Σύναξη των Προκαθημένων στην Πόλη, 2008
Εισήγηση του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου
προς τη σύναξη των Προκαθημένων
των Ορθοδόξων Εκκλησιών
1. Αἶνον καί δοξολογίαν ἀναπέμπομεν τῷ ἐν Τριάδι Ἁγίῳ Θεῷ, ὅτι ἠξίωσεν ἡμᾶς καί πάλιν ἵνα συνέλθωμεν ἐπί τό αὐτό οἱ πεπιστευμένοι ὑπό τοῦ ἐλέους Αὐτοῦ τήν διακονίαν τῆς προεδρίας τῶν κατά τόπους Ἁγιωτάτων Αὐτοκεφάλων καί Αὐτονόμων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἐν τῷ Ἱερῷ τούτῳ Κέντρῳ, πρός ἐπιβεβαίωσιν τῆς ἐν Χριστῷ ἀρρήκτου ἑνότητος ἡμῶν καί διαβούλευσιν ἐπί τῶν ἀπασχολούντων τήν Ἐκκλησίαν ζητημάτων ἐν τῇ ἐκπληρώσει τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς εἰς τόν σύγχρονον κόσμον.

Ἐν ἀγαλλιάσει πολλῇ καί χαρᾷ ἀνεκλαλήτῳ ἡ καθ᾿ ἡμᾶς Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία Κωνσταντινουπόλεως καί ἡμεῖς προσωπικῶς ὑποδεχόμεθα πάντας ὑμᾶς τούς Μακαριωτάτους καί Σεβασμιωτάτους Προκαθημένους τῶν κατά τόπους Ἁγιωτάτων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί τούς ἐκπροσώπους τῶν μή δυναμένων ἵνα παρευρεθοῦν προσωπικῶς, μετά τῶν τιμίων συνοδειῶν ὑμῶν, καί κατασπαζόμενοι ἕνα ἕκαστον ἐξ ὑμῶν φιλήματι ἁγίῳ ἀναφωνοῦμεν μετά τοῦ ψαλμῳδοῦ «Ἰδού δή τί καλόν ἤ τί τερπνόν, ἀλλ᾿ ἤ τό κατοικεῖν ἀδελφούς ἐπί τό αὐτό». Εὐχαριστίας ἐκφράζομεν πρός πάντας ὑμᾶς, διότι ἐν προθυμίᾳ καί ἀγάπῃ ἀδελφικῇ ἀνταπεκρίθητε εἰς τήν πρόσκλησιν τῆς ἡμετέρας Μετριότητος ὅπως συνέλθωμεν ἐνταῦθα, ὑποβληθέντες εἰς τήν θυσίαν καί τόν κόπον τοῦ ταξειδίου μέχρι τῆς Πόλεως ἡμῶν. Τήν ἀνταπόκρισιν ὑμῶν ταύτην βαθέως ἐκτιμῶμεν ὡς ἔνδειξιν ἀδελφικῆς ἀγάπης, ἀλλά καί μερίμνης διά τήν ἐνίσχυσιν καί ἐπαναβεβαίωσιν τῆς ἑνότητος τῆς Ἁγιωτάτης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ἑνότητος ἐτάχθημεν ὑπό τῆς θείας Χάριτος φρουροί καί φύλακες καί ἐγγυηταί.

2. Ἀφ᾿ ἧς, ἐλέῳ Θεῷ, ἀνελάβομεν τούς οἴακας τῆς Πρωτοθρόνου ταύτης Ἐκκλησίας χρέος ἱερόν καί ἐπιτακτικόν ἐθεωρήσαμεν τήν σύσφιγξιν τῶν δεσμῶν ἀγάπης καί ἑνότητος πάντων τῶν πεπιστευμένων τήν ἡγεσίαν τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Διό καί, ἀνταποκρινόμενοι εἰς τήν ἐπιθυμίαν καί ἄλλων ἀδελφῶν Προκαθημένων, ἔσχομεν τήν πρωτοβουλίαν παρομοίων Συνάξεων τό πρῶτον ἐν τῇ Πόλει ταύτῃ κατά τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ ἔτους 1992, μετά δέ τοῦτο ἐν τῇ ἱερᾷ νήσῳ Πάτμῳ, ἐν ἔτει 1995, καί εἴχομεν τήν εὐλογίαν ἀναλόγων συναντήσεων καί συλλειτουργιῶν ἐν Ἱεροσολύμοις καί Φαναρίῳ ἀρχομένου καί λήγοντος τοῦ ἔτους 2000 ἐπί τῇ εἰσόδῳ ἡμῶν εἰς τήν τρίτην μ. Χ. χιλιετίαν.

Βεβαίως, αἱ Συνάξεις αὗται δέν ἀποτελοῦν «θεσμόν» κατά κανονικήν ἀκριβολογίαν. Ὡς γνωστόν, οἱ Ἱεροί Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν ἀναθέτουν τήν ἀνωτάτην εὐθύνην καί ἐξουσίαν ἀποφάσεων ἐπί ἐκκλησιαστικῶν θεμάτων εἰς τό Συνοδικόν σύστημα, τοῦ ὁποίου μετέχουν ἅπαντες οἱ ἐν ἐνεργείᾳ ἀρχιερεῖς εἴτε ἐκ περιτροπῆς εἴτε ἐν ὁλομελείᾳ. Τήν κανονικήν ταύτην δομήν οὐδόλως ὑποκαθιστᾷ ἡ Σύναξις τῶν Προκαθημένων. Κρίνεται ὅμως ἀναγκαία καί λυσιτελής ἡ τοιαύτη κατά καιρούς Σύναξις, καί δή καί εἰς καιρούς, ὡς οἱ σημερινοί, ὅτε ἡ πρόσωπον πρός πρόσωπον συνάντησις καί συνομιλία τῶν ὑπευθύνων ἡγετῶν εἰς ὅλους τούς τομεῖς τοῦ δημοσίου βίου τῶν ἀνθρώπων καθίσταται διαρκῶς καί περισσότερον ἐφικτή καί χρήσιμος. Οὕτω, καί ἐκ τῆς προσωπικῆς συναντήσεως τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τό διά τήν Ἐκκλησίαν ὄφελος δέν δύναται παρά νά εἶναι, τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος, μέγα.

3. Ἡ παροῦσα Σύναξις ἡμῶν, προσφιλεῖς ἐν Κυρίῳ ἀδελφοί, πραγματοποιεῖται εἰς τά πλαίσια μιᾶς μεγάλης ἐπετείου διά τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ἀλλά καί σύμπαντα τόν χριστιανικόν κόσμον. Καίτοι ἡ χρονολογία τῆς γεννήσεως τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου δέν εἶναι ἐπακριβῶς γνωστή, συμβατικῶς τοποθετεῖται περί τό ἔτος 8 μ. Χ., ἤτοι πρό δύο χιλιάδων ἐτῶν. Τοῦτο ἔχει ὁδηγήσει ἄλλας Χριστιανικάς Ἐκκλησίας, ὡς ἡ Ρωμαιοκαθολική, εἰς τήν καθιέρωσιν τοῦ ἐνεστῶτος ἔτους ὡς ἔτους τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, εἶναι δέ προφανές ὅτι δέν θά ἠδύνατο νά μή πράξῃ τοῦτο ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἡ ὁποία ὀφείλει τόσον πολλά εἰς τόν κορυφαῖον τοῦτον Ἀπόστολον.

Πρώτη δέ καί μεγίστη ὀφειλή εἶναι ἡ διά τοῦ κηρύγματος καί τοῦ ὅλου ἀποστολικοῦ ἔργου τοῦ «σκεύους τῆς ἐκλογῆς τοῦ Χριστοῦ» ἵδρυσις τῶν Ἐκκλησιῶν ἐν τοῖς κλίμασι τῶν σημερινῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων καί Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, ὡς εἶναι αἱ ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ, Ἀντιοχείᾳ, Κύπρῳ καί Ἑλλάδι Ἐκκλησίαι. Ἀναλογιζόμενον τήν ὀφειλήν ταύτην τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἤχθη εἰς τήν ἀπόφασιν ὅπως ὀργανώσῃ προσκυνηματικήν ἐπίσκεψιν εἴς τινας τῶν ἐντός τοῦ κανονικοῦ αὐτοῦ κλίματος τόπων, ἔνθα ἐκήρυξεν ὁ Ἀπόστολος, καλέσῃ δέ εἰς αὐτήν καί τούς ἀδελφούς Προκαθημένους τῶν λοιπῶν Ἁγιωτάτων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἵνα ἀπό κοινοῦ τιμήσωμεν τούς ἀμετρήτους κόπους καί θυσίας καί πάντα ὅσα ὑπέμεινε καί ἔπραξεν ὁ θεσπέσιος Παῦλος «ἐν πληγαῖς ὑπερβαλλόντως, ἐν φυλακαῖς περισοτέρως, ἐν θανάτοις πολλάκις ... ὁδοιπορίαις πολλάκις, κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις λῃστῶν, κινδύνοις ἐκ γένους, κινδύνοις ἐξ ἐθνῶν, κινδύνοις ἐν πόλει, κινδύνοις ἐν ἐρημίᾳ, κινδύνοις ἐν θαλάσσῃ, κινδύνοις ἐν ψευδαδέλφοις∙ ἐν κόπῳ καί μόχθῳ, ἐν ἀγρυπνίαις πολλάκις, ἐν λιμῷ καί δίψει, ἐν νηστείαις πολλάκις, ἐν ψύχει καί γυμνότητι» (Β’ Κορ. 11, 23 – 27) –ταῦτα δέ πάντα ἵνα ἱδρύσῃ καί στερεώσῃ τάς Ἐκκλησίας, τῶν ὁποίων τήν μέριμναν καί διαποίμανσιν ἀνέθηκε καί ἡμῖν τό ἔλεος τοῦ Κυρίου.

Ἑτέρα ὀφειλή πρός τόν «κόπον τῆς ἀγάπης» τοῦ μεγάλου Ἀποστόλου εἶναι ἡ ἀφορῶσα εἰς τήν διδασκαλίαν αὐτοῦ, τήν ἀποτυπωθεῖσαν εἰς τάς ἐπιστολάς του καί τάς ὑπό τοῦ συνεργοῦ αὐτοῦ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ συγγραφείσας «Πράξεις Ἀποστόλων». Ἡ διδασκαλία αὕτη, ἐκφράζουσα τήν «ὑπερβολήν τῶν ἀποκαλύψεων» (Β’ Κορ. 12, 7), τῶν ὁποίων ἠξιώθη ὁ Παῦλος ἀπό τήν χάριν τοῦ Κυρίου, παραμένει ὁδηγός καί πυξίς τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ διά μέσου τῶν αἰώνων, θεμέλιον τῶν δογμάτων τῆς πίστεως ἡμῶν, ἀπαράβατος δέ κανών πίστεως καί ζωῆς διά πάντας ἡμᾶς τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς. Ἐκ τοῦ ὕψους καί τοῦ βάθους τῶν νοημάτων τῆς διδασκαλίας ταύτης ἤντλησε διά μέσου τῶν αἰώνων καί ἐξακολουθεῖ νά ἀντλῇ ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας.

4. Πρέπον, ὅθεν, ἐθεωρήσαμεν ὅπως ἐν τῷ πλαισίῳ τῶν Παυλείων τούτων ἑορτασμῶν ὀργανώσωμεν διεθνές καί διαχριστιανικόν ἐπιστημονικόν συμπόσιον, κατά τό ὁποῖον ἐκλεκτοί εἰσηγηταί ἔκ τε τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί ἐξ ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν θά ἀναπτύξουν καί θέσουν πρός συζήτησιν θέματα ἀφορῶντα εἰς πτυχάς τῆς προσωπικότητος καί τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἀποστόλου Παύλου κατά τήν διάρκειαν τῶν προσκυνηματικῶν ἡμῶν ἐπισκέψεων εἰς τούς ἱερούς τόπους ἔνθα ἐκήρυξε καί ἔδρασεν ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν. Τά κείμενα τῶν εἰσηγήσεων τούτων καί τῶν ἐπ᾿ αὐτῶν συζητήσεων ἀναμένεται νά ἐκδοθοῦν εἰς ἰδιαίτερον τόμον, ὁ ὁποῖος ἐλπίζεται ὅτι θά συμβάλῃ εἰς τάς περί τόν Παῦλον σπουδάς.

Ὡς θά καταφανῇ, ἀναμφιβόλως, καί ἐκ τῶν ἐργασιῶν τοῦ ὡς ἄνω συμποσίου, ἡ διδασκαλία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου δέν ἀφορᾷ μόνον εἰς τό παρελθόν, ἀλλ᾿ ἔχει πάντοτε, καί σήμερον, σημασίαν καί ἐπικαιρότητα. Ἰδιαιτέρως διά τήν Σύναξιν ἡμῶν ἡ διδασκαλία αὕτη εἶναι ἄκρως σημαντική, κυρίως ὡς πρός μίαν ἐκ τῶν βασικῶν αὐτῆς πτυχῶν, ἥτις ἀφορᾷ εἰς τό μέγα καί ἀείποτε ἐπίκαιρον θέμα τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας, ἥτις καί, ὡς προείπομεν, ἀποτελεῖ μείζονα εὐθύνην καί μέριμναν πάντων τῶν Ἐπισκόπων τῆς Ἐκκλησίας, μάλιστα δέ τῶν Προκαθημένων τῶν Ἐκκλησιῶν.

5. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος εἶναι ὁ πρῶτος, ἴσως, θεολόγος τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία ἀνέκαθεν, ἀπό τῆς ἱδρύσεως αὐτῆς, ἐβίωνε τήν ἑνότητα ὡς οὐσιῶδες αὐτῆς γνώρισμα. Τοῦτο, ἄλλωστε, ἀπετέλει ρητήν ἐπιθυμίαν τοῦ ἱδρυτοῦ αὐτῆς, τήν ὁποίαν ἐκφράζει μετά ἰδιαιτέρας ἐπιτάσεως εἰς τήν πρός τόν Πατέρα Του προσευχήν ὀλίγον πρό τοῦ πάθους Του: «Οὐ περί τούτων δέ ἐρωτῶ μόνον, ἀλλά καί περί τῶν πιστευ(σ)όντων διά τοῦ λόγου αὐτῶν εἰς ἐμέ, ἵνα πάντες ἕν ὦσι, καθώς σύ, πάτερ, ἐν ἐμοί κἀγώ ἐν σοί, ἵνα καί αὐτοί ἐν ἡμῖν ἕν ὦσιν, ἵνα ὁ κόσμος πιστεύσῃ ὅτι σύ με ἀπέστειλας. Καί ἐγώ τήν δόξαν, ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν, ἐγώ ἐν αὐτοῖς καί σύ ἐν ἐμοί, ἵνα ὦσι τετελειωμένοι εἰς ἕν» (Ἰωάν. 17, 20 – 23). Ὁ Παῦλος ὅμως εἶναι ὁ πρῶτος, ὁ ὁποῖος ἀναπτύσσει καί ἀναλύει ἐν λεπτομερείᾳ τήν ἑνότητα αὐτήν, διά τήν ὁποίαν καί ἠγωνίσθη ὅσον οὐδείς ἄλλος ἐκ τῶν Ἀποστόλων.

Ὄντως, ὅσον ζῆλον ἐπέδειξεν ὁ Παῦλος διά τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου τόσον, καί περισσότερον, ἠγωνίζετο καί ἠγωνία διά τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Τό πάθος του διά τήν «μέριμναν πασῶν τῶν ἐκκλησιῶν» (Β’ Κορ. 11, 28) καί διά τήν ἐν Χριστῷ ἑνότητα αὐτῶν συνεῖχε τήν ὕπαρξίν του. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «ὁ οὐκ οἰκίας μιᾶς, ἀλλά καί πόλεων καί δήμων καί ἐθνῶν καί ὁλοκλήρου τῆς οἰκουμένης τήν φροντίδα ἔχων, καί ὑπέρ τηλικούτων πραγμάτων, καί τοσούτων ὄντων τῶν ἐπηρεαζόντων, καί μόνος ὤν, καί τοσαῦτα πάσχων, καί οὕτω κηδόμενος ὡς οὐδέ πατήρ παίδων, ἐννόησον τί ὑπέμενεν» (Migne, PG 61, 571Β).

Οὐδέν ἐλύπει τόσον πολύ τήν καρδίαν τοῦ Ἀποστόλου ὅσον ἡ ἔλλειψις ἑνότητος καί ἀγάπης μεταξύ τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας: «εἰ γάρ ἀλλήλους δάκνετε καί κατεσθίετε, βλέπετε μή ὑπ᾿ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε», γράφει μέ πόνον ψυχῆς πρός τούς Γαλάτας (Γαλ. 5, 15). Διό καί ἀπευθυνόμενος πρός τούς Κορινθίους παρακαλεῖ «διά τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἵνα τό αὐτό λέγητε πάντες, καί μή ᾖ ἐν ὑμῖν σχίσματα, ἦτε δέ κατηρτισμένοι ἐν τῷ αὐτῷ νοΐ καί ἐν τῇ αὐτῇ γνώμῃ» (Α’ Κορ. 1, 10). Καί διαπιστῶν ὅτι οἱ πιστοί τῆς Κορίνθου ἦσαν διῃρημένοι εἰς ὁμάδας ἀναφωνεῖ μετά πόνου: «μεμέρισται ὁ Χριστός;» (Α’ Κορ. 1, 13).

Ὄντως, διά τόν Ἀπόστολον Παῦλον τό σχῖσμα ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ εἶναι τόσον φοβερόν καί ἀποτρόπαιον ὅσον ὁ μερισμός τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ. Διότι, κατά τόν Ἀπόστολον, ἡ Ἐκκλησία εἶναι «σῶμα Χριστοῦ», εἶναι αὐτός οὗτος ὁ Χριστός. «Ὑμεῖς δέ ἐστε σῶμα Χριστοῦ καί μέλη ἐκ μέρους», γράφει πρός τούς Κορινθίους (Α’ Κορ. 12, 27). Εἶναι γνωστή ἡ ἐμμονή τοῦ Παύλου εἰς τόν χαρακτηρισμόν τῆς Ἐκκλησίας ὡς «σώματος τοῦ Χριστοῦ», τήν ὁποίαν διασαφηνίζει διά μακρῶν εἰς τό δωδέκατον κεφάλαιον τῆς Α’ πρός Κορινθίους ἐπιστολῆς. Ἡ εἰκών αὐτή δέν ἔχει μεταφορικόν, ἀλλ᾿ ὀντολογικόν περιεχόμενον. Τό σχῖσμα ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ σχίζει αὐτόν τόν Χριστόν, καί εἶναι τόσον ἀπεχθές καί φοβερόν ὥστε, κατά τόν ἱερόν Χρυσόστομον (Migne, PG 62, 85) ἑρμηνεύοντα τόν Παῦλον, οὐδέ αὐτό τό μαρτύριον νά μή δύναται νά ἐξαλείψῃ τήν ἁμαρτίαν τοῦ προκαλοῦντος αὐτό καί ἐμμένοντος εἰς αὐτό (P.G.62,85).

Δυνάμεθα, συνεπῶς, νά διερωτηθῶμεν τί θά ἔλεγε σήμερον ὁ Παῦλος, ἐάν συνήντα τήν ἀδιαφορίαν πολλῶν ἐκ τῶν συγχρόνων ἡμῶν διά τήν ἀποκατάστασιν τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας. Ἀσφαλῶς θά ἔψεγεν αὐτούς δριμύτατα, ὡς θά ἔπραττεν ἴσως καί πρός πάντας ἡμᾶς ἀνεχομένους καί ὀλιγωροῦντας ἐνώπιον τῶν ποικίλων σχισμάτων καί διαιρέσεων τῶν ἐπικαλουμένων τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ἤ καί αὐτῆς ἀκόμη τῆς Ὀρθοδοξίας. Δέν εἶναι δυνατόν νά τιμᾷ τις δεόντως τόν Ἀπόστολον Παῦλον, ἐάν δέν ἀγωνίζεται διά τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.

6. Τοιοῦτον ἀγῶνα ὑπέρ τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας διεξήγαγεν ὁ ἴδιος ὁ Παῦλος προκειμένου νά γεφυρώσῃ τό χάσμα μεταξύ τῶν ἰουδαϊζόντων ἐξ Ἰουδαίων χριστιανῶν καί τῶν ἐξ ἐθνῶν τοιούτων. Μεταξύ τῶν ἐκκλησιῶν, τάς ὁποίας ἵδρυσεν ὁ Παῦλος ἐν μέσῳ τοῦ ἐθνικοῦ κόσμου καί ἐκείνης τῆς Ἱερουσαλήμ ὑπῆρχον, ὡς γνωστόν, διαφοραί, αἱ ὁποῖαι ἠπείλησαν σοβαρῶς τήν ἀρχικήν Ἐκκλησίαν. Αἱ διαφοραί αὗται συνεδέοντο πρός τήν τήρησιν ἤ μή διατάξεων τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου, μέ αἰχμήν κυρίως τήν τήρησιν ἤ μή τῆς περιτομῆς καί διά τούς ἐξ ἐθνικῶν χριστιανούς. Ἡ στάσις τοῦ Παύλου ὡς πρός τό θέμα τοῦτο εἶναι ἰδιαιτέρως διδακτική. Εἰς τήν στάσιν ταύτην θά ἠδυνάμεθα νά διακρίνωμεν τά πρῶτα σπέρματα τῆς πράξεως τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἀργότερον ἔγινε γνωστή εἰς τό κανονικόν δίκαιον τῆς ἡμετέρας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὡς οἰκονομία. Ὁ Νόμος, ὡς καί οἱ Ἱεροί Κανόνες ἀργότερον, δέον νά εἶναι σεβαστοί, δέν δύνανται ὅμως νά μή λαμβάνουν ὑπ᾿ ὄψιν των τόν ἄνθρωπον, διά τόν ὁποῖον, ἄλλωστε, καί ἐγένετο τό Σάββατον (δηλονότι ὁ Νόμος), κατά τήν γνωστήν φράσιν τοῦ Κυρίου (Μάρκ. 2, 27). Εἰς τήν θέσιν ταύτην, ἀπηχῶν τό πνεῦμα τοῦ Κυρίου, ἐπέμενεν ὁ Παῦλος, δεικνύων κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπον τήν ὁδόν τῆς «οἰκονομίας», ἵνα μή διαταράσσηται ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας διά τῆς ἐπιθέσεως ἐπί τῶν ὤμων τῶν ἀσθενῶν δυσβαστάκτων φορτίων.
Ἀλλά καί ὁ τρόπος, διά τοῦ ὁποίου ἐπεδίωξεν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος νά διατηρηθῇ ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας κατά τήν κρισιμωτάτην περίπτωσιν ἐκείνην, εἶναι λίαν διδακτικός. Ἡ λύσις ἐδόθη τῇ πρωτοβουλίᾳ τοῦ Παύλου διά τῆς συγκλήσεως Συνόδου ἐν Ἱεροσολύμοις, τῆς καλουμένης Ἀποστολικῆς Συνόδου, διά τῆς ὁποίας, τῇ χάριτι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διετηρήθη τελικῶς ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας (Πράξ. 15). Οὕτω, ἐνῷ ὁ Παῦλος ἦτο πεπεισμένος περί τῆς ὀρθότητος τῶν ἀπόψεών του, δέν ἠρκέσθη εἰς τήν ἐμμονήν του εἰς τήν ἀλήθειαν. Τό πάθος του διά τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας τόν ὡδήγησεν εἰς τήν μόνην δυνατήν καί ἔγκυρον κατοχύρωσιν τῶν θέσεών του, ἡ ὁποία εὑρίσκεται εἰς τήν συνοδικήν ἀπόφασιν. Τοῦτο ἐτήρησεν ἡ Ἐκκλησία διά μέσου τῶν αἰώνων καθορίζουσα διά Συνόδων καί μόνον τί εἶναι ἀληθές καί τί αἱρετικόν. Μόνον εἰς τάς ἡμέρας μας παρατηρεῖται παρά τοῖς Ὀρθοδόξοις τό φαινόμενον ἄτομα ἤ ὁμάδες νά φωνασκοῦν ὑπέρ τῶν ἀπόψεών των εἰς πεῖσμα ἐνίοτε συνοδικῶν ἀποφάσεων τῶν Ἐκκλησιῶν. Ἀλλά, κατά τό παράδειγμα τοῦ Παύλου, ὡς καί διαχρονικῶς ὅλης τῆς Ἐκκλησίας, τόσον ἡ ἀλήθεια ὅσον καί ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας, μόνον συνοδικῶς διασφαλίζονται.

7. Ἀλλά διά τόν Ἀπόστολον Παῦλον ἡ ἑνότης δέν εἶναι ἁπλῶς θέμα ἐσωτερικόν τῆς Ἐκκλησίας. Ἐάν ἐπιμένῃ τόσον πολύ εἰς τήν διατήρησίν της, εἶναι διότι ἡ ἐνότης τῆς Ἐκκλησίας συνδέεται ἀρρήκτως πρός τήν ἑνότητα ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος. Ἡ Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει διά τόν ἑαυτόν της, ἀλλά διά τόν ἄνθρωπον καί, ἔτι εὐρύτερον, διά τήν κτίσιν ὁλόκληρον.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος περιγράφει τόν Χριστόν ὡς τόν «δεύτερον» ἤ «ἔσχατον» Ἀδάμ, δηλαδή τήν ἀνθρωπότητα ἐν τῷ συνόλῳ της (Α’ Κορ. 15, 14 καί Ρωμ. 5, 14). Καί «ὥσπερ ἐν τῷ Ἀδάμ πάντες ἀποθνήσκουσιν, οὕτω καί ἐν τῷ Χριστῷ πάντες ζωοποιηθήσονται» (Α’ Κορ. 15, 22. Πρβλ. Ρωμ. 5, 19). Ὅπως εἰς τόν Ἀδάμ ὑπάρχει ἑνότης τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, οὕτω καί εἰς τόν Χριστόν, ἐν τῷ ὁποίῳ «ἀνακεφαλαιοῦνται» τά πάντα, «τά ἐπί τοῖς οὐρανοῖς καί τά ἐπί τῆς γῆς» (Ἐφ. 1, 10). Ὡς παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, τό «ἀνακεφαλαιώσασθαι» σημαίνει ὅτι «μίαν κεφαλήν ἅπασιν ἐπέθηκε τό κατά σάρκα Χριστόν, καί ἀγγέλοις καί ἀνθρώποις• […] τοῖς μέν τό κατά σάρκα, τοῖς δέ τόν Θεόν Λόγον∙ […]πάντας ὑπό μίαν ἤγαγε κεφαλήν. Οὕτω γάρ ἄν γένοιτο ἕνωσις […] ἀκριβής καί συνάφεια» (Migne, PG 62, 16D).

Ἀλλ᾿ ἡ «ἀνακεφαλαίωσις» αὕτη σύμπαντος τοῦ κόσμου ἐν Χριστῷ δέν νοεῖται διά τόν Ἀπόστολον Παῦλον ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας. Ὅπως ἐξηγεῖ εἰς τήν πρός Κολασσαεῖς ἐπιστολήν του (1, 16 - 18), ἐν τῷ Χριστῷ «ἐκτίσθη τά πάντα, τά ἐν τοῖς οὐρανοῖς καί τά ἐπί τῆς γῆς ... καί τά πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκε», διότι ἀκριβῶς «αὐτός ἐστιν ἡ κεφαλή τοῦ σώματος, τῆς Ἐκκλησίας». «Καί αὐτόν ἔδωκεν (ὁ Θεός) κεφαλήν ὑπέρ πάντα τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστί τό σῶμα αὐτοῦ, τό πλήρωμα τοῦ τά πάντα ἐν πᾶσι πληρουμένου» (Ἐφ. 1, 22-23). Ὁ Χριστός, λοιπόν, εἶναι διά τόν Παῦλον κεφαλή τῶν πάντων, ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος καί ὅλης τῆς κτίσεως, διότι εἶναι συγχρόνως κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας. Τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία, δέν «πληροῦται», ἐάν δέν περιλάβῃ ἐν ἑαυτῷ ὅλον τόν κόσμον.

Πολλά χρήσιμα δι᾿ ἡμᾶς συμπεράσματα δύνανται νά συναχθοῦν ἐκ τῆς ἐκκλησιολογίας ταύτης τοῦ Ἀποστόλου. Περιοριζόμεθα εἰς τό νά ἐπισημάνωμεν πρῶτον τήν σπουδαιότητα, τήν ὁποίαν ἔχει διά τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας, καί εἰδικώτερον διά τήν διακονίαν πάντων ἡμῶν, τό χρέος τῆς ἱεραποστολῆς. Ὁ εὐαγγελισμός τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τῶν μή πιστευόντων εἰς Χριστόν, ἀποτελεῖ ὑπέρτατον χρέος τῆς Ἐκκλησίας. Τό χρέος τοῦτο, ὅταν δέν ἐκπληροῦται ἐπιθετικῶς, ὡς συνέβαινεν ἄλλοτε κυρίως ἐν τῷ δυτικῷ Χριστιανισμῷ, ἤ διά δολίων μέσων, ὡς συμβαίνει διά τῶν διαφόρων μορφῶν τοῦ προσηλυτισμοῦ, ἀλλ᾿ ἐν ἀγάπῃ, ταπεινοφροσύνῃ καί σεβασμῷ πρός τήν πολιτισμικήν ἰδιαιτερότητα κάθε ἀνθρώπου, ἀνταποκρίνεται πρός τήν ἐπιθυμίαν τοῦ Κυρίου ὅπως διά τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας «ὁ κόσμος πιστεύσῃ» εἰς Αὐτόν (Ἰωάν. 17, 21). Ὀφείλομεν, ὅθεν, νά ἐνθαρρύνωμεν καί στηρίξωμεν διά παντός μέσου τήν πρός τούς ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας ἱεραποστολήν, ὅπου αὕτη ἀσκεῖται, ὡς συμβαίνει ἰδιαιτέρως ἐν τῷ κλίματι τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας ἐν τῇ ἀπεράντῳ ἠπείρῳ τῆς Ἀφρικῆς.
Ἀλλά καί ἐντός τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν ἡ ἀνάγκη καί τό χρέος τοῦ εὐαγγελισμοῦ τῶν ἀνθρώπων καθίσταται σήμερον ἐπιτακτική. Ὀφείλομεν νά συνειδητοποιήσωμεν ὅτι εἰς τάς συγχρόνους κοινωνίας, μάλιστα δέ εἰς τά πλαίσια τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, ἡ εἰς Χριστόν πίστις πᾶν ἄλλο ἤ δεδομένη πλέον δέον νά θεωρῆται. Ἡ Ὀρθόδοξος θεολογία δέν δύναται σήμερον νά ἀναπτυχθῇ καί ἐπιτελέσῃ τό ἔργον της ἄνευ διαλόγου μετά τῶν συγχρόνων ρευμάτων φιλοσοφικοῦ καί κοινωνικοῦ στοχασμοῦ καί προβληματισμοῦ, ὡς καί τῶν διαφόρων μορφῶν τέχνης καί πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς μας. Πρός τοῦτο, τό κήρυγμα καί ὁ πάσης μορφῆς λόγος τῆς Ὀρθοδοξίας δέον νά μή εἶναι ἐπιθετικός, ὡς ἀτυχῶς κατά κανόνα συμβαίνει, διότι εἰς οὐδέν τοῦτο ὠφελεῖ, ἀλλά διαλεκτικός, διαλογικός καί διαλλακτικός. Ὀφείλομεν πρῶτον νά κατανοήσωμεν τούς ἄλλους καί νά ἀνεύρωμεν τάς βαθυτέρας ἀνησυχίας των, διότι ὄπισθεν καί αὐτῆς ἀκόμη τῆς ἀπιστίας κρύπτεται ἡ ἀναζήτησις τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ.

Τέλος, ἡ σύνδεσις τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας πρός τήν ἑνότητα τοῦ κόσμου, ἐπί τῆς ὁποίας ἐπιμένει ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν, ἐπιβάλλει εἰς ἡμᾶς νά διαδραματίσωμεν ρόλον εἰρηνοποιόν εἰς τόν σπαρασσόμενον ἀπό ἀντιθέσεις κόσμον. Ἡ Ἐκκλησία δέν δύναται, δέν ἐπιτρέπεται, νά τροφοδοτῇ καθ᾿οἱονδήποτε τρόπον, συνειδητῶς ἤ ἀσυνειδήτως, τόν θρησκευτικόν φανατισμόν. Ὅταν ὁ ζηλωτισμός καθίσταται φανατισμός, ἐκτρέπεται τῆς φύσεως τῆς Ἐκκλησίας, καί μάλιστα τῆς Ὀρθοδόξου. Ἀντιθέτως, δέον νά ἀναπτύξωμεν πρωτοβουλίας καταλλαγῆς ἐκεῖ ὅπου σοβοῦν ἤ ἐκσποῦν συγκρούσεις μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Ὁ διαχριστιανικός καί διαθρησκειακός διάλογος εἶναι τό ἐλάχιστον τοῦ χρέους ἡμῶν, καί δέον νά τό ἐκπληρώσωμεν.

Ἀλλ᾿ ὁ σύγχρονος κόσμος μαστίζεται ἀτυχῶς καί ἀπό κρίσιν, ἡ ὁποία δέν περιορίζεται μόνον εἰς τάς μεταξύ τῶν ἀνθρώπων σχέσεις, ἀλλά ἐκτείνεται καί εἰς τήν σχέσιν τοῦ ἀνθρώπου πρός τό φυσικόν του περιβάλλον. Κατά τόν Ἀπόστολον Παῦλον, ὡς ἤδη παρετηρήσαμεν, ὁ Χριστός ἀποτελεῖ κεφαλήν τῶν πάντων, ὁρατῶν τε καί ἀοράτων, ἤτοι πάσης τῆς κτίσεως, ἡ δέ Ἐκκλησία, ὡς τό σῶμα Αὐτοῦ, δέν ἑνοποιεῖ μόνον τήν ἀνθρωπότητα, ἀλλά καί ὅλην τήν κτίσιν. Πρόδηλον, συνεπῶς, τυγχάνει τό ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν δύναται νά παραμένῃ ἀδιάφορος ἔναντι τῆς κρίσεως, τήν ὁποίαν διέρχεται σήμερον ἡ σχέσις τοῦ ἀνθρώπου πρός τό φυσικόν του περιβάλλον. Χρέος ἡμῶν ἀποτελεῖ ἡ ἀνάπτυξις πάσης δυνατῆς πρωτοβουλίας, πρῶτον μέν πρός συνειδητοποίησιν ὑπό τοῦ ἰδίου ἡμῶν ποιμνίου τῆς ἀνάγκης σεβασμοῦ τῆς κτίσεως διά τῆς ἀποφυγῆς καταχρήσεως ἤ ἀλογίστου χρήσεως τῶν φυσικῶν πόρων, ὕστερον δέ πρός ἐνθάρρυνσιν πάσης προσπαθείας ἀποβλεπούσης εἰς τήν προστασίαν τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ. Διότι, ὡς ἀναγνωρίζεται ὑπό πάντων, τά αἴτια τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως εἶναι βαθύτατα πνευματικά, ὀφειλόμενα κυρίως εἰς τήν ἀπληστίαν τοῦ ἀνθρώπου καί τόν εὐδαιμονισμόν, ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει τόν σύγχρονον ἄνθρωπον. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μέ τήν μακράν ἀσκητικήν παράδοσιν καί τό λειτουργικόν της ἦθος δύναται νά συνεισφέρῃ τά μέγιστα εἰς τήν ἀντιμετώπισιν τῆς ἀπειλητικῆς πλέον διά τόν πλανήτην μας οἰκολογικῆς κρίσεως. Τοῦτο συναισθανόμενον τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἤδη ἀπό τοῦ 1989, ἤτοι πρῶτον αὐτὸ ἐκ τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου, διά Μηνύματος τοῦ ἀοιδίμου προκατόχου ἡμῶν Πατριάρχου Δημητρίου ὥρισε τήν 1ην Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους ὡς ἡμέραν προσευχῶν διά τήν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, καί προέβη ἔκτοτε εἰς σειράν ἐνεργειῶν, ὡς ἡ διοργάνωσις διεθνῶν συμποσίων μεταξύ ἐπιστημόνων καί θρησκευτικῶν ἡγετῶν, πρός ἐξεύρεσιν τρόπων διαφυλάξεως τῆς κτίσεως τοῦ Θεοῦ ἀπό τήν ἐπαπειλουμένην καταστροφήν της. Εἰς τήν προσπάθειαν ταύτην τοῦ ἡμετέρου Πατριαρχείου καλοῦμεν καί παρακαλοῦμεν πάσας τάς ἀδελφάς Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας νά συστρατευθοῦν, διότι κοινόν τό χρέος καί ἡ εὐθύνη κοινή ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί τῆς Ἱστορίας.

8. Καί τά νῦν, ἀγαπητοί ἐν Κυρίῳ ἀδελφοί, στρέψωμεν τήν σκέψιν ἡμῶν πρός τά ἐσώτερα τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας τήν ἡγεσίαν ἐνεπιστεύθη εἰς ἡμᾶς τό ἔλεος τοῦ Κυρίου. Ἠλεήθημεν ὑπό τοῦ Κυρίου νά ἀνήκωμεν εἰς τήν Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικήν καί Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν, τῆς ὁποίας πιστός συνεχιστής καί ἐκφραστής ἐν τῇ Ἱστορίᾳ εἶναι ἡ Ἁγία Ὀρθόδοξος ἡμῶν Ἐκκλησία. Παρελάβομεν καί διατηροῦμεν τήν ἀληθινήν πίστιν, ὡς τήν παρέδωκαν εἰς ἡμᾶς οἱ ἅγιοι Πατέρες διά τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς μιᾶς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας. Κοινωνοῦμεν τοῦ αὐτοῦ Σώματος καί Αἵματος τοῦ Κυρίου ἐν τῇ μιᾷ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ, καί μετέχομεν τῶν αὐτῶν Ἱερῶν Μυστηρίων. Τηροῦμεν κατά βάσιν τό αὐτό λειτουργικόν τυπικόν, καί διοικούμεθα ὑπό τῶν αὐτῶν Ἱερῶν Κανόνων. Ταῦτα πάντα διασφαλίζουν τήν ἑνότητα ἡμῶν, καί παρέχουν θεμελιώδεις προϋποθέσεις διά τήν μαρτυρίαν ἡμῶν ἐν τῷ συγχρόνῳ κόσμῳ.
Παρά ταῦτα, ὀφείλομεν νά ὁμολογήσωμεν ἐν εἰλικρινείᾳ ὅτι ἐνίοτε παρέχομεν τήν εἰκόνα ἐλλιποῦς ἑνότητος ὡς νά μή εἴμεθα μία Ἐκκλησία, ἀλλά συνομοσπονδία ἤ ὁμοσπονδία Ἐκκλησιῶν. Τοῦτο ὀφείλεται ἐν πολλοῖς εἰς τόν θεσμόν τῆς αὐτοκεφαλίας, ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει τήν δομήν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὁ θεσμός οὗτος ἀνάγεται, ὡς γνωστόν, εἰς τήν ἀρχαίαν Ἐκκλησίαν, ὅτε ἴσχυεν ἡ λεγομένη «Πενταρχία» τῶν παλαιφάτων Ἀποστολικῶν ἑδρῶν καί Ἐκκλησιῶν, ἤτοι τῆς Ρώμης, τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τῆς Ἀλεξανδρείας, τῆς Ἀντιοχείας καί τῶν Ἱεροσολύμων, ἡ κοινωνία καί «συμφωνία» τῶν ὁποίων ἐξέφραζε τήν ἑνότητα τῆς καθόλου Ἐκκλησίας ἐν τῇ οἰκουμένῃ. Ἡ Πενταρχία αὕτη διεσπάσθη μετά τό τραγικόν Σχῖσμα τοῦ 1054 μ. Χ. μεταξύ Ρώμης καί Κωνσταντινουπόλεως ἀρχικῶς, καί κατ᾿ ἐπέκτασιν μεταξύ Ρώμης καί τῶν λοιπῶν Πατριαρχείων. Εἰς τά ἐναπομείναντα μετά τό Σχῖσμα τέσσαρα Ὀρθόδοξα Πατριαρχεῖα προσετέθησαν ἀπό τῶν μέσων τῆς δευτέρας χιλιετίας μέχρι σήμερον καί ἄλλαι αὐτοκέφαλοι Ἐκκλησίαι μέχρι τῆς κρατούσης σήμερον διαρθρώσεως τῆς ἀνά τόν κόσμον Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ἀλλ᾿ ἐνῷ τό ἀρχικόν σύστημα τῆς Πενταρχίας ἐπήγαζεν ἐκ τοῦ σεβασμοῦ πρός τήν ἀποστολικότητα καί τήν ἰδιαιτερότητα τῶν παραδόσεων τῶν παλαιφάτων Πατριαρχείων, τό δέ αὐτοκέφαλον τῶν μετά ταῦτα Ἐκκλησιῶν ἐκ τοῦ σεβασμοῦ τῆς πολιτισμικῆς ταυτότητος τῶν λαῶν, εἰς τό ὅλον σύστημα τῆς αὐτοκεφαλίας παρεισέφρυσε κατά τούς νεωτέρους χρόνους, ἐκ κοσμικῶν ἐπιρροῶν, τό πνεῦμα τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ, ἤ καί ἔτι χεῖρον, τοῦ πολιτειακοῦ κρατισμοῦ, εἰς τρόπον ὥστε βάσιν τῆς αὐτοκεφαλίας νά ἀποτελῇ πλέον τό ἑκάστοτε κοσμικόν κράτος, τοῦ ὁποίου τά ὅρια, ὡς γνωστόν, δέν παραμένουν σταθερά, ἀλλ᾿ἐξαρτῶνται ἐκ τῆς ἱστορικῆς συγκυρίας. Ἐφθάσαμεν οὕτως εἰς τήν ἀντίληψιν ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία ἀποτελεῖ ὁμοσπονδίαν ἐθνικῶν Ἐκκλησιῶν, αἱ ὁποῖαι οὐχί σπανίως δίδουν προτεραιότητα εἰς τά ἐθνικά συμφέροντα εἰς τάς μεταξύ ἀλλήλων σχέσεις. Πρό τῆς εἰκόνος ταύτης, ἡ ὁποία ἐνθυμίζει πως τήν ἐν Κορίνθῳ κατάστασιν, ὅτε ἐγράφη ἡ Α’ πρός Κορινθίους ἐπιστολή, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος θά ἠρώτα: μεμέρισται ἡ Ὀρθοδοξία; Τό ἐρώτημα τοῦτο τίθεται ὑπό πολλῶν παρατηρητῶν τῶν Ὀρθοδόξων πραγμάτων εἰς τάς ἡμέρας μας.

Βεβαίως, ἡ ἀπάντησις εἰς τό ἐρώτημα τοῦτο, ἡ ὁποία συνήθως δίδεται, εἶναι ὅτι παρά τήν διοικητικήν κατάτμησιν ἡ Ὀρθοδοξία παραμένει ἡνωμένη ἐν τῇ πίστει, τοῖς Μυστηρίοις κ.λ.π. Ἀλλ᾿ εἶναι τοῦτο ἀρκετόν; Ὅταν ἐνώπιον τῶν μή Ὀρθοδόξων ἐμφανιζώμεθα ἐνίοτε διῃρημένοι εἰς τούς θεολογικούς διαλόγους καί ἀλλαχοῦ ἤ ὅταν ἀδυνατῶμεν νά προχωρήσωμεν εἰς τήν πραγματοποίησιν τῆς πρό πολλοῦ ἀναγγελθείσης Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας∙ ἤ στερώμεθα μιᾶς ἑνιαίας φωνῆς ἔναντι τῶν συγχρόνων προβλημάτων καί, ἀντ᾿ αὐτοῦ, συγκροτῶμεν διμερεῖς διαλόγους ἐπί τῶν θεμάτων τούτων μετά τῶν μή Ὀρθοδόξων∙ ἤ ὅταν ἀδυνατῶμεν νά συγκροτήσωμεν ἑνιαίαν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ἐν τῇ λεγομένῃ Διασπορᾷ συμφώνως πρός τάς ἐκκλησιολογικάς καί κανονικάς ἀρχάς τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν∙ πῶς δυνάμεθα νά ἀποφύγωμεν τήν εἰκόνα τοῦ μερισμοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας, καί δή καί ἐπί τῇ βάσει μή θεολογικῶν, κοσμικῶν κριτηρίων;

Ἔχομεν, ὅθεν, ἀνάγκην περισσοτέρας ἑνότητος, ὥστε νά ἐμφανιζώμεθα πρός τούς ἔξω οὐχί ὡς ὁμοσπονδία Ἐκκλησιῶν, ἀλλ᾿ ὡς μία καί ἑνιαία Ἐκκλησία. Ὁ Θρόνος οὗτος διά μέσου τῶν αἰώνων, καί δή καί μετά τό Σχῖσμα, ὅτε ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης ἔπαυσε νά εὑρίσκεται ἐν κοινωνίᾳ μετά τῶν Ὀρθοδόξων, ἐκλήθη ἐκ τῆς κανονικῆς τάξεως νά διακονήσῃ τήν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὡς πρωτόθρονος αὐτῆς, ὅπερ καί ἔπραξε διαχρονικῶς συγκαλέσας σειράν ὅλην πανορθόδοξων Συνόδων ἐπί κρισίμων ἐκκλησιαστικῶν θεμάτων, ἕτοιμος δέ πάντοτε νά παράσχῃ τήν βοήθειαν καί συμπαράστασιν αὐτοῦ πρός ἐμπεριστάτους Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας, ὁσάκις τοῦτο ἐζητήθη ἀπ᾿ αὐτοῦ. Διεμορφώθη οὕτω μία κανονική τάξις, διά τῆς ὁποίας ὁ συντονιστικός ρόλος τοῦ Πατριαρχείου τούτου ἐξησφάλιζε τό ἑνιαῖον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, χωρίς τό παράπαν νά παραβλάπτηται ἤ μειῶται ἡ αὐτοτέλεια τῶν κατά τόπους αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν διά τινος ἐπεμβάσεως εἰς τά ἐσωτερικά αὐτῶν. Τοῦτο, ἄλλωστε, εἶναι τό ὑγιές νόημα τοῦ θεσμοῦ τῆς αὐτοκεφαλίας, ὅτι, ἐνῷ διασφαλίζει τό αὐτοδιοίκητον ἑκάστης Ἐκκλησίας ὡς πρός τήν ἐσωτερικήν αὐτῆς ζωήν καί ὀργάνωσιν, ἐπί θεμάτων ἁπτομένων τῆς ὅλης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τῶν πρός τούς ἐκτός αὐτῆς σχέσεών της ἑκάστη αὐτοκέφαλος Ἐκκλησία, δέν ἐνεργεῖ αὐτοτελῶς, ἀλλ᾿ ἐν συντονισμῷ μετά τῶν λοιπῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Ἐάν ὁ συντονισμός οὗτος ἐκλείψῃ ἤ ἀτονίσῃ, ἡ αὐτοκεφαλία καθίσταται «αὐτοκεφαλισμός», τοὐτέστι παράγων διαιρέσεως καί οὐχί ἑνότητος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Καλούμεθα, λοιπόν, προσφιλέστατοι ἐν Κυρίῳ ἀδελφοί, νά συμβάλωμεν διά παντός μέσου εἰς τήν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὑπερβαίνοντες πάντα τοπικισμόν ἤ ἐθνικοφυλετικόν πειρασμόν ὥστε νά ἐνεργῶμεν ὡς ἑνιαία Ἐκκλησία, ὡς ἕν κανονικῶς συγκεκροτημένον σῶμα. Τοῦτο δέν εἶναι βεβαίως εὐχερές. Δέν διαθέτομεν, ὡς συνέβαινε κατά τήν Βυζαντινήν περίοδον, πολιτειακόν παράγοντα ἐγγυώμενον - ἤ ἐνίοτε καί ἐπιβάλλοντα - τήν ἑνότητα ἡμῶν. Οὐδέ ἐπιτρέπει ἡ ἐκκλησιολογία ἡμῶν συγκεντρωτικήν ἐξουσίαν δυναμένην νά ἐπιβάλῃ ἄνωθεν τήν ἑνότητα. Ἡ ἑνότης ἡμῶν ἐναπόκειται εἰς τήν συνείδησιν ἡμῶν. Ἡ συναίσθησις τῆς ἀνάγκης καί τοῦ χρέους ἡμῶν ὅπως ἀποτελῶμεν ἕν συγκεκροτημένον κανονικῶς σῶμα, μίαν Ἐκκλησίαν, εἶναι ἱκανή νά διασφαλίσῃ τήν ἑνότητα ἡμῶν, ἄνευ οἱασδήτινος ἔξωθεν ἐπεμβάσεως.
Ταῦτα ἀναλογιζόμενοι, καί συναισθανόμενοι τό χρέος τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί τῆς Ἱστορίας εἰς ἐποχήν, κατά τήν ὁποίαν ἡ ἡνωμένη μαρτυρίᾳ τῆς Ὀρθοδοξίας κρίνεται ἀναγκαία καί ἀναμένεται ὑπό πάντων, καλοῦμεν καί παρακαλοῦμεν ἀδελφικῶς ὅπως τῇ ἐγκρίσει καί τῶν περί ἡμᾶς Ἱερῶν Συνόδων, προβῶμεν εἰς τάς ἀναγκαίας ἐνεργείας, ἵνα:

α) Προωθηθῇ ἡ ἀρξαμένη διά Πανορθοδόξων προσυνοδικῶν Διασκέψεων προετοιμασία τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
β) Ἐνεργοποιηθῇ ἡ ὑπό τῆς Διορθοδόξου Προπαρασκευαστικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τοῦ ἔτους 1993 συμφωνία διά τήν ἐπίλυσιν τοῦ ἐκκρεμοῦντος θέματος τῆς Ὀρθοδόξου Διασπορᾶς.
γ) Ἐνισχυθῇ διά περαιτέρω Θεολογικῶν δυνάμεων ἡ πανορθοδόξως ἀποφασισθεῖσα συμμετοχή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τούς διεξαγομένους θεολογικούς διαλόγους μετά τῶν μή Ὀρθοδόξων.
δ) Διακηρυχθῇ καί αὖθις τό ζωηρόν ἐνδιαφέρον συνόλου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας διά τό φλέγον καί ἐπεῖγον θέμα τῆς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, καί ὑποστηριχθῇ πανορθοδόξως ἡ σχετική πρωτοβουλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.
ε) Συσταθῇ Διορθόδοξος Ἐπιτροπή πρός μελέτην τῶν ἀναφυομένων σήμερον ζητημάτων βιοηθικῆς, ἐπί τῶν ὁποίων ὁ κόσμος ἀναμένει δεδικαιολογημένως καί τήν τοποθέτησιν τῆς Ὀρθοδοξίας.
Τάς προτάσεις ταύτας ἐκρίναμε καλόν νά θέσωμεν ὑπ᾿ ὄψιν ὑμῶν ἐν τῇ ἐπιθυμίᾳ ἡμῶν ὅπως ἡ παροῦσα Σύναξις, σύν τῇ ἀνταλλαγῇ γενικωτέρων σκέψεων, καταλήξῃ καί εἰς συγκεκριμένας ἀποφάσεις, διά τῶν ὁποίων θά ἐκφρασθῇ καί ἐν τῇ πράξει ἡ ἑνότης τῆς ἡμετέρας Ἐκκλησίας. Τοῦτο, ἄλλωστε, ἀναμένει ἐξ ἡμῶν καί ἡ κοινή γνώμη, τόσον τῶν ἡμετέρων ποιμνίων, ὅσον καί τοῦ περιβάλλοντος ἡμᾶς κόσμου. Εἰς τάς προτάσεις ταύτας δύνασθε, βεβαίως, νά προσθέσητε καί ἄλλας, ἐάν κρίνητε τοῦτο ἀναγκαῖον, Μακαριώτατοι καί Ἱερώτατοι ἀδελφοί.

Κατακλείοντες τήν εἰσήγησιν ἡμῶν ἐκφράζομεν καί αὖθις δοξολογίαν τῷ Παναγάθῳ Θεῷ, διότι ἠξίωσεν ἡμᾶς νά συνέλθωμεν ἐπί τό αὐτό ἐν τῷ πλαισίῳ τῶν Παυλείων ἑορτασμῶν, εὐχόμενοι ὅπως ἡ ἐν Κυρίῳ ἀδελφική ἀναστροφή ἡμῶν κατά τάς ἡμέρας ταύτας ἑνώσῃ ἡμᾶς ἔτι μᾶλλον ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς ἀγάπης.
«Τῷ δέ δυναμένῳ ὑπέρ πάντα ποιῆσαι ὑπερεκπερισσοῦ ὧν αἰτούμεθα ἤ νοοῦμεν, κατά τήν δύναμιν τήν ἐνεργουμένην ἐν ἡμῖν, αὐτῷ ἡ δόξα ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Ἐφεσίους 3, 20 - 21). Ἀμήν.