξίωσον...   Ἰδιόμελα τοῦ Δαμασκηνοῦ Σε όλους τους ήχους   Ἀγαθὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι... Τρισάγιον... Τροπάριον: Ἀνάπαυσον Σωτὴρ ἡμῶν... Δόξα... Καὶ πάντα τὰ ἐν ἀγοίᾳ... Καὶ νῦν... Μήτηρ ἁγία...     Ἐλέησον ἡμᾶς ...           Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἀναπαύσεως …           Ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς … Εὐχὴ: Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων ... Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις ..   Ἀσπασμός Δεῦτε τελευταῖον ἀσπασμόν ... Ποῖος χωρισμὸς ὦ ἀδελφοί... Οἵα ἡ ζωὴ ἡμῶν ἐστίν... Ἄρτι ἡ τοῦ βίου πονηρά...                   Δόξα ... Καὶ νῦν... Σῶζε τοὺς ἐλπίζοντας     εἰς σέ...    


Γ. Ταφή

ΕΙΣ ΚΟΣΜΙΚΟΥΣ ΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΕΙΣ ΚΛΗΡΙΚΟΥΣ
Μεταφορά του σώματος στο χώρο ταφής ψαλλομένου του «Ἅγιος ὁ Θεός...»                           Χῶμα: Τοῦ Κυρίου ἡ γή... «Ἐπιχέει κανδήλα ἢ τέφραν τοῦ θυμιατηρίου».   Καλύπτεται ὁ τάφος    Μετὰ Πνευμάτων...  Εἰς τὴν κατάπαυσίν σου....           Δόξα... Σὺ εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν...  Καὶ νῦν...Ἡ μόνη ἁγνὴ... [Αιτήσεις] [Ὁ Θεός τῶν πνευμάτων ...  Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις...] Ἀπόλυσις Μεταφορά του σώματος στο χώρο ταφής ψαλλομένων των τροπαρίων:     Ποία τοῦ βίου... (ἦχος α’)     Οἴμοι, οἷον ἀγῶνα... (ἦχος β’)      Πάντα ματαιότης... (ἦχος γ’)      Ποῦ ἐστιν ἡ τοῦ κόσμου... (ἦχος δ’)       Ἐμνήσθην τοῦ προφήτου... (ἦχος πλ. α’)      Ἀρχή μοι καὶ ὑπόστασις... (ἦχος πλ.β’)       Κατ’ εἰκόνα σὴν καὶ ὁμοίωσιν...(ἦχος βαρύς)      Θρηνῶ καὶ ὀδύρωμαι... (ἦχος πλ. δ’)  Χῶμα: Τοῦ Κυρίου ἡ γή... Ἐπιχέει καὶ κανδήλαν, λέγων τὸ παρὸν τροπάριον:       Τῷ τύπῳ τοῦ Σταυροῦ σου ... Καλύπτεται ὁ τάφος   Γῆ χανοῦσα ὑπόδεξαι...  Καθὼς εἶπας Κύριε τῇ Μάρθᾳ...  Πνευματικοὶ μου ἀδελφοὶ...     Αιτήσεις Ὁ Θεός τῶν πνευμάτων ... Ὅτι σὺ εἶ ἡ  ἀνάστασις ..  Ἀπόλυσις Μεταφορά του σώματος στο χώρο ταφής ψαλλομένων ειρμών του Μ. Κανόνος. Τρισάγιον                                     Μετὰ Πνευμάτων... Εἰς τὴν κατάπαυσίν σου.... Δόξα... Σὺ εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν... Καὶ νῦν...Ἡ μόνη ἁγνὴ... Αιτήσεις Ὁ Θεός τῶν πνευμάτων ...  Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις ... Ἀπόλυσις


Β. ΚΩΔΙΚΑΣ Γ.β. Χ ΤΟΥ 10ου ΑΙΩΝΟΣ[70] Σημείωση: με χοντρά γράμματα τα εναλασσόμενα στοιχεία
Έναρξη με «Εὐλογημένη ... »

Εξάψαλμος για λαϊκούς ή Ψαλμός 90 (για μοναχούς)
Συναπτή – Ευχή
Αλληλούια + Τροπάρια
Ψαλμός 118
Κάθισμα
Κανόνας
                Ωδές α-γ
Συναπτή – Ευχή
Κοντάκιον
                Ωδές δ-στ
                Συναπτή – Ευχή
Κοντάκιον
Ωδές ζ-θ
               Συναπτή – Ευχή
Φωταγωγικό
Αίνοι
Αντίφωνα («καὶ γίνεται χοροστάσιμον»)
                Α΄
Αντίφωνο Ψαλμός 22 με τριπλό Αλληλούια
               Τροπάρια

Συναπτή – Ευχή

Κάθισμα

Προς Ρωμ. 5:12-6:11

Β΄ Αντίφωνο Ψαλμός 23
με τριπλό Αλληλούια

                Τροπάρια

Συναπτή – Ευχή

Κάθισμα

Προς Κορ. Α΄. 15:1-22

Γ΄ Αντίφωνο Ψαλμός 83
με τριπλό Αλληλούια

                Τροπάρια

Συναπτή – Ευχή

Κάθισμα

Προς Κορ. Α΄. 15:29-50

Προκείμενον («Μακαρία ἡ ὁδός»)

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Προς Θεσ. Α΄ 4:13-18

Αλληλούια με στίχους

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ιω. 5:24-30

Εκτενής

Τροπάριο

Ασπασμός + Τροπάρια

Ευχή ελαίου

Τροπάριο

Ευχή («Κύριε, Κύριε, ἡ τῶν θλιβομένων»)

Ευχή (επιλογή από διάφορες ευχές)


Γ. ΕΥΧΕΣ ΕΙΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΙΚΟΥΣ

Σημειώνουμε ότι ο παρακάτω κατάλογος είναι μερικός. Κριτήρια απετέλεσε η αρχαιότητα της ευχής και η συχνότητα παρουσίας της στους χειρόγραφους κώδικες.

Για πλήρη κατάλογο όλων των ευχών ανεξαρτήτου κατηγορίας, βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:180-220, και τους πίνακες στο παράρτημα του ιδίου έργου, 643-653.

Α. Για επισκόπους:

1. Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, ὁ παρακαλῶν τοὺς ὀλιγοψύχους …   = Θ1, Κ1

Η ευχή αυτή προέρχεται από ενοριακή χρήση της Κ. Ιταλίας, και χρησιμοποιείται και για ιερείς και για ηγουμένους.

Barberini gr. (8ου αιώνα), L’Eucologio Barberini gr. 336 no. 269, σ. 237.

Περισσότερα για την ευχή βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:195-196.

Β. Για ιερείς:

1. Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ο Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνου ἐστι τὸ ζῆν ἀθάνατον … = Ε1, Ι.1, Κ2

Coislin 213 (1027 μ.Χ.), M. Arranz, L’Eucologio Constantinopolitano 311. Γ.β. Ι (11ου αιώνα σύμφωνα με τον Arranz, 13ου αιώνα, σύμφωνα με τους Parenti & Velkovska) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:484. Γ.β XLIII (του 11ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:221. Γ.β. ΙΙ (11ου-12ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:487. Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών 662 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:489. Sinai gr. 966 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:497. Sinai gr. 966 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:507. Περισσότερα για την ευχή βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:198-200. Σύμφωνα με την E. Velkovska, η ευχή αυτή αντικατοπτρίζει Κωνσταντινουπολίτικη λειτουργική πράξη. Βλ. Velkovska, “Funeral Rites” στο Dumbarton Oaks Papers 55 (2001) 28.

2. Ὁ Θεὸς μέγας ἀρχιερεὺς ὁ δίκαιος τῶν καμάτων κριτὴς, τὸν μεθ’ ἡμῶν σοι δουλεύσαντα … Η1.

Γ.β. Χ (10ουαιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:59-60. Sinai gr. 959 (11ου αιώνα) Dmitrievskij, Opisanie II: 57. Lavra gr. 189 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:507.

3. Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σοῦ δεόμεθα καὶ σὲ παρακαλοῦμεν, ἱλάσθητι …

Είναι ευχή που προέρχεται από την περιφέρεια (Κ. Ιταλία και Παλαιστίνη).

Γ.β. V – Γ.α.XXV (1019) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:87. Barberini gr. 443 (12ου-13ου αιώνος) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:494. Sinai gr. 971 (12ου αιώνος) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:501.

Περισσότερα για την ευχή βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:196-197.

4. Κύριε Κύριε, ἡ τῶν θλιβομένων παραμυθία

Η ευχή αυτή φέρεται συνήθως ως συνοδευτική της «Ὁ Θεός τῶν πνευμάτων…» και είναι ευχή κεφαλοκλισίας. Θεωρείται μια από τις παλαιότερες. Σε λίγους κώδικες αναφέρεται ως ευχή «ἐπὶ τελευτήσαντος ἱερέως».

Coislin 213 (1027 μ.Χ.), M. Arranz, L’Eucologio Constantinopolitano. Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών 662 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:491.

Περισσότερα για την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:188-191.

5. Ὁ οἴκησιν ἔχων τὸν οὐρανὸν καὶ πάντα τὰ περιέπων … = Γ1, Ζ1

Αθηνών 662 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:491.

Περισσότερα για την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:200.

6. Ὁ Θεὸς ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ πάσης κτίσεως δημιουργός...

Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:531-532.

7. Οὐκ ἔστι προσωποληψία παρὰ σοῦ, Κύριε ...

Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:535-536.

8. Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐν τῇ σοφίᾳ σου πλαστουργήσας τὸν ἄνθρωπον καὶ πάλιν αὐτὸν εἰς γῆν ἀποστρέφειν νομοθετήσας … = παρόμοια με Δ2.

Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:545-546.

Γ. Για διακόνους:

1. Ὁ οἴκησιν ἔχων τὸν οὐρανὸν καὶ πάντα τὰ περιέπων …  = Β1, Ζ1.

Coislin 213 (1027 μ.Χ.), M. Arranz, L’Eucologio Constantinopolitano 314. Γ.β. Χ (10ουαιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:62-63. Barberini gr. 443 (12ου-13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:494.

Δ. Για μοναχούς:

1. Δέσποτα Κύριε ὁ Θεός, ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον …

L’Eucologio Barberini gr. 336 no. 270, σ. 238. Barberini gr. 443 (12ου-13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:494.

2. Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐν τῇ σοφίᾳ σου πλάσας ἐκ γῆς τὸν ἄνθρωπον καὶ πάλιν αὐτὸν εἰς γῆν ἀποστρέφειν νομοθετήσας … = παρόμοια με Β8.

Coislin 213 (1027 μ.Χ.), M. Arranz, L’Eucologio Constantinopolitano 312. Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών 662 (13ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:491-492.

3. Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων καὶ πάσης σαρκός

Πρόκειται για την πιο παλιά εν χρήσει ευχή, απαντάται 9 φορές στη νεκρώσιμο ακολουθία εις ιερείς του Μεγάλου Ευχολογίου. Ως ευχή επί τελευτήσαντος μοναχού απαντάται σε λίγα ευχολόγια.

Γ.β. XLIII (11ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:167, 214. Sinai gr. 963 (12ου αιώνος) Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:325. Messin. Bibl. Univ.S. Salv. Gr. 172 (1179), Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:361.

Περισσότερα για την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:184-188, Bruni, I funerali d un sacerdote 146-158.

4. Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πλάσας τὸν ἄνθρωπον

Σπάνια ευχή από την Κ. Ιταλία, απαντάται με τον τίτλο «ἐπὶ τελευτηκότι μοναχῷ».

Messin. Bibl. Univ.S. Salv. Gr. 172 (1179), Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:361.

Περισσότερα για την ευχή, βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:191.

Ε. Για μοναχούς και ιερείς:

1. Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ο Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνου ἐστι τὸ ζῆν ἀθάνατον … = Β1, Ι.1, Κ2.

St. Petersburg 226 (10ου αιώνα), A. Jacob, “L’euchologe de Porphyre Uspensky. Cod. Leningr. gr. 226 (Xe siècle)” στο Le Muséon 78 (1965) 173-214, εδώ σ. 199, no. 217. Sinai gr. 961 (11ου-12ου αιώνα) Dmitrievskij, Opisanie II: 81. Sinai gr. 963 (12ου αιώνος) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:336.

Ζ. Για μοναχούς και διακόνους:

1. Ὁ οἴκησιν ἔχων τὸν οὐρανὸν καὶ πάντα τὰ περιέπων … = Β1, Γ1

Γ.β. ΙΙ (11ου-12ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:487.

Η. Για ιερείς και αρχιερείς

1. Ὁ Θεὸς ὁ μέγας ἀρχιερεύς, ὁ δίκαιος τῶν καμάτων κριτής ... = Β2

Barberini gr. 443 (12ου-13ου αιώνος) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:493.

Θ. Για ηγουμένους

1. Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου· ὁ παρακαλῶν τούς ὀλιγοψύχους … = Α1, Κ1

Γ.β. Χ (10ουαιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:58-59.

Ι. Για μοναχούς, πρεσβυτέρους, και διακόνους

1. Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ο Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνου ἐστι τὸ ζῆν ἀθάνατον … = Β1, Ε1, Κ2

Γ.β. Χ (10ουαιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:60-62.

Κ. Για ιερείς και αρχιερείς και ηγουμένους

1. Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου· ὁ παρακαλῶν τούς ὀλιγοψύχους … = Α1, Θ1.

Vatican gr. 1836 (11ου-12ου αιώνος) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:438.

2. Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ο Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνου ἐστι τὸ ζῆν ἀθάνατον … = Β1, Ε1, Ι1.

Vatican gr. 1836 (11ου-12ου αιώνος) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:440.



 Δ. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΙΝΑΚΑΣ

ΝΕΚΡΩΣΙΜΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΣΕ ΙΕΡΕΙΣ

ΚΩΔΙΚΩΝ ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ 214 ΚΑΙ ΣΙΝΑ 985 ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ

 

Dmitrievskij, Opisanie ΙΙ:847-848 και 876-878.

Bruni, I funerali d un sacerdote 124-125.

ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ 214 ΣΙΝΑ 985
Ψαλμός 90 Μεγάλη Συναπτή Ευχή Αλληλούια   Άμωμος Ευλογητάρια Αιτήσεις και Ευχή Κάθισμα   Αναβαθμοί Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα    Α΄ Αντίφωνο: Ψαλμός 22 Ευχή Κάθισμα Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Β΄ Αντίφωνο: Ψαλμός 23 Τροπάριο Ευχή Κάθισμα Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Γ΄ Αντίφωνο: Ψαλμός 83 Τροπάριο Ευχή Τροπάρια Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα   Μακαρισμοί Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα   Ψαλμός 50 Κανόνας, Κοντακιο + Οίκοι Αίνοι Δοξολογία Στιχηρά Ιδιόμελα και στους 8 ήχους Ασπασμός Ψαλμός 90     Αλληλούια   Άμωμος Α΄ στάση: Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα  Εκτενής-Ευχή Β΄ στάση: Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα  Εκτενής-Ευχή Γ΄ στάση: Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Εκτενής-Ευχή Κάθισμα   Στιχηρά προσόμοια και ιδιόμελα των 8 ήχων Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Εκτενής-Ευχή   Κοντάκιο και Οίκοι Αναστασίου Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Εκτενής-Ευχή             Μακαρισμοί Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα       Ασπασμός Αποστολικό + Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Εκτενής Ευχή


Ε. ΕΥΧΕΣ ΣΤΟ ΕΞΟΔΙΑΣΤΙΚΟ  ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΑΒΑ

373 (291) ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ

Ζεύγη ευχών σε μοναχούς ή ιερομονάχους στο παραπάνω εξοδιαστικό.  Για το πλήρες κείμενο της ακολουθίας και των ευχών, βλέπε Dmitrievskij, Opisanie II:527-557. Για περιληπτικό πίνακα της ακολουθίας βλέπε Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 248-252.

1. Εις μοναχούς: Κύριε ἐλεήμων, οἰκτήρμων, καὶ πολυέλεε, ὁ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν...

ή

Εις ιερομονάχους: Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον...

2. Εις μοναχούς: Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ τῇ σοφίᾳ σου κατσκευάσας τὸν ἄνθρωπον...

ή

Εις ιερομονάχους: Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ ἐν δεσμοῖς τοῦ ἅδου κατεχομένου δούλου σου ὁ δεῖνα ἱερομονάχου καὶ συλλειτουργοῦ ἡμῶν ...

3. Εις μοναχούς:... Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων καὶ πάσης σαρκός...

ή

Εις ιερομονάχους: Ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πάσης κτίσεως Δημιουργός, ὁ οἴκησιν ἔχων τὸν οὐρανόν...

4. Εις μοναχούς: Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἀρρήτῳ σου σοφίᾳ δημιουργήσας τὸν ἄνθρωπον...

ή

Εις ιερομονάχους: Ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ μέγας ἀρχιερεὺς καὶ δίκαιος κριτὴς...

5. Εις μοναχούς: Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ παντοκράτωρ, κλῖνον Κύριε ...

ή

Εις ιερομονάχους: Μνήσθητι, Κύριε, πάντων τῶν προαναπαυσαμένων πατέρων ἡμῶν ὀρθοδόξων δούλων σου...

6. Εις μοναχούς: Κύριε Κύριε, ἡ τῶν θλιβομένων παραμυθία...

ή

Εις ιερομονάχους: Οὐκ ἔστι προσωποληψία παρὰ σοῦ, Κύριε, μίαν γὰρ εἴσοδον ποιήσας ...

7. Εις μοναχούς: Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ Πατὴρ τῶν οἰκτηρμῶν ...

ή

Εις ιερομονάχους: Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐκ Παρθένου τεχθεὶς καὶ σάρκα φορέσας...   8. Εις μοναχούς: Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, μακρόθυμε καὶ πολυέλεε...

ή

Εις ιερομονάχους: Εὔσπλαχνε, μακρόθυμε, πολυέλεε, ἐλεήμων Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, συγχώρησον...

9. Εις μοναχούς:... Ὁ Θεὸς ὁ μόνος φοβερὸς καὶ ἔνδοξος, ὁ ζωῆς καὶ θανάτου ἔχων τὴν ἐξουσίαν...

ή Εις ιερομονάχους: Μνήσθητι Κύριε, τοῦ ἐπ’ ἐλπίδι ἀναστάσεως ζωῆς αἰωνίου κεκοιμημένου ἀδελφοῦ ἡμῶν ἱερομονάχου ...

10. Εις μοναχούς: Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι δίκαιος ὢν καὶ τοὺς δικαίους ἀγαπὼν...

ή

Εις ιερομονάχους: Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐν τῇ σοφίᾳ σου πλαστουργήσας τὸν ἄνθρωπον ...

11. Εις μοναχούς: Ὁ ἀνεκδιήγητον εὐσπλαχνίαν πλουτῶν Θεός, ὁ ἀμέτρητον ἔχων ἀγαθότητα...

ή

Εις ιερομονάχους:Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι σου μόνου ἐστὶν τὸ ζῆν ἀθάνατον καὶ ἡ δόξα ἀκατάληπτος...

12. Εις μοναχούς: Ὁ προαιώνιος Θεός, ἡ τοῦ ἐλέους πηγή, τὸ τῆς ἀγαθότητος πέλαγος...

ή

Εις ιερομονάχους: Ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ δημιουργὸς καὶ εὐεργέτης ἁπάσης τῆς κτίσεως...

13. Εις μοναχούς: Βασιλεῦ ἅγιε, εὔσπλαχνε, ὑπεράγαθε, πολυέλεε Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας...

ή

Εις ιερομονάχους: Ὁ ὢν καὶ προὼν καὶ διαμένων εἰς τοὺς αἰῶνας, Κύριε, ὁ ὑπὸ πάσης νοητῆς οὐσίας δοξαζόμενος ...

14. Εις μοναχούς: Μνήσθητι, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τοῦ ἐν πίστει καὶ ἐλπίδι ζωῆς αἰωνίου...

ή

Εις ιερομονάχους: Ὁ μέγας ἀρχιερεὺς καὶ δίκαιος κριτής, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ...

15. Εις μοναχούς: Ἅγιε Κύριε, ὁ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος καὶ ὀλιγοψύχοις διδοὺς παραμυθίαν...

ή

Εις ιερομονάχους: Ὁ ἀτελεύτητος Θεός, ὁ ἐν ἔργοις ἀγαθοῖς δημιουργήσας τὸν ἄνθρωπον...

ΣΤ. ΥΜΝΟΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΚΑΙ ΙΕΡΕΙΣ ΣΤΙΣ ΝΕΚΡΩΣΙΜΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΜΟΝΑΧΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΕΩΝ

Από τις αντίστοιχες ακολουθίες του Μεγάλου Ευχολογίου:

Α. Για Μοναχούς

Ἀσκήσει δουλεύσαντά σοι Χριστέ, καὶ Ὀρθοδοξίᾳ ἐπὶ τῆς γῆς, δόξασον Σωτὴρ ἐν τοῖς οὐρανοῖς (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Μοναχούς, τροπάριο Μακαρισμών, Μέγα Ευχολόγιο 433).

Τὸν κόσμον λιπόντα καὶ ἐν σεμνῇ πολιτείᾳ ζήσαντα εὐσεβῶς, δόξασον Σωτὴρ ἐν τοῖς οὐρανοῖς (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Μοναχούς, τροπάριο Μακαρισμών, Μέγα Ευχολόγιο 433).

Πνευματικοί μου ἀδελφοί, καὶ συνασκηταί, μη μου ἐπιλάθεσθε, ὅταν προσεύχησθε πρὸς Κύριον· ἀλλ’ ὁρῶντές μου τὸν τάφον, μέμνησθέ μου ταῆς ἀγάπης, καὶ ἱκετεύσατε Χριστόν, ἵνα κατατάξῃ ταὸ πνεῦμά μου μετὰ τῶν Δικαίων (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Μοναχούς, τροπάριο κατά την κάλυψη του τάφου, Μέγα Ευχολόγιο 436-7).

Β. Για Ιερείς

Ἐν πίστει καὶ ἀγάπῃ, καὶ ἐλπίδι, καὶ πραότητι, καὶ ἀγνείᾳ, καὶ ἐν τῷ Ἱερατικῷ ἀξιώματι, εὐσεβῶς διέπρεψας, ἀείμνηστε· διὸ σε ὁ προαιώνιος Θεός, ὧ καὶ ἐδούλευσας, αὐτὸς κατατάξει τὸ πνεῦμά σου, ἐν τὀπῳ φωτεινῷ, καὶ τερπνῷ ἔνθα οἱ Δίκαιοι ἀναπαύονται· ἐντεύξῃ δὲ καὶ παρὰ Χριστοῦ τῇ κρίσει τὴν ἄφεσιν, καὶ τὸ μέγα ἔλεος (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Ιερείς, τροπάριο μετά το β΄ Αντίφωνο, Μέγα Ευχολόγιο 445).

Θεοποιηθεὶς ἐν τῇ μεταστάσει, τῷ ζωοποιῷ σου νῦν μυστηρίῳ, πρὸς σὲ μεταβέβηκεν, ὁ θεῖος λειτουργός σου· δέξαι ἐν ταῖς χερσί σου, τὴν ψυχὴν αὐτοῦ Σῶτερ· τάξον αὐτὸν ἐν ταῖς αὐλαῖς σου καὶ Ἀγγέλων χορείαις, καὶ ἀνάπαυσον ὃν προσελάβου, τῇ προστάξει σου Κύριε, διὰ τὸ μέγα ἔλεος (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Ιερείς, στιχηρό των αίνων, Μέγα Ευχολόγιο 461).

Πολιτευμένος ἐν εὐσεβεία, καὶ κεκοσμηκευμένος ὁ Ἱερεύς σου, ὁ θύτης καὶ πρόπολος τῶν θείων Μυστηρίων, θείᾳ προστάξει σου μετῆλθε, τῶν τοῦ βίου θορύβων· ὃν περ ὥς Ἱερέα Σῶτερ προσδεξάμενος σῶσον, καὶ ἀνάπαυσον μετὰ Δικαίων, ὁν προσελάβου τῇ προστάξει σου Κύριε, διὰ τὶ μέγα σου ἔλεος (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Ιερείς, στιχηρό των αίνων, Μέγα Ευχολόγιο 461-2).

Άλλα παραδείγματα (δειγματοληπτικά).  

Για Ιερείς:

Τὸ ἄχραντόν σου σῶμά τε καὶ τὸ αἷμα ἱερουργῶν ὁ οἰκέτης σου ... (τροπάριο μακαρισμών, Dionysiou 450 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:392).

Τῶν θείων μυστηρίων ὑπηρέτης ἀναδειχθεὶς ὁ οἰκέτης σου... (τροπάριο μακαρισμών, Dionysiou 450 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:392).

Ἀδελφοὶ πνευματικοὶ καὶ συλλειτουργοί μου, μή μου ἐπιλάθησθε... (δοξαστικό τροπαρίων ασπασμού, Dionysiou 450 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:392 = είναι το ίδιο με το τροπάριο Α3 παραπάνω, με το «συνασκηταί» να αντικαθίσταται από το  «συλλειτουργοί»).

Ἡ ἐκκλησία στενάζει καὶ βοᾷ, ζητοῦσα τὸν ἱερέα, καὶ τὸ θυσιαστήριον ζητεῖ τὸν ποιμένα (τροπάριο ψαλλόμενο τρις κατά την περιφορά του κεκοιμημένου γύρω από την εκκλησία, Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:528. Sinai gr. 974 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:669).

Γέγονε πιστὸς ἀεὶ ἱερεὺς καὶ λειτουργὸς ... (τροπάριο του Ν’ μετά τη ταφή, Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:555).

Σῶσον, Κύριε, τὸν σὸν ἱερέα καὶ ποιμένα τοῦ χριστωνύμου λαοῦ ... (τροπάριο του Ν’ μετά τη ταφή, Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:555).

Σώζεσθε, σύνθρονοι τοῦ ἱεροῦ καὶ ἁγίων κλῆρος· ἐμὲ γὰρ σήμερον χωρίζει ὁ Κύριος ... (δοξαστικό τροπαρίων μετά την ταφή, Sinai gr. 974 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:676).

Για ηγουμένους:

Ποίμνης ἐπιστάτης γεγονώς, Πάτερ, λογικὴν ἐπὶ χλόην ταύτης ἀσκήσεως... (τροπάριο ασπασμού Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:553).

Ζ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Σημείωση: Τα παρακάτω παρατίθενται δειγματοληπτικά. Δεν είναι πλήρης κατάλογος.

A. Άμωμος

Α.1:

Γ.β. Χ (10ου αιώνα)

Θέση: Μετά το αλληλούια

Δομή: Άμωμος (χωρίς στάσεις)

Κάθισμα (Ἀνάπαυσον Σωτὴρ ἡμῶν..)

Α.2:

SEV 474 (10ου-11ου αιώνα)

Θέση: Στην αρχή της ακολουθίας

Δομή: Άμωμος (χωρίς στάσεις)

Τροπάριον «Τῶν ἁγίων ὁ χορός»

Συναπτή «μνημονεύει ο ιερεύς»

Sinai gr. 963 (12ου αιώνος) Θέση: Στην αρχή της ακολουθίας

Δομή: Άμωμος (χωρίς στάσεις)

Ευλογητάρια (7 τροπάρια)

Συναπτή – Ευχή

Panteleimonos 604 (15ου αιώνα)

Θέση: Στην αρχή της ακολουθίας

Δομή: Άμωμος (χωρίς στάσεις)

Ευλογητάρια Συναπτή – Ευχή

Α.3: Γ.β.XLIII (11ου αιώνα)

Θέση: Στην αρχή της ακολουθίας, μετά τα ειρηνικά

Δομή: Σε τρεις στάσεις:

Α΄ στάση – τροπάριο – Ευχή

Β΄ στάση – τροπάριο – Ευχή

Γ΄ στάση
– τροπάριο
– Ευχή

Δεν υπάρχουν ευλογητάρια

Α.4: Vatican gr. 1969 (12ου αιώνα)

Θέση: Στην αρχή της ακολουθίας

Δομή: Σε δύο στάσεις χωρίς αλληλούια:

Α’ στάση – Συναπτή – Ευχή

Β΄ στάση – Συναπτή – Ευχή  

Δεν υπάρχουν ευλογητάρια Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 172 (1179)

Θέση: Μετά το αλληλούια

Δομή: Σε δύο στάσεις χωρίς αλληλούια:

Α΄ στάση – «πεντάστιχο» – Ευχή

Β΄ στάση, τριπλό αλληλούια στο τέλος

Ευλογητάρια – «πεντάστιχο» – Ευχή

Α.5: Sabas gr. 373 (291) (15ου αιώνα)

Θέση: Μετά το αλληλούια – Απόστολο – Ευαγγέλιο – Εκτενή

Δομή: Α΄ στάση με αλληλούια – Συναπτή (για μη μοναχούς) – Προκείμενον – Απόστολος (Προς Εβρ. 4:14-5:6) – Αλληλούια – Ευαγγέλιον (Μαρκ. 8:34-9:1) – Εκτενή – 2 Ευχές (για μοναχούς / ιερομονάχους)

Β΄ στάση με αλληλούια – Συναπτή (για μη μοναχούς) – Προκείμενον – Απόστολος (Α΄ Προς Κορ. 15:47-57) – Αλληλούια – Ευαγγέλιον (Ιω. 6:35-39) – Εκτενή – 2 Ευχές (για μοναχούς / ιερομονάχους)

Γ΄ στάση με αλληλούια – 3 τροπάρια – Ευλογητάρια (επιπλέον για ιερομονάχους και μοναχούς) – Προκείμενον – Απόστολος (Β΄ Προς Κορ) – Αλληλούια – Ευαγγέλιον (Ιω. τέλος 8:59) – Εκτενή – 2 Ευχές (για μοναχούς / ιερομονάχους)

**Δεν απαντάται άμωμος:

Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 153 (11ου αιώνα)

Vatican gr. 1836 (11ου-12ου αιώνα)

Β. Αντίφωνα: Ψαλμοί 22, 23, 83 ή 22, 83, 114 ή 119, 120, 121.

Β.1: Γ.β. Χ (10ου αιώνα)

Θέση: Μετά τους ψαλμούς των αίνων «και γίνεται χοροστάσιμον»

Δομή:

Α΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 22 με τριπλό Αλληλούια – τροπάρια – συναπτή – ευχή – κάθισμα – Απόστολος (Προς Ρωμ. 5:12-6:11)

Β΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 23 με τριπλό Αλληλούια – τροπάρια – συναπτή – ευχή – κάθισμα – Απόστολος (Α’ Προς Κορ. 15:1-22)

Γ΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 83 με τριπλό Αλληλούια – τροπάρια – συναπτή – ευχή – κάθισμα – Απόστολος (Α’ Προς Κορ. 15:29-50)

Β.2: Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 153 (11ου αιώνα)

Θέση:
Στην αρχή, μετά το «Ευλογημένη»

Δομή:
Α΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 22 με τριπλό Αλληλούια – στιχηρά αναπαύσιμα – συναπτή – ευχή – κάθισμα – προκείμενον – Απόστολος (Προς Ρωμ. 5:12-21, 6:1-11) –Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 5:17-24)

Β΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 23 με διπλό Αλληλούια – στιχηρά αναπαύσιμα – συναπτή – ευχή – κάθισμα – προκείμενον – Απόστολος (Α’ Προς Κορ. 15:1-23) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 5:24-30)

Γ΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 83 με τριπλό Αλληλούια – στιχηρά αναπαύσιμα – συναπτή – ευχή – κάθισμα – προκείμενον – Απόστολος (Α’ Προς Κορ. 15:29-57) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 6:35-39)

Β.3: Vatican gr. 1836 (11ου-12ου αιώνα)

Θέση: Στην αρχή, μετά το Αλληλούια και τα τροπάρια

Δομή: Α΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 22 με διπλό Αλληλούια – τροπάρια – συναπτή – ευχή – καθίσματα – Γενέσεως το Ανάγνωσμα (Εξ. 49:33, 50:1-26) – προκείμενον – Απόστολος (Προς Ρωμ. 5:12-21, 6:1-11) –Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 5:24-30)

Β΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 23 με διπλό Αλληλούια – τροπάρια – συναπτή – ευχή – καθίσματα – Προφητείας το Ανάγνωσμα (Ιεζ. 34:11-16) – προκείμενον – Απόστολος (Α’ Προς Κορ. 15:1-28) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 6:35-39)

Γ΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 83 με τριπλό Αλληλούια – τροπάρια – συναπτή – ευχή – καθίσματα – Προφητείας το Ανάγνωσμα (Ισ. 33:14-22) – προκείμενον – Απόστολος (Α’ Προς Κορ. 15:29-57) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 5:17-24)

Β.4: Γ.β. ΧLIII  (11ου αιώνα)

Θέση: Μετά τον Άμωμο

Δομή: Α΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 22 με μονό Αλληλούια – τροπάριο

Β΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 83 με μονό Αλληλούια – τροπάριο

Γ΄ Αντίφωνον: Ψαλμός 114 με μονό Αλληλούια – τροπάριο

Β.5: Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 172 (1179)

Θέση: Μετά τα Ευλογητάρια

Δομή: Εις ἦχον β΄

Α΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 119 (με 1 Αλληλούια) –Τροπάριο – συναπτή – Ευχή

Β΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 120 (με 1 Αλληλούια) –Τροπάριο – συναπτή – Ευχή

Ακολουθούν μακαρισμοί

Vatican gr. 1969 (12ου αιώνα) Θέση: Μετά τον Άμωμο

Δομή: Εις ἦχον β΄

Α΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 119 –Τροπάρια – συναπτή – Ευχή

Β΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 120 – Τροπάρια – συναπτή – Ευχή

Ακολουθούν μακαρισμοί

Γ. Αναβαθμοί και των οκτώ ήχων

Γ1: Sinai gr. 964 (13ου-14ου αιώνα)

Θέση: Μετά τον ν΄ ψαλμό και τα στιχηρά του Ιωάννου Δαμασκηνού

Δομή:

Αναβαθμοί και των οκτώ ήχων, κάθε ένας ακολουθούμενος από 4 ομόηχα προσόμοια του Θεοφάνους

Ακολουθεί συναπτή και κοντάκιο

Vatopedi 133 (744) (14ου αιώνα)

Θέση: Μετά τον Άμωμο και τα καθίσματα

Δομή: Αναβαθμοί και των οκτώ ήχων, κάθε ένας ακολουθούμενος από 4 ομόηχα προσόμοια του Θεοφάνους

Ακολουθεί συναπτή και κοντάκιο

Dionysiou 450 (1408 μ.Χ.)

Θέση: Μετά τα Ευλογητάρια

Δομή: Αναβαθμοί και των οκτώ ήχων, κάθε ένας ακολουθούμενος από 3 ομόηχα προσόμοια του Θεοφάνους

Ακολουθούν μακαρισμοί και αναγνώσματα

Γ2:

Patr. Lib. Jer. 73 (274) (15ου αιώνα)

Θέση:

Μετά τα Ευλογητάρια, συναπτή, και τροπάρια

Δομή:

Αναβαθμοί κάθε ήχου, ακολουθούμενοι από στιχηρά αναπαύσιμα (Δαμασκηνού) και από προσόμοια Θεοφάνους – σύνολο 7. Μετά τους αναβαθμούς του 4ου ήχου συναπτή και ευχή.

Ακολουθούν κοντάκιο, 23 οίκοι, και μακαρισμοί.

Γ3: Sabas 373 (291) (15ου αιώνα)

Θέση: Μετά τον Ν΄ ψαλμό, 3 τροπάρια και 3 προσόμοια

Δομή: Ψαλμός 119 με διπλό αλληλούια - 4 προσόμοια

=>Αναβαθμοί α΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Α΄ Προς Κορ. 15:20-28) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω.6:40-44) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

Κάθισμα

6 Στιχηρά Δαμασκηνού

6 Προσόμοια Θεοφάνους

3 Στιχηρά

Ψαλμός 120 με διπλό αλληλούια - 3 τροπάρια

=>Αναβαθμοί β΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Α΄ Προς Ρωμ. 5:10-21) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 3:13-17) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

Τροπάριο

8 Στιχηρά Δαμασκηνού

5 Προσόμοια Θεοφάνους

4 Προσόμοια

Ψαλμός 121 με τριπλό αλληλούια - 3 στιχηρά

=> Αναβαθμοί γ΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Α΄ Προς Κορ. 15:12-21) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 5:17-24) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

3 Καθίσματα

9 Στιχηρά Δαμασκηνού

5 Προσόμοια Θεοφάνους

3 Ιδιόμελα (Δαμασκηνού)

=> Αναβαθμοί δ΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Α΄ Προς Κορ. 15:29-45) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. τέλος 11:26) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

1 Τροπάριο

6 Στιχηρά Δαμασκηνού

4 Προσόμοια Θεοφάνους

Κοντάκιο – 4 στιχηρά – κοντάκιο με 14 οίκους – μακαρισμοί με τροπάρια

Ψαλμός 22 με διπλό αλληλούια

=> Αναβαθμοί πλ.α΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Προς Ρωμ. 6:3-11) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 6:27-33) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

1 Κάθισμα

9 Στιχηρά Δαμασκηνού

3 Προσόμοια Θεοφάνους

6 Προσόμοια

Ψαλμός 23 με διπλό αλληλούια

=> Αναβαθμοί πλ.β΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Α΄ Προς Θεσ. 4:13-18) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. τέλος 6:54) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

3 Τροπάρια

11 Στιχηρά Δαμασκηνού

4 Προσόμοια Θεοφάνους

4 Προσόμοια

Ψαλμός 83 με διπλό αλληλούια

=> Αναβαθμοί βαρέως ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Β΄ Προς Κορ. 1:8-11) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. τέλος 6:56) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

3 Τροπάρια

8 Στιχηρά Δαμασκηνού

4 Προσόμοια Θεοφάνους

6 Προσόμοια

=> Αναβαθμοί πλ.δ΄ ήχου

Προκείμενο – Απόστολος (Α΄ Προς Κορ. 15:1-11) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 11:1-45) – Εκτενή – 2 ευχές (μία για μοναχούς, μια για ιερομονάχους)

3 Τροπάρια

12 Στιχηρά Δαμασκηνού

5 Προσόμοια Θεοφάνους

4 Προσόμοια

Ακολουθούν προκείμενο, αναγνώσματα, κοντάκιο, οίκοι (22) μακαρισμοί …

Εδώ βλέπουμε σύνθεση των Γ, Δ, και Ε.

Δ. Μακαρισμοί – Αναγνώσματα

Δ1: Γ.β. Χ (10ου αιώνα)

Θέση:

Μετά τα τρία αντίφωνα

Δομή: Προκείμενον – Απόστολος (Α΄ Προς Θεσσ. 4:13-18) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ιω. 5:24-30) – Εκτενής – Τροπάριο – Ασπασμός – Στιχηρά

**Δεν έχει μακαρισμούς

Δ2: SEV 474 (10ου-11ου αιώνα)

Θέση: Μετά τους αναβαθμούς

Δομή:

Μακαρισμοί με δύο ενότητες τροπαρίων (εις ηγουμένους / εις υποτακτικούς) – Απόστολος (Α΄ Προς Κορ. 15:20-28) – Αλληλούια – Ευαγγέλιο (Ματ. 11:27-30) – Στιχηρά Ιωάννου Μοναχού – ασπασμός – στιχηρά

**Πρώτη εμφάνιση μακαρισμών

[1] Σε αυτή την περίπτωση παραλείπονται τα κατ’ ήχον ιδιόμελα, και λέγεται ειδική ευχή για βρέφη («Ὁ φυλάσσων τὰ νήπια...»), όπως και σχετικό Ευαγγελικό ανάγνωσμα (Ιω. 18:15-17, 26-27).

[2] Γεωργίου Βιολάκη, Τυπικόν της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας (Αθήναι: Εκδόσεις Σαλιβέρου, χ.χ.) 439. Για την κοινή ακολουθία, βλ. 434-439.

[3] Ευχολόγιον το Μέγα (Αθήναι: Εκδόσεις Αστέρος, 1993) 393-482.

[4] Ευχολόγιον το Μέγα 421-437 και 437-470 αντίστοιχα. Για συγκριτική παράθεση των ακολουθιών, βλέπε Επίμετρο Α.

[5] Εις τον βίον της Οσιας Μακρίνης, P.G.Migne 46:989A: Σε ερώτηση του Αγίου Γρηγορίου για το πώς θα καλλωπισθεί το σώμα της, η διακόνισσα Λαμπαδία απάντησε: «Τῇ ἁγίᾳ κόσμος, ὁ καθαρὸς βίος διεσπουδάσθη· τοῦτο καὶ τῆς ζωῆς ἐγκαλλώπισμα, καὶ τοῦ θανάτου ἐντάφιον ἐκείνης ἐστί· τὰ δ’ ὅσα πρὸς καλλωπισμὸν σώματος βλέπει, οὔτε ἐν τῷ τῆς ζωῆς χρόνῳ προσήκατο, οὔτε εἰς τὴν παροῦσαν χρήσιν ἐταμιεύσατο·  ὥστε οὐδὲ βουλομένοις ἡμῖν ἔστε τι πλέον, τῆς εἰς αὐτὸ τοῦτο παρασκευῆς οὐ παρούσης. – Καὶ οὐκ ἔστιν ἐν τοῖς ἀποκειμένοις εὑρεῖν, ἔφην ἐγώ, τῶν ἐπικοσμῆσαί τι δυναμένων τὴν ἐκφοράν; - Ποίος, εἶπεν, ἀποκειμένοις; Ἐν χερσὶν ἔχεις πᾶν τὸ ἀπόθετον· ἰδοὺ τὸ ἱμάτιον, ἰδοὺ τῆς κεφαλῆς ἡ καλύπτρα, τὰ τετριμμένα τῶν ποδῶν ὑποδήματα· οὗτος ὁ πλοῦτος, αὕτη ἡ περιουσία». Παρακάτω αναφέρει ότι μόνο περιδέριό της ένας σταυρός, και κόσμημα ένα δαχτυλίδι με Τίμιο Ξύλο (989CD). Για το νυφικό ένδυμα: «πάλιν φησίν ἡ διάκονος, μὴ πρέπειν νυμφικῶς ἐσταλμένην αὐτὴν ἐν ὀφθαλμοῖς παρθένων ὁρᾶσθαι» (992C).

[6] Του 6ου αιώνα από την περιοχή της Αντιοχείας.

[7] Περι της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας 7, P.G.Migne 556C.

[8] Κάτι που έχει διατηρηθεί έως σήμερα. Για τα της ενδύσεως των κεκοιμημένων μοναχών και ιερέων βλέπε Θεμιστοκλή Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία κατά τους Χειρόγραφους Κώδικες 10ου-12ου Αιώνος (Θήρα: Εκδόσεις Θεσβίτης, 2005)  Ι:84-117 και Vitaliano Bruni, I Funerali di un Sacerdote nel Rito Bizantino (Jerusalem: Fransciscan Printing Press, 1972) 88-97. Ενδεικτικά αναφέρω ότι ο κεκοιμημένος πλένεται (χωρίς να γυμνωθεί) και ενδύεται από ομοταγείς του (μοναχός από μοναχούς, διάκονος από διακόνους, ιερέας από ιερείς) με τα διακριτικά της θέσης του. Η πρώτη αναφορά για τη προετοιμασία σώματος κεκοιμημένου μοναχού βρίσκεται στο χειρόγραφο του 11ου αιώνος Γ.β. XLIII. Σχετικά με την προετοιμασία του σώματος κεκοιμημένου ιερέως οι πρώτες μαρτυρίες είναι από τον 13ο-14ο αιώνα.

[9] Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο κώδικας Γ.β XLIII (του 11ου αιώνα) όπου οι κληρικοί τοποθετούνται κατενώπιον του θυσιαστηρίου, οι μοναχοί στο δεξί μέρος της Εκκλησίας, οι γυναίκες στο αριστερό. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:166.

[10]  Juan Mateos, Le Typicon de la Grande Église. Orientalia Christiana Analecta 166 (Roma: Pont. Institutum Orientalium Studiorum, 1963) 194-196.

[11]  Ὁ ὤν καὶ προὼν καὶ διαμένων εἰς τοὺς αἰῶνας, Κύριε ... Coislin 213 (1027 μ.Χ.), M. Arranz, L’Eucologio Constantinopolitano agli inizi del secolo XI (Roma: Editrice Pontificia Università Gregoriana, 1996) 309. ΕΒΕ 662 (13ου αιώνα) π. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:489.

[12] π. Δημητρίου Τζέρπου, Η Ακολουθία του Νεκρωσίμου Ευχελαίου Λατρειολογήματα 1 (Αθήνα: Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, 2000) 22.

[13] M. Arranz, “Le prières presbytérales de la «Pannychis» de l’ancien Euchologe byzantin et la «Panikhida» des défunts” στο Orientalia Christiana Periodica 40 (1974) 314-343, 41 (1975) 119-139. Τζέρπου, Η Ακολουθία του Νεκρωσίμου Ευχελαίου 22. Η θεωρία αυτή αμφισβητείται από την E. Velkovska στο “Funeral Rites according to the Byzantine Liturgical Sources” στο Dumbarton Oaks Papers 55 (2001) 21-51, εδώ 30 και 34-35.

[14] Βασιζόμαστε στα εξής χειρόγραφα:  Barberini gr. 336 (8ου αιώνα), St. Petersburg 226 (10ου αιώνα), Coislin 213 (1027 μ.Χ.), Γ.β. Ι (11ου αιώνα σύμφωνα με τον Arranz, 13ου αιώνα, σύμφωνα με τους Parenti & Velkovska), Sinai gr. 959 (11ου αιώνα), Γ.β. ΙΙ (11ου-12ου αιώνα), Sinai gr. 961 (11ου-12ου αιώνα) και Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών 662 (13ου αιώνα), και για τα αναγνώσματα στο ασματικό τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας: J. Mateos, Le Typicon de la Grande Église Orientalia Christiana Analecta 165-166 (Roma: Pont. Institutum Orientalium Studiorum, 1963) τομ. ΙΙ:194-196. Παρ’όλο που οι κώδικες αυτοί προέρχονται από διαφορετικά μέρη, και οι ευχές που περιέχουν ποικίλουν, η διάταξη είναι η ίδια. Πολλοί από τους προαναφερθέντες κώδικες είναι μεταγενέστεροι του 10ου αιώνος, αλλά αρχαΐζουν, δηλαδή αντικατοπτρίζουν παλαιοτέρα λειτουργική πρακτική της παλαιογραφικής τους χρονολόγησης.

[15] Barberini gr. 336 (8ου αιώνα), S. Parenti & E. Velkovska, L’Eucologio Barberini gr. 336 Bibliotheca «Ephemerides Liturgicae» «Subsidia» 80 (Roma: CLV – Edizione Liturgiche, 20002) no. 287, σ. 247-248.

[16] Συνήθως η ευχή «Κύριε Κύριε ἡ τῶν θλιβομένων παραμυθία ...» Velkovska, “Funeral Rites” 27-28.

[17] Κάθε νεκρώσιμος ακολουθία από εδώ και πέρα έχει μοναστικό υπόβαθρο, σε αντίθεση με το ασματικό υπόβαθρο που είχε μέχρι τώρα.

[18] Εξάψαλμος για λαϊκούς, ψαλμός 90 για μοναχούς. [19] Το χειρόγραφο μας δίνει μόνο τη θέση του κανόνα και των κοντακίων στην ακολουθία, άρα υπήρχε η δυνατότητα επιλογής του κανόνα από συλλογές κανόνων – κανονάρια,  και του κοντακίου από συλλογές κοντακίων – κοντακάρια Velkovska, “Funeral Rites” 32. Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” στο Orientalia Christiana Periodica 70 (2004) 225-257, εδώ 228.

[20] Ανάμεσα σε άλλες, το χειρόγραφο μας δίνει ευχή επί τελευτήσαντος ηγουμένου, αρχιερέως, μοναχού κοιμηθέντος πρεσβυτέρου και διακόνου, και διακόνου.

[21] Velkovska, “Funeral Rites” 36. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:439-444.

[22] Π. Σκαλτσής, «Θεολογικές Προϋποθέσεις και Ιστορική Εξέλιξη της Εκκλησιαστικής Κήδευσης» στο Νεκρώσιμα Τελετουργικά (Δράμα: Ιερά Μητρόπολη Δράμας, 2001) 45-183, εδώ 129. Πρώτη χειρόγραφη μαρτυρία ο κώδικας Messina gr. 172. Βλέπε Velkovska, “Funeral Rites” 38.

[23] Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 225-257. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το χειρόγραφο Sinai gr. 964 του 13ου-14ου αιώνα, όπου στο ίδιο χειρόγραφο δίδονται δύο σχετικά διαφορετικές νεκρώσιμες ακολουθίες για μοναχούς, η μία μετά την άλλη, όπου δίδεται η δυνατότητα επιλογής μεταξύ των δύο. Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 240-242.

[24] Σύμφωνα με τον Robert Taft, ο σημερινός όρθρος, που αντικατοπτρίζει αυτό που ονομάζει νεο-σαββαϊτική σύνθεση, αποτελείται από 4 μέρη: 1. Τη Βασιλική Ακολουθία (Εναρξη, Ψαλμοί 19 και 20, Τρισάγιο, Τροπάρια, Εκτενή), 2. το Μοναστικό Μεσονυκτικό (εξάψαλμος, 12 ευχές, στίχοι από ψ. 117, τροπάριο, Ψαλτήρι), 3. την Ασματική Αγρυπνία (ψ. 118 ή πολυέλεος, Ευλογητάρια, Συναπτή, Υπακοή, Αναβαθμοί, «Πάσα πνοή...», Ευαγγέλιο) και 4. την Πρωινή Ακολουθία – Όρθρο (ψ. 50, τροπάρια, «Σῶσον...», Κανόνας [ωδές 1-3, μ. συναπτή, ωδές 4-6, μ. συναπτή, Κοντάκο, Οίκος, ωδές 7-9 «Μεγαλύνει...», μ. συναπτή], Εξαποστειλάριο ή φωταγωγικό, ψ. 148-150, Δοξολογία, Καταξίωσον, Τρισάγιο, Τροπάριο/απολυτίκιο, Εκτενή, Συναπτή μετά των Αιτήσεων, Ευχή Κεφαλοκλισίας, Απόλυσις. Σε καθημερινές η Ασματική Αγρυπνία λείπει., και στον όρθρο, μετά το Καταξίωσον, ακολουθούν Συναπτή μετά των Αιτήσεων, Ευχή Κεφαλοκλισίας, Απόστιχα, Τρισάγιο, Τροπάριο, Θεοτοκίο, Εκτενή, Απόλυσις. Βλέπε Robert Taft, The Liturgy of the Hours in East and West. The Origins of the Divine Office and its Meaning for Today (Collegeville, Minnesota: The Liturgical Press, 19932) 273-283. Για περαιτέρω βιβλιογραφία επί του θέματος, βλέπε στο ίδιο έργο σ. 274, υποσημείωση 3.

[25] Για μια δειγματολογική παράθεση μερικών από των παρακάτω περιπτώσεων, βλέπε Επίμετρο Ζ.

[26] Bruni, I Funerali di un Sacerdote 122. Sinai gr. 963 (12ου αιώνα) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙI:322.

[27] Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:164-165.

[28] Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 153 (11ου αιώνα), Vatican gr. 1836 (11ου-12ου αιώνα).

[29] Diane Touliatos-Banker, The Byzantine Amomos Chant of the Fourteenth and Fifteenth Centuries Ανάλεκτα Βλατάδων 46 (Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετων, 1984) 199.

[30] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 1:445-446.

[31] Π.χ. Ἐλέησόν με Κύριε / Ἀνάπαυσον συγχώρησον τὸν δούλον σου / Ἱλάσθητι τὸν δούλον / Βοήθησόν μοι Κύριε / Μνήσθητι τὸν δούλον σου / Ἀλληλούια, με το πρώτο εφύμνιο να είναι συνήθως το εφύμνιο της πρώτης στάσης. Βλέπε Touliatos-Banker, The Byzantine Amomos Chant  187-188.

[32] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 1:445-446. Η σχέση φαίνεται και από το γεγονός ότι ο στίχος κάθε ευλογηταρίου είναι ο στίχος 12 του ψαλμού.

[33] SEV 474 (10ου-11ου αιώνα). Το τροπάριο είναι ένα, και δεν εννοούνται τα υπόλοιπα αφού μετά την παράθεση του τροπαρίου, διαβάζουμε στον κώδικα: «Καὶ πληρωμένου τοῦ τροπαρίου, μνημονεύει ὁ ἱερεύς». Βλέπε Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:65, Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 231.

[34] Μέγα Ευχολόγιο 407 (εις κοσμικούς), 423 (εις μοναχούς).

[35] Παραδείγματος χάριν, Sinai gr. 963 (12ου αιώνος), Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 172 (1179) Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:323, 358. [36] «Οἱ τὸν ἀμνόν τοῦ Θεοῦ κηρύξαντες καὶ σφαγιασθέντες ὥσπερ ἄρνες, καὶ πρὸς ζωήν, τὴν ἀγήρω ἅγίοι, καὶ ἀῒδιον μετατεθέντες, τοῦτον ἐκτενῶς, μάρτυρες, αἰτήσασθαι, ὀφλημάτων λύσιν ἡμῖν δωρήσασθαι». «Οἱ τὴν ὁδὸν τὴν στενὴν βαδίζαντες τεθλιμμένην πάντες οἱ ἐν βίῳ· οἱ τὸν σταυρόν, ὡς ζυγὸν ἀράμενοι, καὶ ἐμοὶ ἀκολουθήσαντες ἐν πίστει, δεῦτε ἀπολαύετε, ἃ ἡτοίμασα ὑμῖν βραβεῖα, καὶ στέφη τὰ οὐράνια».

[37] Για μια καλή περίληψη βλέπε Sebastià Janeras, Le Vendredi-Saint dans la Tradition Liturgique Byzantine Studia Anselmiana 99, Analecta Liturgica 12 (Roma: Pontificio Ateneo S. Anselmo, 1988) 155-164.

[38] Μια πρώτη καταγραφή όλων διαθεσίμων επιλογών ανά περίπτωση στα χειρόγραφα του 10ου-12ου αιώνος έχει κάνει ο π. Θεμιστοκλής Χριστοδούλου. Βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:228-241, 369-372 (κοντάκια) και 241-276, 401-405, 416-422 (κανόνες). Επίσης, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του π. Θεμιστοκλή, βλέπουμε ότι στους κώδικες του 10ου αιώνος συνήθως παραπέμπεται κανείς στα κοντακάρια και κανονάρια να βρει το σχετικό κοντάκιο και κανόνα, στους κώδικες του 11ου αιώνα τα σχετικά κοντάκια και κανόνες βρίσκονται ως παράρτημα στα χειρόγραφα, ενώ από τον 12ο αιώνα τα κοντάκια και οι κανόνες βρίσκονται εντός της ακολουθίας

[39] Μέγα Ευχολόγιο 454-459. Βλέπε Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:374-377 και τις εκεί υποσημειώσεις για περισσότερα στοιχεία σχετικά με το κοντάκιο αυτό και τον ποιητή του. Βλ. επίσης Bruni, I Funerali di un Sacerdote 175-179. Το κοντάκιο αυτό βρίσκεται και σε νεκρώσιμες ακολουθίες μοναχών στη χειρόγραφη παράδοση: Bruni, I Funerali di un Sacerdote 179. Βλέπε και Ιωάννου Φουντούλη, Κείμενα Λειτουργικής. Τεύχος Β΄: Θέματα Ευχολογίου (Θεσσαλονίκη, 1994) 457-462.

[40] Για λεπτομέρειες, βλ. Bruni, I Funerali di un Sacerdote 185-187.

[41] Bruni, I Funerali di un Sacerdote 193.

[42] Sinai gr. 964 (13ου/14ου αιώνα), Vatopedi 133 (744) (14ου αιώνα), Dionysiou 450 (1408), Patr. Lib. Jer. 73 (274) (15ου αιώνα), Sabas 373 (291) (15ου αιώνα). Βλέπε Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 241-254.

[43] Επαναλαμβάνεται η εξής δομή τρις: Ψαλμός, Τροπάρια, Αιτήσεις, Ευχή, Κάθισμα, Αναγνώσματα.

[44] «Ἐννόησον τί ψάλλεις κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον· ἐπίστρεψον, ψυχή μου, εἰς τὴν ἀνάπαυσίν σου, ὅτι Κύριος εὐεργέτησέ σε [Ψαλμός 114:7]· καὶ πάλιν, Οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σὺ μετ’ ἐμοῦ εἶ [Ψαλμός 22:4β]· καὶ πάλιν, Σύ μου εἶ καταφυγὴ ἀπὸ θλίψεως τῆς περιεχούσης με [Ψαλμός 31:7]». Βλέπε Χρυσοστόμου, «Ἑρμηνεία εἰς τὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολήν» Ομιλία 4:5, P.G. Migne 63:43. Βλέπε και Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 228 όπου εκ παραδρομής αναφέρει ότι στην ως άνω ομιλία του Χρυσοστόμου μαρτυρείται η χρήση των ψαλμών 22 και 23.

[45] Για παράδειγμα, Messin. Bibl. Univ. S. Salvatore gr. 172 (1179) Θέση: Μετά τα Ευλογητάρια Δομή: Εις ἦχον β΄ Α΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 119 (με 1 Αλληλούια) –Τροπάριο – συναπτή – Ευχή Β΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 120 (με 1 Αλληλούια) –Τροπάριο – συναπτή – Ευχή Ακολουθούν μακαρισμοί (Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:360-362, Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks”237). Vatican gr. 1969 (12ου αιώνα) Θέση: Μετά τον Άμωμο Δομή: Εις ἦχον β΄ Α΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 119 –Τροπάρια – συναπτή – Ευχή Β΄ Αντίφωνο, Ψαλμός 120 – Τροπάρια – συναπτή – Ευχή Ακολουθούν μακαρισμοί  (Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 239).

[46] Επαναλαμβάνεται η εξής δομή τρις: ψαλμός τροπάριο/α, αιτήσεις, ευχή.

[47] Σύμφωνα με τον Bruni, I Funerali di un Sacerdote, 120-121 και την, Velkovska, “Funeral Rites” 34-36. Γενικά θεωρείται ότι η ακολουθία της ασματικής Παννυχίδος ήταν η πιο πρώιμη μορφή νερκώσιμης ακολουθίας, και αυτό οφείλεται στην παρατήρηση ότι η Παννυχίδα και η νεκρώσιμος ακολουθία έχουν αρκετά κοινά στοιχεία (ψαλμός 90, τρία αντίφωνα, ψαλμός 50). Πρώτος εξέφρασε την υπόθεση αυτή ο Miguel Arranz στα άρθρα του “Les prières presbytérales de la «Pannychis» de l’ancien Euchologe byzantin et la «Panikhida» des défunts” στο Orientalia Christiana Periodica 40 (1974) 314-343, 41 (1975) 119-139. Από τότε σχεδόν όλοι οι λειτουργιολόγοι έχουν υιοθετήσει την άποψη αυτή. Όμως η Elena Velkovska αμφισβητεί την υπόθεση αυτή. Η Velkovska αναφέρει ότι η πρώτη πλήρης χειρόγραφη μαρτυρία της ασματικής Παννυχίδος χρονολογείται στον 11ο αιώνα και ήδη φέρει τα στίγματα μοναστικής επιρροής. Επίσης, μαζί με τον Bruni, I Funerali di un Sacerdote 120, υποστηρίζουν ότι η δομή των τριών αντιφώνων δεν αντικατοπτρίζουν Κωνσταντινοπολίτικη αλλά Αγιοπολίτικη παράδοση. Επίσης, η παρουσία του ψαλμού 50 κατά τη γνώμη μου δεν είναι δάνειο της Παννυχίδος αλλά σταθερό στοιχείο του όρθρου, το οποίο μάλιστα σηματοδοτεί και την μετάβαση μεταξύ δύο μερών του όρθρου, και τέλος η παρουσία του ψαλμού 90 σε νεκρώσιμες ακολουθίες άλλων χριστιανικών παραδόσεων και στην εβραϊκή παράδοση υποδηλώνει ότι η χρήση του ψαλμου 90 στις νεκρώσιμες ακολουθίες είναι μάλλον πολύ αρχαία.

[48] Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 242.

[49] Sinai gr. 964 (13ου/14ου αιώνα), Vatopedi 133 (744) (14ου αιώνα), Dionysiou 450 (1408), Patr. Lib. Jer. 73 (274) (15ου αιώνα), Sabas 373 (291) (15ου αιώνα). Βλέπε Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 241-254.

[50] Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:292-293.

[51] Μέγα Ευχολόγιον 414-415 (εις κοσμικούς), 432-433 (εις μοναχούς), 449-450 (εις ιερείς). Βλέπε και Επίμετρο Α.

[52] Όταν τα Αποστολοευαγγέλια είναι περισσότερα από ένα. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:444.

[53] «Σε αυτή την ακολουθία  [νεκρώσιμος ακολουθία εις ιερείς] οι Μακαρισμοί έχουν την αρχική τους θέση: μεταξύ του μεσονυκτικού και του πρωινού/ορθρινού μέρους, πριν από τον ψαλμό 50» (Dans cet office les Béatitudes occupant leur place originelle: entre la partie nocturne et la partie matinale, avant le psaume 50) Janeras, Le Vendredi-Saint 169. Βλέπε και υποσημείωση 20 παραπάνω σχετικά με τα μέρη του όρθρου. Στον όρθρο Κυριακών και εορτών η θέση του εωθινού ευαγγελίου είναι πριν από τον Ν΄ ψαλμό. Βλέπε και Παναγιώτη Τρεμπέλα, Μικρόν Ευχολόγιον (Αθήνα, 1955) ΙΙ:241-247.

[54] Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:313-314, Bruni, I Funerali di un Sacerdote 167. Για κατάλογο αποστολοευαγγελίων βλέπε Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία 800-801, Bruni, I Funerali di un Sacerdote  168.

[55] Περι της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας 7, P.G.Migne 556C. Κάτι παρόμοιο γίνεται και με τα ευαγγέλια του όρθρου της Μ. Παρασκευής, όπου διαβάζονται όλες οι αναφορές των ευαγγελιστών στα Πάθη του Χριστού.

[56] Απόστολος (Αθήνα: Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, 1987) 483-485, όπου  δίδονται τέσσερα αποστολικά αναγνώσματα (Α΄ Προς Θεσσ. 4;13-17, Α΄ Προς Κορ. 15:47-57, Α΄ Προς Κορ. 15:20-28, Προς Ρωμ. 14:6-10). Θείον και Ιερόν Ευαγγέλιον (Αθήνα: Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, 1992) 297, όπου δίδονται πέντε ευαγγελικά αναγνώσματα, όλα από τον Ιωάννη (Ιω. 5:24-30, Ιω. 5:17-24, Ιω. 6:35-39, Ιω. 6:40-44, Ιω. 6:48-54).

[57] «Εἰς τὰς χεῖρας δὲ τοῦ κοιμηθέντος ἀρχιερέως καὶ ἱερέως διδόασιν τὸ ἱερὸν εὐαγγέλιον· ὃ δὴ καὶ πρότερον ἀναγινώσκεται ἐπ’ αὐτὸν ἤδη τελευτῶντα ... Ἐπεὶ δὲ μονάζουσι τὸ ψαλτήριον, ὃ καὶ φυλάσσεται παρὰ τοῖς πολλοῖς ἔτι, καὶ ἕως τοῦ νῦν λέγεται» P.G. Migne 155:676ΑΒ. Βλέπε και Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:117-119.

[58] Μέγα Ευχολόγιο 433. Βλ. Επίμετρο Γ,  ευχή Δ3. Για την ευχή αυτή, την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία Ι:184-188, Bruni, I Funerali di un Sacerdote 146-158.

[59] Μέγα Ευχολόγιο 440. Βλ. Επίμετρο Γ,  ευχή Δ1. Για την ευχή αυτή, την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Bruni, I Funerali di un Sacerdote 164.

[60] Μέγα Ευχολόγιο 443. Βλ. Επίμετρο Γ,  ευχή Β1. Για την ευχή αυτή, την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Bruni, I Funerali di un Sacerdote 158-161.

[61] Μέγα Ευχολόγιο 446. Βλ. Επίμετρο Γ,  ευχή Β4. Για την ευχή αυτή, την ιστορία και τη χρήση της ευχής αυτής βλ. Bruni, I Funerali di un Sacerdote 161-163.

[62] Χαρακτηριστικά λέει η ευχή: «…καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῆς γῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ σου λειτουργὸν αὐτὸν κατέστησας, οὕτω καὶ ἐν τῷ οὐρανίῳ σου θυσιαστηρίῳ ἀνάδειξον, Κύριε· ἐπὶ ἀνθρώπων πνευματικῇ ἀξίᾳ κατακοσμήσας, ἐπὶ Ἀγγέλων τῇ σῇ δόξῃ ἀκατάκριτον πρόσδεξαι· αὐτὸς ἐπὶ τῆς γῆς τὴν ζωὴν αὐτοῦ ἐδόξασας, αὐτὸς δὲ καὶ τὴν ἔξοδον τοῦ βίου αὐτοῦ ἐν τῇ εἰσόδῳ τῶν Ἁγίων σου ποίησον, καὶ τὸ πνεῦμα αὐτοῦ μετὰ πάντων τῶν ἀπ’ αἰῶνος σοι εὐαρεστησάντων συναρίθμησον… Μέγα Ευχολόγιο 443-444. Η ευχή «Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐν τῇ σοφίᾳ σου πλαστουργήσας τὸν ἄνθρωπον καὶ πάλιν αὐτὸν εἰς γῆν ἀποστρέφειν νομοθετήσας …» περιέχει σε παράφραση τα παραπάνω: «καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῆς γῆς ἐκκλησίας σου κατέστησας λειτουργὸν, οὕτω καὶ τοῦ ἐπουρανίου σου θυσιαστηρίου ἀνάδειξον, Κύριε...» Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:545-546, Επίμετρο Γ, περίπτωση Β8. Η ευχή «Οὐκ ἔστι προσωποληψία παρὰ σοῦ, Κύριε ...» είναι σχεδόν ίδια: «καὶ ὥσπερ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ σου λειτουργεῖν αὐτὸν ἀνέδειξας, οὕτω καὶ ἐν τῷ οὐρανίῳ σου θυσιαστηρίῳ καταξίωσον αὐτὸν λειτουργεῖν σοι ἄπαυστα, ὲπὶ ἀνθρώπων πνευματικὴν καὶ ἱερατικὴν ἀξίαν ἐτίμησας, καὶ ἐπὶ ἀγγέλων καὶ ἀρχαγγέλων τῇ σῇ ἀγαθότητι καταξίωσον...» Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:535-536, Επίμετρο Γ, περίπτωση Β7.

[63] Μια παρόμοια περίπτωση είναι η ευχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ ἀμνὸς καὶ υἱὸς τοῦ Θεοῦ...» για αρχιερείς, ηγουμένους, και ιερείς. Η χαρακτηριστική φράση σε αυτή την περίπτωση είναι η εξής: «ὃν ἐξελέξω καὶ προσελάβου ποιμένα ἡμῶν, ἀπόδος αὐτῷ ἀντὶ τοῦ ποιμενικοῦ κόπου, μισθὸν εὐσεβῆ...». Για το πλήρες κείμενο της ευχής, βλ. Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:58-59. Βλέπε επίσης Επίμετρο Γ, περιπτώσεις Γ1, Θ1, Κ1. Επίσης, η ευχή «Ὁ Θεὸς ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ πάσης κτίσεως δημιουργός...» συνεχίζει ως εξής: «Σὺ γὰρ ἐπίστασαι τοῦ πρὸς σὲ ἐκδημήσαντος ἀδελφοῦ ἡμῶν ὁ δεῖνα ἱερομονάχου καὶ συλλειτουργοῦ τὴν ἐργασίαν τὴν ἐν τῷ οἴκῳ σου ἐργασαμένην καὶ τὰ μεγαλεία σου ἐκτελέσαντος, καὶ ἄμειψον αὐτόν, ἀγαθέ, τὴν ἐκεῖθεν ἄνεσι, καὶ παράσχου αὐτῷ...» Sabas 373 του 15ου αιώνα, Dmitrievskij, Opisanie II:531-532, Επίμετρο Γ, περίπτωση Β6.

[64] L’Eucologio Barberini gr. 336 no. 270, σ. 238. Ίσως η αναφορά στους αγώνες της Χριστιανικής ζωής, που είναι πιο έντονοι στους μοναχούς, προσδιόρισε την ευχή αυτή για μοναχούς: «ἵνα, ὑπὲρ ὧν ἐκοπίασεν ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ διὰ τὸ ὄνομά σου, λάβῃ πλουσίαν την ἀνταπόδοσιν ἐν ταῖς μοναῖς τῶν ἁγίων σου» Μέγα Ευχολόγιο 440.

[65] «…τοῦ κοιμηθέντος ἀδελφοῦ ἡμῶν (δεῖνος) Ἱερέως… καὶ τὸν δοῦλόν σου (τὸν δεῖνα) Ἱερέα …» Μέγα Ευχολόγιο 446.

[66] Αυτό φαίνεται και στο Επίμετρο Γ.

[67] Σκαλτσής, «Θεολογικές Προϋποθέσεις και Ιστορική Εξέλιξη της Εκκλησιαστικής Κήδευσης» 131.

[68] Bruni, I Funerali di un Sacerdote 124-127.

[69] Dmitrievskij, Opisanie II:527-557. Galadza, “The Evolution of Funeral for Monks” 248-252.

[70] Για αναλυτικό διάγραμμα βλέπε Χριστοδούλου, Η Νεκρώσιμη Ακολουθία ΙΙ:39-64.



Προηγούμενη σελίδα