Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ ΣΗΜΕΡΑ

του Σεβ. Μητροπολίτου Αττικής κ. Παντελεήμονος



Εισαγωγή

Οἱ Θεολογικοί Διάλογοι μεταξύ τῶν ἀνά τήν οἰκουμένη χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν, ἀνεξαρτήτως τῆς θετικῆς ἤ ἀρνητικῆς ἀξιολογήσεώς των, ἀποτελοῦν ἀναντιρρήτως σημαντική ἐξέλιξη καί κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα στίς διεκκλησιαστικές καί διαχριστιανικές σχέσεις τῶν τελευταίων δεκαετιῶν. Ὁ Θεολογικός Διάλογος διεδέχθη τόν Διάλογο τῆς Ἀγάπης καί προέκυψε ἀπό τήν ἀνάγκη τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητος τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου, ὕστερα ἀπό μακραίωνη τραγική καί ἐπώδυνη διαίρεση.

Ἡ ἀνάγκη αὐτή συνεχῶς γίνεται ἐπιτακτικώτερη μπροστά στίς παγκόσμιες ἐξελίξεις καί ἀνακατατάξεις, ὄχι μόνον ἰδεολογικές, ἀλλά καί κοινωνικές, πολιτικές, οἰκονομικές, τεχνολογικές καί ἄλλες, καί γιά τήν ἀποτελεσματική ἀντιμετώπιση τῶν πανανθρώπινων προβλημάτων, πού συνεχῶς γίνονται ὀξύτερα καί πολυπλοκώτερα.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μέ τίς ἱστορικές Ἐγκυκλίους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τῶν ἐτῶν 1902, 1904 καί 1920 ἀνέλαβε τήν πρωτοβουλία καί ἐνεθάρρυνε τήν προσέγγιση μεταξύ τῶν χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν μέ ἄμεσο στόχο τήν ἀπαλλαγή ἀπό τήν θρησκευτική μισαλλοδοξία καί τήν συνεργασία σέ πρακτικά ποιμαντικά ζητήματα καί ἀπώτερο στόχο τήν προώθηση τῆς ἑνότητος τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου. Ἡ προσέγγιση αὐτή ἐπιτεύχθηκε ὡς ἕνα σημεῖο στούς Θεολογικούς Διαλόγους, πού διεξάγονται εἴτε ὡς διμερεῖς, μεταξύ Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν, εἴτε ὡς πολυμερεῖς, στά πλαίσια τῶν δραστηριοτήτων τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν, κυρίως τῆς Ἐπιτροπῆς « Πίστις καί Τάξις», καί τοῦ Συμβουλίου Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν, πού ἀποτελεῖ μικρογραφία τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν σέ Εὐρωπαϊκό ἐπίπεδο.

Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μετέχει μέ ἐκπροσώπους της, εἴτε Ἱεράρχες, εἴτε Πανεπιστημιακούς Καθηγητές, στούς Θεολογικούς Διαλόγους, τόσο στούς διμερεῖς ὅσο καί στούς πολυμερεῖς, ἀπό τήν ἀρχή τῆς συστάσεώς τους, ἡ δέ παρουσία καί συμμετοχή της εἶναι ἀξιόλογη καί δυναμική.

Παρά τήν σπουδαιότητα τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων στήν ἐκκλησιαστική μας ζωή ἡ ὑπεύθυνη πληροφόρηση καί ἐνημέρωση ὄχι μόνον τῶν πιστῶν, ἀλλά καί τοῦ ἱεροῦ Κλήρου καί αὐτῶν ἀκόμη τῶν Σεβασμιωτάτων Ἱεραρχῶν εἶναι εἴτε ἀνύπαρκτος, εἴτε ἐλλειπής, περιοριζομένη σέ στενό κύκλο ἐξειδικευμένων προσώπων. Ἀλλά καί ὅταν γίνεται, προέρχεται ἀπό ἀνεύθυνα πρόσωπα ἤ ἀπό περιθωριακά ἔντυπα στά πλαίσια ἀσκήσεως κριτικῆς, ὄχι πάντοτε ἀντικειμενικῆς καί καλοπροαιρέτου, τῆς Διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας. Γι’ αὐτό ἡ ἀπόφαση τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου νά περιληφθῆ στά θέματα τῆς ἡμερησίας Διατάξεως τῆς παρούσης Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τό θέμα τῆς πορείας τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων ἀνταποκρίνεται σέ σύγχρονη ἐκκλησιαστική ἀναγκαιότητα καί προσλαμβάνει ἰδιαίτερη βαρύτητα καί ἐπικαιρότητα. Αἰσθάνομαι δέ τήν ἀνάγκη νά ἀπευθύνω τίς ἐγκάρδιες εὐχαριστίες μου στόν Μακαριώτατο Πρόεδρο καί στά σεπτά Μέλη τῆς προλαβούσης Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου γιά τήν ἀνάθεση τῆς παρούσης Εἰσηγήσεως στήν ἐλαχιστότητά μου, καίτοι καί ἄλλοι Ἱεράρχαι γνωρίζουν, ἴσως καλύτερα ἀπό ἐμέ, τό θέμα τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων, ἀφοῦ μετέχουν σέ αὐτούς ὡς ἐκπρόσωποι τῆς Ἐκκλησίας μας. Πιστεύω ὅμως ὅτι, κατά τήν συζήτηση πού θά ἐπακολουθήση, θά συμβάλλουν στήν ἀρτιώτερη ἐνημέρωση τῶν Σεβασμιωτάτων Συνέδρων καί στήν λήψη τῶν ἐνδεδειγμένων ἀποφάσεων συμπληρώνοντας τίς ἰδικές μου ἀτέλειες καί παραλείψεις.

Τό θέμα τῆς Εἰσηγήσεώς μου, ὅπως ἀναγράφεται στήν Ἡμερησία Διάταξη, εἶναι: “ Ἡ πορεία τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων σήμερα ”. Ἡ διατύπωση τοῦ θέματος ἀποκλείει τήν λεπτομερῆ καί ἀναλυτική ἱστορική ἀναδρομή ὡς πρός τούς Θεολογικούς Διαλόγους, ἐκτός ἀπό τήν ἀπαραίτητη συνοπτική γιά τήν κατανόηση τῶν σημερινῶν ἐξελίξεων, καθώς καί τήν θεολογική ἀνάλυση τοῦ θεματολογίου. Κάτι τέτοιο θά ἦταν, ἄλλωστε, ἀνέφικτο στά πλαίσια μιᾶς Εἰσηγήσεως καί καταπονητικό γιά τό σεπτό Σῶμα τῆς Ἱεραρχίας. Ἑπομένως ἡ Εἰσήγησή μου θά περιορισθῆ στήν παρούσα κατάσταση τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων, στούς σημερινούς προβληματισμούς, τίς δυσκολίες και τίς προοπτικές τους. Ἐπίσης θά περιορισθῆ στούς διμερεῖς Θεολογικούς Διαλόγους, διότι οἱ πολυμερεῖς συνδέονται μέ τίς σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ τό Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν καί τό Συμβούλιο Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν, πού εἶναι ἕνα τεράστιο καί ἐξαιρετικοῦ ἐνδιαφέροντος θέμα, τό ὁποῖο, φρονῶ ταπεινῶς, ὅτι πρέπει νά ἀποτελέση μελλοντικῶς ἀντικείμενο ἰδιαιτέρας Εἰσηγήσεως.

Ὅταν ὁμιλοῦμε γιά διμερεῖς Θεολογικούς Διαλόγους ἀναφερόμαστε στό Θεολογικό Διάλογο πού διεξάγεται μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας - μέ συμμετοχή ἐκπροσώπων τῶν ὀρθοδόξων Πατριαρχείων καί Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν- καί τῶν ἑτεροδόξων Ἐκκλησιῶν καί Χριστιανικῶν Ὁμολογιῶν α) Προχαλκηδονίων, β) Ρωμαιοκαθολικῶν, γ) Παλαιοκαθολικῶν, δ) Ἀγγλικανικῶν, ε) Λουθηριανῶν καί στ) Μεταρρυθμισμένων.

Οἱ πληροφορίες πού ἀκολουθοῦν γιά τούς Θεολογικούς Διαλόγους βασίζονται στίς ἐπίσημες Ἐκθέσεις τῶν ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, σέ δημοσιεύματα τοῦ ἑλληνικοῦ καί ξένου ἐκκλησιαστικοῦ Τύπου καί στό ἀξιόλογο βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου Ἑλβετίας (νῦν Ἀδριανουπόλεως) Δαμασκηνοῦ “ Θεολογικοί Διάλογοι –Μία Ὀρθόδοξος Προοπτική” Ἐκδόσεις Ἀδελφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1986. Στό σημεῖο αὐτό ὀφείλω νά εὐχαριστήσω τούς Γραμματεῖς τῆς Σ.Ε. Διορθοδόξων καί Διαχριστιανικῶν Σχέσεων γιά τίς διευκολύνσεις τους.