«ΠΕΡΙ ΙΕΡΑΤΙΚΩΝ ΚΛΙΣΕΩΝ»

( Εἰσήγησις τοῦ Σεβασμιωτάτου
Μητροπολίτου Ἄρτης κ. Ἰγνατίου
εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον τῆς Ἱεραρχίας
τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος )

2 Ὀκτωβρίου 2003

Μακαριώτατε,
Σεβασμιώτατοι,

Ἐκφράζω ἀρχικῶς τὶς εὐχαριστίες μου πρὸς τὸν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστόδουλο, ὡς Πρόεδρο τῆς Δ.Ι.Σ. καὶ πρὸς τὰ Μέλη αὐτῆς, πού μοῦ ἀνέθεσαν νὰ εἰσηγηθῶ ἐνώπιόν σας σήμερα ἐπὶ τοῦ σπουδαιοτάτου θέματος : «Περὶ ἱερατικῶν κλίσεων».

Στὴν τακτικὴ σύγκληση τῆς Ἱεραρχίας τοῦ περασμένου ἔτους καὶ συγκεκριμένα στὶς 10/10/2002, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Θηβῶν καὶ Λεβαδείας κ. Ἱερώνυμος εἰσηγήθηκε τὸ θέμα : « Καλλιέργεια Ἱερατικῶν Κλίσεων, προβλήματα, προοπτικὲς στὴν Ἱερωσύνη ».

Ἡ εἰσήγησή του ἀποτελεῖται, ὅπως ἐκεῖνος τίς ὁρίζει, ἀπὸ τρεῖς ἑνότητες : «Στὴν πρώτη γίνεται λόγος γιὰ τὴν παρουσία καὶ καλλιέργεια τῶν κλίσεων (μὲ Ι κυρίως καὶ σχεδὸν καθόλου γιὰ ἐκείνη μὲ Η). Στὴ δεύτερη τὰ προβλήματα τῆς Ἱερωσύνης ποὺ συνδέονται ἀσφαλῶς ἄμεσα καὶ εἶναι προέκτασις ἐκείνων τῆς κλίσεως. Ἡ τρίτη ἑνότητα ἀναφέρεται στὶς προοπτικὲς καὶ κυρίως στὴν εὐθύνη τῆς Ἱεραρχίας γιὰ τὴν δημιουργία τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Κοινότητος, ἀπαραίτητης γιὰ τὴν καλλιέργεια, τὴν πρόοδο καὶ τὴν προκοπὴ τῶν Ἱερατικῶν Κλίσεων καὶ τῆς Ἱερωσύνης».

Στὴν ἐκτενῆ, οὐσιαστικὴ καὶ ἐμπεριστατωμένη ἐκείνη εἰσήγηση του ὁ Σεβασμιώτατος Θηβῶν ἀνέδειξε καὶ παρουσίασε, μὲ σαφήνεια καὶ πειστικότητα, τὴν σοβαρότητα τοῦ θέματος τῶν Ἱερατικῶν Κλίσεων, γιὰ τὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας μας, χαρακτήρισε τὴν ἱερατικὴ κλίση ὡς ἕνα πολυδιάστατο γεγονός στὸ σχηματισμὸ τοῦ ὁποίου συμμετέχουν ὁ ὑποψήφιος, ἡ οἰκογένειά του, ἡ Ἐκκλησία, τὸ Σχολεῖο, πρόσωπα κύρους, φίλοι καὶ κοινωνία.

Ἔθεσε ἐπιγραμματικὰ τὰ προβλήματα καὶ τοὺς προβληματισμούς του, προσδιόρισε μὲ ἁπλότητα τὶς προοπτικὲς τῆς Ἱερωσύνης, κατέγραψε παθολογικὲς καὶ ἀρρωστημένες ἐπιλογὲς καὶ καταστάσεις τῶν ἐχόντων ἱερατικὲς κλίσεις καὶ μὲ εἰλικρίνεια καὶ εὐθύτητα ὑπογράμμισε τὴν δική μας εὐθύνη, Ἱεραρχῶν καὶ Ἱερέων.

Ἡ εἰσήγησις του προκάλεσε μεγάλη καὶ γόνιμη συζήτηση στὴν Ἱεραρχία.

Ἡ πρόταση τῆς Δ.Ι.Σ. γιὰ καθ’ ὁμάδες συζήτηση καὶ ἐπεξεργασία τοῦ θέματος δὲν ὑλοποιήθηκε ἕνεκα ἐλλείψεως χρόνου καὶ καταλλήλων χώρων, ἀλλὰ καὶ διαφοροποιήσεως Μελῶν τῆς Ἱεραρχίας.

Ἀντ’ αὐτῆς προτάθηκε καὶ ἔγινε ἀποδεκτή ἡ πρόταση νὰ συγκροτηθοῦν τέσσερις ἐπιτροπὲς ἀπὸ Ἀρχιερεῖς, Ἱερεῖς καὶ καθηγητὲς Πανεπιστημίου, γιὰ νὰ μελετήσουν τὶς ἐπιμέρους παραγράφους τῆς εἰσηγήσεως καὶ νὰ κάμουν τὶς ἀνάλογες παρατηρήσεις καὶ προτάσεις.

Ἡ Δ.Ι.Σ. μὲ τὸ ὑπ’ ἀριθμ. 3791/1943/5-11-2002 ἐγγραφόν της ἀνέθεσε σὲ τέσσερις ἐπιτροπὲς νὰ μελετήσουν τὰ κάτωθι ἐπὶ μέρους θέματα τῆς εἰσηγήσεως τοῦ Σεβασμιωτάτου Θηβῶν:

1. “ Στοιχεῖα γνησίας Ἱερατικῆς κλίσεως. Παρεκκλίσεις – Παθολογία ”

2. “ Ἐξασφάλισις, ἐπιλογὴ καὶ χειροτονία ὑποψηφίων, Προσόντα ἐγγάμων καὶ ἀγάμων κληρικῶν”

3. “Εἰδικά, Κανονικὰ καὶ Πρακτικὰ προβλήματα Ἱερέων ”

4. “ Ἡ εὐθύνη τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν Γερόντων – Πνευματικῶν Πατέρων εἰς τὴν καλλιέργεια Ἱερατικῶν κλίσεων”.

Πράγματι οἱ τέσσερις Ἐπιτροπὲς ἐμελέτησαν τὰ ἐπὶ μέρους θέματα τῆς εἰσηγήσεως τοῦ Σεβασμιωτάτου Θηβῶν καὶ διετύπωσαν τὶς προτάσεις καὶ τὰ πορίσματά τους πρὸς τὴν Δ.Ι.Σ. Μετὰ ταῦτα ἡ Δ.Ι.Σ. ἔκρινε σκόπιμο καὶ ἀπεφάσισε, κατὰ τὴν συνεδρία τῆς 1ης Ἰουλίου ἐ.ἔ. νὰ ἐπανέλθει στὸ θέμα τῶν ἱερατικῶν κλίσεων, μὲ σκοπὸ κυρίως νὰ μεταφέρει πρὸς τὸ Σῶμα τῆς Σεπτῆς Ἱεραρχίας τὸν προβληματισμό, τὰ πορίσματα καὶ τὶς προτάσεις τῶν ἐν λόγῳ Ἐπιτροπῶν, ὅπως σαφῶς ὑποδεικνύει καὶ πρὸς ἐμέ, κατὰ τὴν ἀνάθεση τῆς εἰσηγήσεως αὐτῆς.

Κατόπιν αὐτῶν θὰ προσπαθήσω , μὲ ὅση τὸ δυνατὸν συντομία, σαφήνεια καὶ περιεκτικότητα, νὰ καταγράψω τὸ καταστάλαγμα τῆς ἀξιόλογης προσπάθειας τῶν ἐκλεκτῶν Μελῶν τῶν Ἐπιτροπῶν.

Πιστεύω ὅτι τὸ μέγα αὐτὸ θέμα τῆς σωστῆς ἀξιολόγησης, ἀνάδειξης καὶ καλλιέργειας τῶν ἱερατικῶν κλίσεων ἀποτελεῖ πρωταρχικὸ μέλημα καὶ καθημερινὴ ἀγωνία καὶ προσπάθεια ὅλων μας. Ἡ ἐμπειρία μας, κυρίως τῶν μεγαλυτέρων, εἶναι ὁπωσδήποτε, συγκλονιστική. Δὲν θεωρῶ ὅτι θὰ βγοῦμε σοφότεροι μετὰ τὴν εἰσήγηση αὐτὴ καὶ τὶς σχετικὲς τοποθετήσεις τῶν σεβαστῶν καὶ ἀγαπητῶν Πατέρων καὶ Ἀδελφῶν τῆς παρούσης Ἱεραρχίας. Ἐλπίζω ὅμως, ὅτι σίγουρα θὰ ὁδηγηθοῦμε σὲ ἕνα γόνιμο προβληματισμὸ καὶ ἕνα θετικὸ ἐπαναπροσδιορισμό, ὅσον ἀφορᾶ τὸ χρέος καὶ τὴν εὐθύνη μας γιὰ τὴν σωστὴ ἀξιολόγηση, προώθηση καὶ καλλιέργεια τῶν νέων, οἱ ὁποῖοι ἀμμέσως ἤ ἐμμέσως καλοῦνται νὰ δεχθοῦν τὸ μέγα καὶ μοναδικὸ ἀξίωμα καὶ λειτούργημα τῆς Ἱερωσύνης.


Α. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ :

″Στοιχεῖα γνησίας Ἱερατικῆς Κλίσεως ! Παρεκκλίσεις - Παθολογία"

Καταγράφονται ἐδῶ τὰ στοιχεῖα τοῦ χαρακτῆρος τοῦ ὑποψηφίου κληρικοῦ, μὲ τὴν βοήθεια καὶ τῆς ψυχολογίας, ὥστε ὁ μέλλων Ἱερεὺς νὰ μπορεῖ νὰ ἀνταποκριθεῖ στὶς τέσσερις βασικὲς λειτουργίες τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου: τὴν μαρτυρία, τὴν λατρεία, τὴν κοινωνία- ἐπικοινωνία καὶ τὴν διακονία. Τονίζεται ὁ βασικὸς ρόλος τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ὀρθὴ τροχιοδρόμηση τῆς «κλίσεως», οὕτως ὥστε νὰ ἀποφεύγονται τυχὸν παρεκκλίσεις καὶ παθολογικὰ μορφώματα (ὅπως ναρκισσιστική ταύτιση καὶ ναρκισσιστική ἐπιλογὴ τῆς ἀγαμίας), ἔτσι ὅπως αὐτὰ περιγράφονται στὴν εἰσήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου Θηβῶν. Γενικότερα προβάλλεται καί ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι ἡ παθολογία τῶν ἱερατικῶν κλίσεων εἶναι σὲ συνάρτηση μὲ τὸ πνεῦμα τῆς ἐκκοσμίκευσης καὶ τῆς νοσηρῆς πνευματικότητας ποὺ ἐλλοχεύει δυστυχῶς καὶ στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας.

“Χρέος, ὅμως , τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νὰ ἐμπνεύσει στὴν σύγχρονη ἑλληνικὴ νεολαία τὸ πρότυπο τοῦ ἀληθινοῦ Ἱερέα καὶ νὰ διευκολύνει, μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις, τὴν ἐξυγίανση τῶν ἱερατικῶν κλίσεων. Ἰδιαίτερα θὰ πρέπει νὰ ἐπισημανθοῦν οἱ Χριστολογικές καὶ Ἐκκλησιολογικές βάσεις τοῦ ἱερατικοῦ ἤθους, καρπὸς τοῦ ὁποίου θὰ εἶναι ἡ ὡριμότητα, ἡ σύνεση καὶ ἡ πνευματικὴ διάκριση, τὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα καὶ ἡ θεολογικὴ παιδεία, τὰ λατρευτικὰ βιώματα καὶ ἡ εὐχαριστηριακή ἀναφορά, ὁ σεβασμὸς στὶς δομὲς τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡ διάθεση γιὰ διακονία τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ”.

Γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῆς γνησιότητος τῆς ἱερατικῆς κλίσεως, προτείνονται ὁρισμένα μέτρα, τὰ ὁποία θὰ συντελέσουν στὴν προετοιμασία τῶν νέων γιὰ τὴν ἱερωσύνη ὅπως:

1. Ἀνίχνευση τῆς κλιμακώσεως τῆς πορείας καὶ ἐκτίμηση προσώπων καὶ θεσμῶν τοὺς ὁποίους κάποιος ἀπὸ μικρὸ παιδὶ θὰ ἀναστραφεῖ μέχρις ὅτου ἀξιωθεῖ νὰ εἰσέλθει στὸν Κλῆρο.

Προτείνεται ἡ ρεαλιστικὴ συνεργασία μὲ τὸ ὑλικὸ πού μᾶς προσφέρεται, ἤτοι : τὰ παιδιὰ ποὺ λόγῳ κάποιας «κλίσεως», πλησιάζουν τοὺς Ἱερεῖς, καθὼς καὶ μὲ τὰ πρόσωπα καὶ τοὺς φορεῖς ποὺ καθορίζουν τὴν πορεία τῶν παιδιῶν, ὅπως : τοὺς Ἱερεῖς τῶν ἐνοριῶν, τοὺς γονεῖς, τὴν ἐνορία, τοὺς πνευματικούς, τὰ Σχολεῖα, τὶς Ἐκκλησιαστικὲς Σχολές.

2. Προτάσεις : α) Σύνταξη ἑνὸς περιεκτικοῦ εὐσύνοπτου, ἀλλὰ καὶ οὐσιαστικοῦ «Ἐγκολπίου» γιὰ ἕνα ὑποψήφιο κληρικὸ ἐφηβικῆς καὶ νεανικῆς ἡλικίας.

β) Ἔκδοση ἑνὸς μικροῦ «ἀνθολογίου» μὲ σχετικὰ πατερικὰ κείμενα, καταλλήλως μεταφρασμένα καὶ σχολιασμένα.

γ) Ἔκδοση ποὺ νὰ περιέχει μία ἀνθολόγηση κειμένων, ποὺ δημοσιεύθηκαν ἐπ’ εὐκαιρία τῆς «Ἑβδομάδος Ἱερατικῶν Κλήσεων».

δ)Σύνταξη ἑνὸς περιεκτικοῦ εὐσύνοπτου ἐγχειριδίου ἐνημερωτικοῦ σχετικὰ μὲ τὴν κλινικὴ ψυχοπαθολογία καὶ τὴν βασική της σημειολογία- συμπτωματολογία πρὸς σωστὴ ἐνημέρωση τῶν Πνευματικῶν.

ε) Ἀξιοποίηση τοῦ θεσμοῦ τῆς «Ἑβδομάδος Ἱερατικῶν Κλήσεων».

Τέλος ἡ Ἐπιτροπὴ προτείνει τὴν δημιουργία μιᾶς «Συμβουλευτικῆς Ὑπηρεσίας» σὲ θέματα ἱερατικῶν κλίσεων καὶ κλήσεων, ἡ ὁποία κεντρικὰ καὶ σὲ συνεργασία μὲ περιφερειακὲς μητροπολιτικὲς ὑπηρεσίες καὶ τοὺς Πνευματικοὺς τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Σχολῶν νὰ φροντίσει γιὰ τὴν ὅσο τό δυνατὸν ἀνθρωπίνως διακρίβωση τῶν στοιχειῶν μιᾶς «γνησίας» ἱερατικῆς κλίσεως.


Β. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

“Εξασφάλισις, ἐπιλογὴ καὶ χειροτονία ὑποψηφίων. Προσόντα ἐγγάμων καὶ ἀγάμων κληρικῶν ”

Ἀρχικῶς καταγράφονται οἱ κοινωνικὲς μορφὲς ἀνθρωπίνων «θερμοκηπίων» τῶν ἱερῶν τόπων γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ λόγου τοῦ Κυρίου:

«Δεῦτε ὀπίσω μου καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων», ποὺ εἶναι:

Ἡ οἰκογένεια, τὸ Ἱερὸ Βῆμα, οἱ Ἐκκλησιασικες Σχολές, οἱ θεολογικὲς Πανεπιστημιακὲς Σχολές, τὰ ἐνοριακὰ νεανικὰ κέντρα, τὰ ἱεροψαλτικά ἀναλόγια, τὰ Ἐκκλησιαστικὰ Κατηχητικὰ Σχολεῖα, οἱ Ἱ. Μονές.

Οἱ συνεργοὶ ἐν Κυρίῳ στὸ ἔργο τῆς ἀναδείξεως ἀξίων κληρικῶν εἶναι: Οἱ οἰκεῖοι Ἐπίσκοποι καί Μητροπολίτες, οἱ Ἱεροκήρυκες, οἱ ἱερεῖς, οἱ Πνευματικοί, οἱ γονεῖς, οἱ Ἐκπαιδευτικοί.

Στὸ ζήτημα τῆς εὑρέσεως πρεσβυτερῶν (συζύγων) γιὰ τοὺς ἐγγάμους Ἱερεῖς δὲν ὑποδεικνύονται πρακτικοὶ τρόποι, ἀλλὰ προτείνεται ἡ συγκρότηση δύο δεκαμελῶν ὁμάδων μελέτης τοῦ θέματος «ἀπροθυμία νεανίδων νὰ γίνουν σύζυγοι ὑποψήφιων Ἱερέων». Στὴν πρώτη ὁμάδα θὰ συμμετέχουν : πέντε πρεσβυτέρες καὶ πέντε κυρίες, σύζυγοι καὶ μητέρες. Στὴ δεύτερη ὁμάδα πέντε πρεσβύτεροι καὶ πέντε πνευματικοὶ ἱερομόναχοι. Ἕνας Ἀρχιερεὺς θὰ ἐνημερώσει ἐπὶ τοῦ θέματος. Θὰ ἀπαιτηθοῦν 4-5 συνεδρίες γιὰ τὴ μελέτη τοῦ προβλήματος.

Στὴ συνέχεια τονίζονται οἱ προϋποθέσεις γιὰ τὴν χειροτονία:

α) Περὶ τῶν ἐγγάμων ὑποψηφίων κληρικῶν

 χρόνος χειροτονίας Διακόνου: τὸ 23ο ἔτος τῆς ἡλικίας του.

 χρόνος προετοιμασίας Πρεσβύτερου: τὸ 26ο ἔτος τῆς ἡλικίας του.

 Ἔγγραφος συγκατάθεσις συζύγου – Α΄ Γάμος δι’ ἀμφοτέρους.

 Χρόνος προετοιμασίας : Γιὰ τὴν πρώτη χειροτονία, ἕξι ἕως δώδεκα μῆνες καί γιά τήν δεύτερη χειροτονία, ἕως δύο μῆνες.

β) Περὶ ἀγάμων ὑποψηφίων κληρικῶν

 χρόνος χειροτονίας Διακόνου: τὸ 25ο ἔτος τῆς ἡλικίας του.

 χρόνος χειροτονίας Πρεσβυτέρου: τὸ 28ο ἔτος τῆς ἡλικίας του.

 χρόνος προετοιμασίας: Γιὰ τὴν πρώτη χειροτονία, ἕνας χρόνος ἐγκαταβιώσεως στὴν Ἱερὰ Μονὴ ποὺ εἶναι ἐγγεγραμμένος. Γιὰ τὴν δεύτερη χειροτονία, κατὰ τὴν κρίση τοῦ οἰκείου Μητροπολίτου ἤ τοῦ Καθηγουμένου.


Καὶ δυὸ προτάσεις :

Ἡ πρώτη εἶναι νὰ διοργανωθεῖ ἡ λειτουργία Σεμιναρίου (ἤ Φροντιστηρίου) στὴν Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀθηνῶν καὶ στὶς μεγάλες κεντρικὲς Ἱ. Μητροπόλεις ὑπὸ τὸν τίτλο: «Σεμινάριο Προετοιμασίας ὑποψηφίων Κληρικῶν».

Ὁ χρόνος λειτουργίας του νὰ εἶναι ἕνας μῆνας καὶ κατὰ προτίμηση ὁ Ἰούνιος.

Ἐὰν ὑπάρξει ἀνταπόκριση νὰ ἐπαναλαμβάνεται κάθε χρόνο.

Θὰ ἐπιλέγονται ὡς ἕδρες λειτουργίας τῶν Σεμιναρίων αὐτῶν κυρίως μεγάλες Μητροπόλεις, ἐπειδὴ κατὰ τεκμήριο θὰ ἔχουν περισσοτέρους ὑποψηφίους καὶ ποὺ βεβαίως θὰ καλύπτουν κάποιες εὐρύτερες περιοχές.

Ἡ δεύτερη πρόταση εἶναι ἡ σύνταξη καὶ κυκλοφορία ἑνὸς ἐγκολπίου ὑποψηφίου πρὸς χειροτονία κληρικοῦ, τὸ ὁποῖο θὰ δίδεται δωρεὰν στοὺς ὑποψηφίους ἀπὸ τοὺς Σεβασμιωτάτους Μητροπολῖτες.


Γ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΡΙΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

“Εἰδικά, κανονικὰ καὶ πρακτικὰ προβλήματα Ἱερέων ”

Ὅσον ἀφορᾶ τὰ κανονικὰ θέματα ἡ ἐπιτροπὴ τονίζει ὅτι:

“Διά τὰ κανονικὰ θέματα, δὲν ὑπάρχει λόγος παρεμβάσεως ἤ ἀλλαγῆς, διότι ταῦτα ἔχουν ὁρισθεῖ ἐπακριβῶς ὑπὸ τῶν Θείων καὶ Ἱερῶν Κανόνων οἵτινες ἐπὶ αἰῶνας, ὡς ἀποδεικνύεται ἐκ τῆς ζωῆς καὶ τῆς λειτουργικῆς πράξεως τῆς Ἐκκλησίας, διεφύλαξαν ἀλώβητον τὸ κῦρος Αὐτῆς. Ὁ Ἐπίσκοπος ἑκάστης ἐπαρχίας, ἱστάμενος εἰς τύπον καὶ τόπον Χριστοῦ καὶ κινούμενος ἐν τῷ Πνεύματι τῆς ἀγάπης, βασιζόμενος ἐπὶ τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ ἐπὶ τῶν Ἱερῶν Κανόνων, οὕς ἐθέσπισεν ὁ σύλλογος καὶ ὁ χορὸς τῶν Θείων Ἀποστόλων καὶ Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἐφαρμόζων ὅπου δεῖ τὸ πνεῦμα τῆς οἰκονομίας, ἐργάζεται (καὶ δέον ὅπως ἐργάζῃται) ἐπὶ τῷ τέλει τῆς σωτηρίας ψυχῶν ἀθανάτων ὑπὲρ ὧν Χριστὸς ἀπέθανεν”.


Διὰ τὰ εἰδικὰ καὶ πρακτικὰ προβλήματα προτείνονται τὰ κάτωθι :

1. Οἱ συστατικὲς ἐπιστολὲς ποὺ δίδονται ἀπὸ τοὺς κατὰ τόπους Ἐπισκόπους πρὸς τοὺς ὑποψηφίους Ἱεροσπουδαστὲς νὰ ἔχουν οὐσιαστικὸ καὶ ὄχι τυπικὸ χαρακτῆρα καὶ εἰ δυνατὸν νὰ ἀνανεώνονται κατ’ ἔτος.

2. Ἐπικοινωνία τοῦ Ἐπισκόπου μετὰ τῶν Διευθυντῶν καὶ τῶν Καθηγητῶν τῶν Ἱερατικῶν Σχολῶν.

3. Ὁσάκις ὁ ὑποψήφιος Κληρικὸς προέρχεται ἀπὸ ἄλλη ἐπαρχία πρέπει νὰ ἐρωτᾶται ὁ Ἐπίσκοπος της ἐπαρχίας ἀπὸ ὅπου κατάγεται ὁ ὑποψήφιος καὶ νὰ ὑπολογίζεται ἡ γνώμη του, μάλιστα στὶς περιπτώσεις ὅπου ὁ οἰκεῖος Ἐπίσκοπος ἔχει ἀρνηθεῖ τὴν χειροτονία. (Σχετικὴ ἐγκύκλιος Ἱερᾶς Συνόδου ὑπ’ ἀριθμ. 2199/21-8-1978).

4. Τὸ θέμα τῆς χειροτονίας ἀγάμων Κληρικῶν θέλει μεγάλη προσοχή. Κυρίως ἡ χειροτονία ἀγάμων, οἱ ὁποῖοι δὲν ἔχουν καμία σχέση μὲ κάποια Ἱερὰ Μονή, καὶ ἡ τοποθέτησή τους σὲ μεγάλες ἀστικὲς ἐνορίες, ἐνέχει μεγάλους κινδύνους. Γι' αὐτὸ προτείνεται : α) Ἐξέταση τῆς ἡλικίας τοῦ μέλλοντος νὰ χειροτονηθεῖ. β) Ἐφαρμογὴ τῆς σχετικῆς Ἐγκυκλίου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου περὶ ἀπονομῆς ὀφφικίων καὶ γ) Μελέτη ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ θέματος τῆς χειροτονίας ἀγάμων κληρικῶν μέσα στὸν κόσμο, ἄνευ μοναχικῶν ὑποσχέσεων καὶ περὶ παραμονῆς αὐτῶν σὲ κάποια Ἱ. Μονή.

5. Μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ἀπασχόληση τῶν ὑποψηφίων κληρικῶν μέχρι τῆς χειροτονίας των.

6. Ὁ Ἐπίσκοπος πρέπει νὰ εἶναι τὸ πρότυπο γιὰ τοὺς Ἱεροσπουδαστές. Ἡ σχέση του πρὸς τοὺς μέλλοντας Κληρικούς, σχέση Πνευματικοῦ Πατρὸς πρὸς νέους, σχέση ἀγάπης, εἰλικρινείας καὶ ἁπλότητος.

7. Μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ἐπιμόρφωση ὅσων πρόκειται νὰ εἰσέλθουν στὶς τάξεις τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου. Γιατί ὡς γνωστὸν ἐξερχόμενοι τῶν Ἱερατικῶν Σχολῶν, στεροῦνται πρακτικῆς παιδείας σὲ θέματα λειτουργικῆς καὶ λατρευτικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἔχουν ἐπίσης καὶ μεγάλο πρόβλημα στὸ θέμα τῆς γλώσσης.

8. Ἐτέθησαν ἀκροθιγῶς τὰ θέματα: α) τῆς διακονίας ἀγάμων Κληρικῶν στὰ Ἱεροσόλυμα ἤ στὴν Ἱ. Μονὴ Σινᾶ, γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα, προκειμένου νὰ ἐγγράφονται στόν κατάλογο τῶν πρός Ἀρχιερατείαν ἐκλογίμων. β) τοῦ Γάμου μετά τήν χειροτονία εἰς τόν Α΄ βαθμό τῆς Ἱερωσύνης, συμφώνως πρός παλαιό Κανόνα τῆς ἐν Ἀγκύρᾳ Συνόδου (πρόταση π. Νικολάου Ἰωαννίδη).

Κοινὴ ὑπῆρξε ἡ ἄποψη ὅτι αὐτὰ τὰ θέματα ἀπαιτοῦν, ὅταν θὰ τεθοῦν πρὸς συζήτησῃ, λεπτοὺς χειρισμοὺς καὶ μεγάλη προσοχὴ καὶ ὑπευθυνότητα.


Δ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΕΤΑΡΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

“ Ἡ εὐθύνη τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν Γερόντων - Πνευματικῶν Πατέρων γιὰ καλλιέργεια Ἱερατικῶν Κλίσεων ”

Μεγάλη εἶναι ἡ σπουδαιότης καὶ ἡ σημασία αὐτῆς τῆς παραγράφου τῆς εἰσηγήσεως τοῦ Σεβασμιωτάτου Θηβῶν καὶ δικαίως προβάλλεται ὑπ’ αὐτοῦ μὲ ἔμφαση τὸ μέγεθος τῆς εὐθύνης τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν Γερόντων – Πνευματικῶν καὶ ὑπογραμμίζονται μὲ ἁπλότητα καὶ εὐθύτητα οἱ κίνδυνοι, τοὺς ὁποίους πρέπει νὰ προσέξουμε καὶ οἱ ἐπιλογὲς ποὺ πρέπει νὰ τολμήσουμε, γιὰ νὰ ἀνταποκριθοῦμε θετικὰ καὶ ἀποτελεσματικὰ στὴ φωνὴ τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ στὸ κάλεσμα τῆς ἐποχῆς μας.

Μὲ μεγάλη σαφήνεια καὶ ἁγιογραφική καὶ ἁγιοπατερική θεμελίωση τονίζεται καὶ ἀπὸ τὴν ἐν λόγῳ Ἐπιτροπὴ τὸ μέγεθος τῆς εὐθύνης τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν Πνευματικῶν Πατέρων, οἱ ὁποῖοι, μὲ βάση τοὺς θεσμοὺς τῆς Ἐκκλησίας, ἔχουν τὴν ἁρμοδιότητα νὰ προσκαλοῦν στὸ ἔργο τῆς Ἱερωσύνης καὶ νὰ προωθοῦν νέα στελέχη στὶς τάξεις Της. Οἱ Πνευματικοὶ Πατέρες – Γέροντες ἔχουν τὴν κύρια καὶ οὐσιαστικὴ εὐθύνη νὰ προτείνουν καὶ νὰ ὑποδείξουν πρόσωπα κατάλληλα, νὰ δώσουν γι’ αὐτὰ «μαρτυρία», ὅπως λέγει ὁ τύπος τῆς Κανονικῆς Συμμαρτυρίας. Οἱ Ἀρχιερεῖς ἔχουν τὴν εὐθύνη τῆς ἐπιλογῆς. Πρόταση – ὑπόδειξη καὶ ἐπιλογή-χειροτονία εἶναι ἐξίσου ὑπεύθυνα ἔργα. Καὶ ἡ εὐθύνη αὐτὴ οὔτε μετατίθεται, οὔτε μεταβιβάζεται, ἀπὸ κανέναν σὲ κανέναν. Ἡ ἀνάδειξη τῶν Κληρικῶν πρέπει νὰ γίνεται κατὰ Θεὸν μὲ κριτήρια καθαρὰ Ἐκκλησιαστικὰ καὶ Θεῖα. Ὄχι μὲ κριτήρια ἀνθρώπινης αὐθαιρεσίας καὶ μὲ καταφρόνηση τῶν Ἐκκλησιαστικῶν θεσμῶν. Ὅταν ἐπικρατεῖ ὁ ἀνθρώπινος παράγων δὲν ἔχουμε σωστὴ ἀξιολόγηση. Ἐπέρχεται ἀταξία. Σὲ τί ἔγκειται ἡ ἀταξία; Λέγει ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος : « Εἶναι ἀταξία, ἄνθρωπος, ποὺ πότε δὲν ἔγινε στρατιώτης τοῦ Χριστοῦ, νὰ διορίζεται στρατηγός. Εἶναι ἀταξία, ἄνθρωπος ποὺ δὲν κάνει οὔτε γιὰ ναύτης, νὰ ἐπιλέγεται Ναύαρχος. Μπορεῖ ποτέ μὲ τέτοιες συνθῆκες νὰ πάει καλὰ ἡ ὑπόθεση τῆς Ἐκκλησίας, τὸ ἔργο τοῦ Θεοῦ; »


1) Ἡ εὐθύνη τῶν Ἀρχιερέων

Ἡ εὐθύνη τῶν Ἀρχιερέων γιὰ τὴν ἀποδοχὴ προτεινομένου ὑποψήφιου, οὔτε μειώνεται, οὔτε μεταβιβάζεται. Αὐτὸ στὴν πράξη σημαίνει ὅτι ὁ Ἀρχιερεὺς ὀφείλει:

α) Νὰ γνωρίζει καλῶς τὸν χειροτονούμενο καὶ γι' αὐτὸ νὰ ἔχει μαζί του ἄμεση καὶ προσωπικὴ ἐπικοινωνία.

β) Νὰ σέβεται τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν βούληση τοῦ ὑποψηφίου.

γ) Νὰ ἔχει σχέση διαλεκτικὴ μὲ τὸν ὑποψήφιο, ὥστε νὰ μπορεῖ μὲ τὸ λόγο του νὰ καθορίζει τὴν μελλοντική του πορεία.

δ) Νὰ προσπαθεῖ νὰ ἀνυψώσει τὸν κάθε ὑποψήφιο στὴν πνευματικὴ κατάσταση χαρισματικῆς ὡριμότητος.


2) Ἡ εὐθύνη τῶν Γερόντων – Πνευματικῶν Πατέρων

Χρέος τῶν Γερόντων – Πνευματικῶν Πατέρων εἶναι:

α) Νὰ πληροφοροῦνται λεπτομερῶς τὰ κατὰ τοὺς ὑποψήφιους, ὄχι μόνο ἀπὸ τὴν ἐξομολόγησή τους , ἀλλὰ καὶ ἀπὸ μαρτυρίες ἐκείνων ποὺ γνωρίζουν τὴν πολιτεία τους.

β) Νὰ ἐρευνοῦν ὄχι μόνο γιὰ τὴν ὕπαρξη κανονικῶν κωλυμάτων, ἀλλὰ καὶ τὰ βάθη τῆς καρδίας αὐτῶν.

γ) Νὰ σέβονται τὴν ἐλευθερία τῶν ὑποψήφιων, νὰ τοὺς θέλουν ἐλεύθερα καὶ ὑπεύθυνα πρόσωπα, γιατί ἡ Ἱερωσύνη ἀπαιτεῖ σὲ κάθε στιγμὴ ὑπεύθυνη πρωτοβουλία.

δ) Νὰ ἔχουν μὲ τὸν Ἀρχιερέα, τουλάχιστον στὸ θέμα τῆς ὑπόδειξης ὑποψηφίων, σχέση ἀπόλυτης ἐμπιστοσύνης καὶ ἀμοιβαιότητος.


Γιὰ νὰ ὑπάρχει καὶ νὰ στερεώνεται μία ἐκκλησιαστικὴ ἀμοιβαιότητα – κοινὴ καὶ ἀδιαχώριστη εὐθύνη, οἱ δυὸ αὐτοὶ παράγοντες ὀφείλουν :

• Νὰ πραγματοποιοῦν κατὰ διαστήματα εἰδικὲς συνάξεις καὶ ἀπὸ κοινοῦ νὰ χαράσσουν τὶς κατὰ τὸ δυνατὸν καὶ ἐφικτὸν βασικὲς ἀρχές, ποὺ θὰ πρέπει νὰ διέπουν τὸν τρόπο θεωρήσεως τοῦ ζητήματος τῆς ὑποδείξεως καὶ ἐπιλογῆς προσώπων γιὰ τὴν Ἱερωσύνη.

• Νὰ καλλιεργοῦν τὸ πνεῦμα τῆς ἐν ταπεινώσει διακονίας τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας μὲ κοινὴ εὐθύνη.

• Νὰ καταβάλλουν οὐσιαστικὴ προσπάθεια, ἡ μεταξὺ τους ἐπικοινωνία καὶ συνεργασία νὰ μὴν εἶναι ἐπιφανειακή, ἀλλὰ οὐσιαστική.


Χρέος τέλος τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν Πνευματικῶν Πατέρων, εἶναι νὰ ἀντιδιαστέλλουν, σὲ ἀπόλυτο βαθμό, τὴν ἀποστολικὴ καὶ ὀρθόδοξη ἀντίληψη τῆς Ἱερωσύνης ἀπὸ τὴν δημιουργία καὶ καταξίωση Ἱερωμένων, μὲ ἀνθρώπινες ἐπιδιώξεις, μὲ ὑπαλληλικὴ συνείδηση καὶ μὲ προσωπικὰ δεδομένα.

Κοινή, λοιπόν, μέγιστη καὶ μοναδικὴ εὐθύνη τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν Πνευματικῶν Πατέρων. Καὶ δὲν σταματάει αὐτὴ μὲ τὴν ἐπιλογὴ τοῦ ὑποψηφίου γιὰ χειροτονία. Ἀντιθέτως, τότε αὐξάνει καὶ πολλαπλασιάζεται.

«Τότε», ἐπιλέγει τὸ κείμενο τῆς Ἐπιτροπῆς, «πρέπει νὰ ἀρχίζει ἕνας νέος ἀγώνας γιὰ τὴν καθοδήγηση τοῦ χειροτονημένου πιὰ κληρικοῦ στὴν πνευματικὴ προκοπή˙ στὴν πορεία γιὰ τὴν θέωση˙ πρὸς τὴν ἀτέλεστη τελειότητα τῶν τελείων˙ πρὸς τὴν κλίμακα τῶν ἀναβάσεων. Γιατί, ὅπως εἶναι γνωστόν, στὴν πράξη καὶ στὴν θεωρία, ἡ πτώση εἶναι καὶ εὔκολη καὶ ὀδυνηρή, ἀκόμη καὶ γιὰ τοὺς διαβεβηκότες ἐν θεωρίᾳ»...

Αὐτὲς εἶναι, ἐν πάσῃ περιλήψει, οἱ τοποθετήσεις, τὰ πορίσματα καὶ οἱ προτάσεις τῶν τεσσάρων ἐπιτροπῶν, μὲ βάση τὴν ἀξιόλογη εἰσήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Θηβῶν καὶ Λεβαδείας κ. Ἱερώνυμου, οἱ ὁποῖες πιστεύω ὅτι ἐπισημαίνουν τὰ τρία βασικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα ἀναφέρει στὸ τέλος τῆς εἰσηγήσεώς του, ὡς ἀνακεφαλαίωση ὁ Σεβασμιώτατος˙

α) Ἰδιαίτερη φροντίδα καὶ προσοχὴ στὶς περιπτώσεις τῶν νέων ἀνθρώπων ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ κυκλώσουν τὸ θυσιαστήριο τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ ἐργασθοῦν Ἐκκλησιαστικά.

β) Τὰ προβλήματα καί τὶς δυσκολίες τῆς Ἱερατικῆς Διακονίας.

γ) Τὴν εὐθύνη τοῦ σώματος τῆς Ἱεραρχίας γιὰ μία Ἐκκλησία ὄχι Θεσμὸ ἤ Ὀργανισμό, ἤ Ὑπηρεσία ἐξυπηρετήσεως θρησκευτικῶν ἀναγκῶν, ἀλλὰ Σῶμα Χριστοῦ, ποὺ θὰ ἐμπνέει Ἱερατικὲς Κλίσεις, θὰ τὶς καλλιεργεῖ καὶ θὰ τὶς ἐνισχύει.


Δὲν ξέρω πόσα ἀπὸ τὰ προτεινόμενα μέτρα θὰ ὑλοποιηθοῦν. Ἄλλωστε εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ καθένας μας ἐπιδεικνύει μεγάλη εὐαισθησία στὸ θέμα αὐτὸ καὶ πολλοὶ πολλὰ κάνουν, ὥστε νὰ ἀναδείξουν καλούς Ἱερεῖς, ἀξίους λειτουργούς τοῦ Ὑψίστου.

Σίγουρα ὅμως ἡ ἐπανατοποθέτησή μας ἀπέναντι στὸ μεγάλο Μυστήριο καὶ Ἀξίωμα τῆς Ἱερωσύνης, μὲ πνεῦμα εὐθύτητος, εἰλικρινείας, καὶ μετανοίας, εἶναι πάντοτε ἀναγκαία, ἐπίκαιρη καὶ ἐπιβεβλημένη. Κι’ αὐτὸ, γιὰ νὰ ἔχουμε τὴν δύναμη καὶ τὸν ἠρωϊσμό, νὰ ἐνεργοῦμε καὶ νὰ ἀποφασίζουμε γιὰ τοὺς Ἱερεῖς μας καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό μας, μὲ γνώμονα τὸ θέλημα καὶ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν οἰκοδομὴ τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὄχι μὲ κριτήρια ἀνθρώπινα, κοσμικά, ταπεινὰ καὶ ὑστερόβουλα.

Ὁ λαός τοῦ Θεοῦ μὲ προσμονή καὶ νοσταλγία τεντώνει κάθε φορὰ τὸ αὐτί του γιὰ νὰ δεχθεῖ τὰ μηνύματα ἀπό τὶς Συνάξεις τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, καθὼς καὶ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας. Ἔχουμε ἥσυχη τὴ συνείδησή μας, ὅτι καλῶς τόν οἰκοδομοῦμε, τόν διαφωτίζουμε καὶ τόν στηρίζουμε καὶ ὅτι ἐκκλησιαστικῶς καὶ ἱεροπρεπῶς ἀντιμετωπίζουμε τὰ προκύπτοντα θέματα καὶ προβλήματα στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ τῆς κοινωνίας μας ;

Ὁ αὐτοέλεγχος καὶ ἡ αὐτοκριτικὴ ἐπιβάλλονται σὲ κάθε βῆμα τῆς ζωῆς μας, ὥστε ἡ πληροφορία τῆς Διακονίας μας νὰ εἶναι θεοφιλὴς καὶ οἰκοδομητικη γιὰ τοὺς Ἱερεῖς καὶ τὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ.

Τοιουτρόπως, μαζὶ καὶ μὲ ὅλους τούς τρόπους ποὺ ἀναφέραμε, θὰ ἑλκύονται περισσότεροι νέοι στὴ Ἱερωσύνη καὶ θὰ εὑρίσκουν τὸ κατάλληλο κλίμα γιὰ τὴν ὅσο τὸ δυνατὸν ἀποδοτικότερη καλλιέργεια τῆς Ἱερατικῆς κλίσεως καὶ τῶν ἁγίων ἐφέσεων τῶν ψυχῶν τους, ὥστε ἡ ἐν Χριστῷ τελείωσή τους νὰ εἶναι μεγάλη καὶ ἐμφανὴς καὶ ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι καρποφορία τοὺς πλουσία καὶ οἰκοδομητική γιὰ τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας.


Μακαριώτατε,
Σεβασμιώτατοι,

Πολλὲς οἱ προτάσεις καὶ τὰ πορίσματα τῶν τεσσάρων Ἐπιτροπῶν. Ἐπ’ αὐτῶν, τὸ λόγο ἔχει τὸ Σῶμα τῆς Ἱεραρχίας. Σεῖς θὰ κρίνετε, θὰ συμπληρώσετε, θὰ διορθώσετε, θὰ ἀντιπροτείνετε καὶ θὰ βοηθήσετε στὴν καλύτερη ἀντιμετώπιση τοῦ μεγάλου αὐτοῦ θέματος, τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ τὴ βάση τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, τῆς σωτηρίας, τοῦ ἁγιασμοῦ καὶ τῆς θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου.

Μέγα τὸ ἀξίωμα καὶ λειτούργημα τῆς Ἱερωσύνης. Μέγιστη καὶ ἡ εὐθύνη τοῦ Ἀρχιερέως, ὁ ὁποῖος παίζει τὸν πρωτεύοντα καὶ καθοριστικὸ ρόλο στὴ δημιουργία τῶν προϋποθέσεων γιὰ τὴν ἐπιλογὴ τῶν καλυτέρων πρὸς χειροτονία, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἐν’ γένει πνευματική τους συγκρότηση καὶ καλλιέργεια, ὥστε ἡ διακονία τους νὰ εἶναι θεοφιλής.

Εἶναι συγκλονιστικὴ ἡ εὐχὴ τῆς χειροτονίας, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία, ἡ Ἐκκλησία ἀπαιτεῖ ὁ Ἱερέας νὰ εἶναι ἄξιος: «παρεστᾶναι ἀμέμπτως τῷ ἁγίῳ θυσιαστηρίῳ, κηρύσσειν τὸ Εὐαγγέλιον τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἱερουργεῖν τὸν λόγον τῆς ἀληθείας, προσφέρειν δῶρα καὶ θυσίας πνευματικάς, ἀνακαινίζειν τὸν λαὸν τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς τοῦ λουτροῦ παλιγγενεσίας……».

Χρειάζεται προσοχή. Γιατί ἐάν, ὅπως λέγει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, άρκεῖ ἕνας ἄνθρωπος ζήλῳ πεπυρωμενος ὁλόκληρον διορθώσασθαι Δῆμον, εἶναι εὔκολο νὰ φαντασθοῦμε – καὶ τὸ ζοῦμε ὅλοι μας τόσο συχνὰ – πόσο σκανδαλισμὸ καὶ ζημία ψυχικὴ φέρει στὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ἡ ἀπρόσεκτη καὶ ἀντιευαγγελική καὶ ἀντιεκκλησιαστικὴ συμπεριφορὰ καὶ στάση ἑνὸς κακοῦ κληρικοῦ καὶ δὴ Ἐπισκόπου.

Ὅλοι μας ἔχουμε ζήσει τὴν ψυχικὴ ὀδύνη τῶν κακῶν στιγμῶν τῆς ζωῆς μας, ὅπου ἐξ’ ἀδυναμίας ἤ ἐκ συναρπαγῆς ἤ ἐπιβουλῆς τοῦ πονηροῦ, λόγῳ ἤ ἔργῳ γίναμε αἰτία νὰ σκανδαλισθοῦν κάποιοι ἀδελφοί μας ἤ πνευματικά μας παιδιά. Καὶ ὅλοι μας πάλι ἔχουμε τὴν τραγικὴ ἐμπειρία τοῦ ψυχικοῦ πόνου γιὰ τὴ δύστροπη καὶ ἀπρόσεκτη ζωὴ κάποιων κληρικῶν μας, πρὸς τοὺς ὁποίους δυστυχῶς ἐμεῖς δὲν ἐπιδείξαμε τὸ ἀνάλογο ἐνδιαφέρον, μὲ κατανόηση καὶ ἀγάπη Χριστοῦ ἤ ἐκεῖνοι δὲν εἶχαν τὴν δύναμη νὰ τὸ αἰσθανθοῦν καὶ νὰ τὸ ἀξιοποιήσουν δεόντως.

Ἀπαιτεῖται ἑπομένως ἀπὸ ὅλους μας ἡ ἀνάλογη εὐαισθησία, ἡ βαθειὰ συναίσθηση τῆς εὐθύνης μας, ἡ ἀξιοποίηση τῶν προσωπικῶν μας δυνάμεων, ἀλλὰ καὶ ὅλων τῶν δυνατοτήτων πού μας παρέχονται, ὥστε νὰ ἀνεβαίνει συνεχῶς τὸ ἠθικὸ καὶ πνευματικὸ ἐπίπεδο τῶν Ἱερέων καὶ Ἀρχιερέων καὶ νὰ προσέρχονται στὴν Ἱερωσύνη ἄνθρωποι καὶ προπαντός νέοι μὲ φόβο καὶ ἀγάπη Θεοῦ, ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα, ἁγιότητα βίου καὶ πνεῦμα θυσίας καὶ προσφορᾶς.