|
επί της Θείας Λατρείας και του Ποιμαντικού Έργου 2011 - 2015
ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Τοῦ Α.Μ. Σταυρόπουλου, ὁμ. Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Εἰσήγηση σὲ Συμπόσιο τοῦ 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ψυχολογίας τῆς Ὑγείας: Σύγχρονες ψυχολογικὲς ἔρευνες καὶ ἐφαρμογὲς στὸν τομέα τῆς ὑγείας, τῆς ἀσθένειας καὶ τῆς φροντίδας τῆς ὑγείας (21-24 Ὀκτωβρίου 2004 στὸ Πάντειο Πανεπιστήμιο), ποὺ θέμα του ἦταν Ἡ ἔννοια τῆς «ὑγείας» καὶ ὁ προσδιορισμός της. Πρόεδρος καὶ συζητήτρια ἡ Καθηγήτρια Α. Καλαντζῆ-Ἀζίζι. Ἔλαβαν μέρος καὶ οἱ Γ. Τούντας, Ὁ ὁλιστικὸς προσδιορισμὸς τῆς ὑγείας• Ε.Χ. Καραδήμας, Ὑγεία καὶ Ψυχολογία τῆς Ὑγείας. Πρὸς ἐνημέρωση σημειώνουμε ὅτι ἀπὸ τὸ Δεκέμβριο τοῦ 2006 ἱδρύθηκε στὸ πλαίσιο τῆς Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας Ἔρευνας τῆς Συμπεριφορᾶς (ΕΕΕΣ) νέος κλάδος της μὲ τίτλο «Συμπεριφορὰ καὶ Ὑγεία» (e-mail: info@eees.gr• βλ. καὶ www.eees.gr). Στὸ πλαίσιο τῆς Ἑλληνικῆς Ψυχολογικῆς Ἑταιρείας (ΕΛΨΕ) λειτουργεῖ ἐδῶ καὶ καιρὸ «Κλάδος Κλινικῆς Ψυχολογίας καὶ Ψυχολογίας τῆς Ὑγείας» ποὺ ὀργανώνει καὶ τὸ 3ο Πανελλήνιο Συνέδριό της 9-11 Νοεμβρίου 2007 στὴ Θεσσαλονίκη (ἰστοσελίδα τοῦ κλάδου: www.clinikalhealthpsychology.gr) Ἀφοῦ εὐχαριστήσω τὴν Πρόεδρο τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Συνεδρίου Καθηγήτρια Κυρίαν Ἀναστασίαν Καλαντζή-Ἀζίζι γιὰ τὴν εὐγενική της πρόσκληση νὰ συμμετάσχω στὸ συμπόσιο αὐτὸ γιὰ τὴν ἔννοια τῆς ὑγείας καὶ τὸν προσδιορισμό της, θὰ ἐπιχειρήσω νὰ παρουσιάσω τὴ διάσταση μιᾶς ἄλλης ἀνθρωπολογικῆς ἐπιστήμης, τῆς Θεολογίας. Ἡ Θεολογία εἶναι καὶ αὐτὴ ἀνθρωπολογικὴ Ἐπιστήμη, ἐφ’ ὅσον ἔχει μεταξὺ ἄλλων, ὡς ἀντικείμενο ἐρεύνης της τὸν ἄνθρωπο καὶ τὰ ἔργα του καὶ διαθέτει ἕναν ἀπηρτισμένο λόγο γιὰ τὸν ἄνθρωπο, συγκεκριμένα τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ. Προστίθεται, λοιπόν, μία νέα διάσταση, ἡ ὁποία ἐπεκτείνει τὴ συζήτηση καὶ προχωρεῖ τὸ διάλογο στὸ θέμα πού μᾶς ἀπασχολεῖ. Ἡ νέα αὐτὴ διάσταση μᾶς ὠθεῖ νὰ ἐξετάσουμε τὸ ὅλο ζήτημα καὶ ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τῆς Θεολογίας καὶ νὰ λάβουμε ὑπόψη καὶ τὶς θεολογικὲς ἀπόψεις. Βέβαια, ἀποδοχὴ τῆς θεολογικῆς διαστάσεως ἀπὸ τοὺς συμμετέχοντες στὸν παρόντα διάλογο δὲν σημαίνει ὅτι δέχονται ὁπωσδήποτε τὴν ἀποκεκαλυμμένη ἀλήθεια περὶ τοῦ ἀνθρώπου. Τουλάχιστον, ὅμως, δέχονται νὰ διαφωτίσουμε τὸ ὅλο ζήτημα σύμφωνα πρὸς τὶς ἀρχὲς τὶς ὁποῖες θέτει ἡ ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία. Ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία Ἡ ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία προβάλλει τὸν ἄνθρωπο ὡς δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἄνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ’εἰκόνα καὶ καθ’ὁμοίωσιν Θεοῦ». Εἶχε προηγηθεῖ ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου. Ὁ ἄνθρωπος γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ἀναπτύξει ὅλες τὶς δυνατότητες ποὺ τοῦ εἶχε ἐμπιστευθεῖ ὁ Θεὸς ὄφειλε νὰ παραμείνει σὲ κοινωνία καὶ ἐπικοινωνία μαζί Του. Κι ἔτσι καὶ αὐτὸς μὲ τὴ σειρά του νὰ γίνει δημιουργὸς ἀνθρώπων καὶ πολιτισμοῦ καὶ φύλακας τοῦ κόσμου. Ἠχοῦν ἀκόμα οἱ δυὸ θεμελιώδεις ἐντολές: «Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε», «ἐργάζεσθαι καὶ φυλάσσειν». Ἡ ἰδιαίτερη κοινωνία Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου ἐκφράζεται μὲ τὴν πνοὴ ζωῆς ποὺ ἐνεφύσησεν ὁ Θεὸς εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ ἀνθρώπου. Ἦταν μία θέση καὶ σχέση προνομιακή. Τὸν προίκισε μὲ χίλια δυὸ ἀγαθά. Ὁ ἄνθρωπος μποροῦσε νὰ γίνει Θεὸς σὲ ἐπαφὴ καὶ κοινωνία μὲ τὸ Θεό. Νὰ γίνει Θεὸς παίζοντας, ἄν μοῦ ἐπιτρέπεται ἡ ἔκφραση, μὲ τοὺς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ ποὺ τοῦ εἶχαν ὁρισθεῖ. Προϋπόθεση τὸ δῶρο τῆς ἐλευθερίας. Ὁ ἄνθρωπος εἶχε πλασθεῖ ἐλεύθερος. Ἡ κοινωνία του μὲ τὸν Θεὸ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἀποτέλεσμα ἐλεύθερης βούλησης. Ἔπρεπε νὰ ἀποφασίσει ἂν ἤθελε νὰ εἶναι μαζὶ ἢ χώρια ἀπό τὸ Θεό. Σ’ αὐτὸ ἔγκειτο ἡ ὑπακοὴ νὰ μὴ φάγει ἀπὸ τὸ δέντρο τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ (πονηροῦ). Αὐτὴ ἦταν ἡ δοκιμασία. Ἐδῶ μπῆκε στὴ μέση ἡ ἔξωθεν διαβολὴ καὶ ἡ ἀμφιβολία ὡς πρὸς τὴν ὀρθότητα τῆς ἐντολῆς καὶ τῶν συνεπειῶν ἐκ τῆς παρακοῆς. Ἐδῶ ὁ ἄνθρωπος βραχυκυκλώθηκε. Προέταξε τὸ ἐδῶ καὶ τώρα, τὸ ἅπαξ διὰ παντὸς καὶ τὴν ἐλάσσονα προσπάθεια. Ἔτσι ἀπογυμνώθηκε ἀπὸ τὴν θεία προστασία καὶ συμμαχία• εἶχε ἐπιλέξει ἄλλους παραστάτες ποὺ τὸν παραπλάνησαν. Ἡ ἐλπίδα του εἶχε στηριχθεῖ στὴν κτίση, στὴν ὕλη, ἡ ὁποία ὡς κτιστὴ εἶναι προορισμένη γιὰ τὴ φθορά, γιὰ τὴν ἀρρώστια καὶ τὸ θάνατο. Ξαφνικὰ ἦταν σὰ νὰ χάθηκε τὸ προστατευτικὸ δίχτυ ἀσφαλείας. Ἐπῆλθε δυσαρμονία στὴ σχέση του μὲ τοὺς ἀνθρώπους, μὲ τὴ φύση, μὲ τὸν κόσμο. Ὁ ἀγώνας του δύσκολος, οἱ συνθῆκες ἀντίξοες γιὰ τὴν ἀνάπτυξή του. Ὁ ἄνθρωπος μόνος ἔδρεπε καρποὺς πικρούς. Ἡ γῆ καὶ ἡ φύση τοῦ ἔδινε ὅ,τι εἶχε νὰ τοῦ δώσει μὲ ὅλες τὶς ἐγγενεῖς σ’ αὐτὴν δυνάμεις. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἦταν ἀρκετὸ γιὰ ν’ ἀναπτυχθεῖ. Ἄλλωστε οἱ δυνάμεις ποὺ τὸν ἐξώθησαν στὴν παρακοὴ παραμονεύουν ἐπιδιώκοντας τὸ κακό του. Γιὰ τὴ χριστιανικὴ Θεολογία ὁ κόσμος δὲν εἶναι οὔτε μονοσήμαντος οὔτε μονοδιάστατος. Περιβάλλεται ἀπὸ θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς δυνάμεις οἱ ὁποῖες εἴτε δυσκολεύουν εἴτε διευκολύνουν. Ἐπειδὴ ἀσφαλῶς ὁ Θεὸς ἀγαποῦσε καὶ ἀγαπάει τὸ δημιούργημά Του δὲν θέλησε τὴν ἐξουδένωσή του καὶ ἔβρισκε τρόπους, ὅπως μᾶς διδάσκει ἡ ἱερὰ ἱστορία, νὰ παραστέκεται στὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ τοῦ θυμίζει τὴν παρουσία του εἴτε μὲ τὸ νόμο, εἴτε μὲ τοὺς κριτὲς καὶ τοὺς προφῆτες. Καίτοι φαινόταν σὰ νὰ εἶχε ἀποστρέψει τὸ πρόσωπό Του ἐντούτοις χρησιμοποιοῦσε ἐκ-προσώπους οἱ ὁποῖοι ἐπαναλάμβαναν τὸ ἀγωνιῶδες ἐρώτημα τοῦ Θεοῦ στὸν Παράδεισο πρὸς τὸν ἄνθρωπο: Ἀδὰμ ποῦ εἶ; Ἔλειπε ὅμως ἡ ἀπευθείας σχέση. Ὁ ἄνθρωπος εἶχε λησμονήσει καὶ εἶχε ἀμαυρωθεῖ ἡ εἰκόνα βάσει τῆς ὁποίας εἶχε δημιουργηθεῖ. Ἔπρεπε λοιπὸν ὁ Ἴδιος ὁ Θεὸς ν’ ἀναλάβει πάλι πρωτοβουλία. Νὰ δείξει στὸν κόσμο καὶ στὸν ἄνθρωπο τί περίμενε ἀπ’ αὐτόν. Νὰ εἰκονίσει, δηλαδὴ, τὴν εἰκόνα ποὺ ἀνέμενε ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Αὐτὸ θὰ ἐπιτυγχάνετο καὶ ἔγινε μὲ τὴν ἐνσάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ποὺ σὰν νέα δημιουργία θὰ ἔτεινε πάλι χεῖρα ἀναπλάσεως στὴν ἀνθρωπότητα καὶ θὰ ἀνελάμβανε νὰ δείξει τί σημαίνει κοινωνία μὲ τὸ Θεὸ καθὼς καὶ νὰ δείξει ὡς νέος Ἀδὰμ ποιὲς μπορεῖ νὰ εἶναι οἱ ἀπελευθερωτικὲς συνέπειες αὐτῆς τῆς κοινωνίας μὲ τὸ Θεὸ γιὰ τὴν ἀνθρώπινη κατάσταση. «Ὁ Θεὸς ἐνηνθρώπησεν ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν». Ὁ Χριστὸς μὲ τὸ κήρυγμα καὶ τὴν πολιτεία Του, τὸν ἑκούσιο θάνατο καὶ τὴν Ἀνάσταση ἔδειξε αὐτὲς τὶς νέες δυνάμεις ποὺ εἰσῆλθαν δειγματοληπτικὰ στὸν κόσμο μας μὲ τὸν ἐρχομὸ τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Νέα κατάσταση πραγμάτων Ἡ ἀρρώστια, ὁ θάνατος, οἱ κακουχίες δὲν εἶναι τὸ ἴδιο ὅπως πρίν. Ὑπάρχει ἐλπίδα ἰάσεως καὶ θεραπείας. Κι ἂν ἐπιμένουν, ἡ νέα δυνατότητα κοινωνίας μὲ τὸ Θεὸ τοὺς προσδίδει νέες διαστάσεις καὶ πηγὲς ὑπερβάσεως τοῦ πόνου καὶ ἀντλήσεως δυνάμεως. Ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι πιὰ μόνος. Ὁ Θεὸς δὲν εἶναι ἀπόμακρος καὶ μακρυνός. Εἶναι οἰκεῖος. Προσφέρει μία κοινωνία τριαδική. Ἡ ἀνθρώπινη ἐπικοινωνία δὲν ἐξαντλεῖται μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων• ὑπάρχει ἀναφορὰ ὄχι μόνο στὸν ἑαυτό μας, τὸν πλησίον, τοὺς ἄλλους, τὸν κόσμο ἀλλὰ καὶ στὸν Ἄλλο, τοὺς Ἄλλους μὲ κεφαλαῖο Α. Ὑπάρχει μία κοσμικὴ λειτουργία ὅπου ὅλα ἐπικοινωνοῦν μὲ ὅλα μὲ κέντρο τὴ θεϊκὴ Παρουσία. Ἡ ὑγεία παίρνει ἕνα διαφορετικὸ νόημα μὲ τὴν παρουσία τοῦ «ἰατροῦ τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων ἠμῶν». Παρ’ ὅλο ὅτι «στὴν παροῦσα κατάσταση κατὰ κάποιο τρόπο ὡς ὑγεία μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ πάντα ἡ ἀρρώστια στὸ μέτρο ποὺ δὲν ἐμφανίζεται ἢ καὶ δὲν ἔχει ἐξαπλωθεῖ ἀρκετὰ ὥστε νὰ τὴν ἐπισημάνουμε». Τὴ σημασία ποὺ ἔχει ἡ ὑγεία γιὰ τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ Θεολογία καὶ Παράδοση τὴ διαβλέπουμε πρῶτα πρῶτα στὴν ἀνταπόκριση τοῦ Ἰησοῦ στὰ αἰτήματα ὅλων ἐκείνων ποὺ προσέτρεχαν σ’ Αὐτὸν γιὰ νὰ τοὺς θεραπεύσει. Ἀλλὰ καὶ στὴ θέλησή Του νὰ συνάψει τὴν ἴαση μὲ τὴν πίστη τῶν προσερχομένων καὶ τὴν προσοχή τους στὸ ἑξῆς νὰ διατηρήσουν ἀγαθὲς σχέσεις μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸ θέλημά Του. «Ἴδε ὑγιὴς γέγονας, μηκέτι ἁμάρτανε». Ὁ καθένας μας ὀφείλει τὸ ἀρχέγονο προπατορικὸ καὶ τὰ ἱστορικὰ δικά μας ὄχι στὴν κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ νὰ τὰ μεταστρέψει στὴ συνέχεια σὲ ναὶ καὶ θετικὴ πορεία ἀκολουθίας. Ὁ Χριστὸς χωρὶς νὰ παριστάνει τὸν θεραπευτὴ καίτοι «διῆλθεν εὐεργετῶν καὶ ἰώμενος» ἔδειχνε τὸν ὀρθὸ δρόμο πρὸς μία ὁλοκληρία τῆς ὑγείας. Εἶχε ὅμως πλήρη ἐπίγνωση τῆς ἀκόμη κυριαρχίας τοῦ θανάτου καὶ τῆς ἀρρώστιας ὅπως καὶ ὅλων τῶν ἄλλων ὑπολοίπων «κακῶν» ποὺ κατέχουν τὸν κόσμο, ὅπως ἡ φτώχεια καὶ ἄλλα (πρβλ. «τοὺς πτωχοὺς πάντοτε ἔχετε μεθ’ ἡμῶν»). Ἀπὸ τὴ στάση Του πάντως ἔναντι τῶν ἀρρώστων πολλὰ θὰ εἴχαμε νὰ ὠφεληθοῦμε καὶ ἐμεῖς σήμερα ὡς πρὸς τὶς διάφορες παραμέτρους ποὺ συνιστοῦν μία ὁλοκληρωμένη διαδικασία θετικῆς ἀντιμετωπίσεως τῆς ὑγείας (πρόληψη, προαγωγή, θεραπεία, ἀποκατάσταση) καὶ μάλιστα τῆς ψυχολογίας της. Διευκρινίζω: • Ἡ σχέση ἤταν πάντα προσωπικὴ. • Ἀνταποκρινόταν σὲ αἴτημα δικό τους ἢ τῶν οἰκογενειῶν τους. Ἤθελε ἡ πρωτοβουλία νὰ ἔλθει ἀπὸ τοὺς ἴδιους ἢ τοὺς οἰκείους τους ἢ φίλους. • Συμπάθεια καὶ εὐσπλαχνία διέκρινε τὴ συμπεριφορά του. • Ποτὲ δὲν ἔμενε στὴν ἐπιφάνεια τῶν πραγμάτων, πήγαινε σὲ βάθος. • Οἱ ἀπαντήσεις του δὲν ἦταν στερεοτυπικὲς ἀλλὰ ἐξατομικευμένες. • Τηροῦσε τὶς νόμιμες προϋποθέσεις καὶ παρέπεμπε ἐκεῖ ποὺ χρειαζόταν, στοὺς ἁρμόδιους παράγοντες, γιὰ νὰ ἐπιβεβαιώσουν τὴ θεραπεία. Πρακτικὴ καὶ θεωρητικὴ στάση τῆς Ἐκκλησίας Αὐτὲς τὶς ἀρχὲς σχέσεων ἀκολούθησε ἀπὸ τὶς ἀρχές της ἡ χριστιανικὴ Ἐκκλησία καὶ μάλιστα ἡ Ὀρθόδοξη γιὰ νὰ ἀνακουφίσει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἀρρώστια καὶ τὸν πόνο. Ἀνέπτυξε ἕνα δίκτυο ὑπηρεσιῶν ὑγείας καὶ περιθάλψεως. Εἶχε συγκεκριμένα πρόσωπα καὶ συγκεκριμένες διακονίες, ἵδρυσε νοσοκομεῖα, ξενῶνες στὰ μοναστήρια, ἐκπαίδευσε προσωπικὸ ποὺ μὲ ἀφοσίωση εἶχε ἀφιερωθεῖ στὴ διακονία τῶν ἀσθενῶν. Οἱ μεγάλοι Ἅγιοι ὅπως ὁ Βασίλειος, ὁ Γρηγόριος καὶ ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὄχι μόνο φρόντισαν γιὰ τὴ δημιουργία καταλλήλων ὑποδομῶν ὑγείας ἀλλὰ καὶ οἱ ἴδιοι περιέθαλπαν προσωπικὰ τοὺς ἀρρώστους. Αὐτὸ συνεχίζεται μέχρι σήμερα καὶ στοὺς χώρους τῆς ἱεραποστολῆς. Θὰ πρέπει ὅμως νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι στόχος δὲν εἶναι ἡ πάσῃ θυσίᾳ θεραπεία ἀλλὰ ἡ συμπαράσταση στοὺς ἀσθενοῦντες καὶ σὲ περίπτωση ποὺ δὲν διαφαίνεται ἐλπίδα ἰάσεως. Παρὰ τὸ δύσκολο τοῦ ἐγχειρήματος οἱ ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας ποὺ διαχειρίζονται τὴ διαποίμανση τῶν ἀσθενῶν καὶ ἀνταποκρίνονται στὴν ἐπιταγὴ τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κρίσεως «ἀσθενὴς ἤμην καὶ ἐπεσκέψασθέ με», φροντίζουν στὸ μέτρο ποὺ ὁ ἀσθενὴς εἶναι ἐπιδεκτικὸς καὶ ἀνοιχτός, νὰ δοῦν μαζί του μὲ πολὺ τάκτ τὸ πνευματικὸ νόημα τῆς ἀρρώστιας του. Ὑπάρχει μία θετικὴ σημασία; Μπορεῖ νὰ γίνει ἀποδεκτὴ σὰν ἐκδήλωση τῆς Θείας Πρόνοιας; Εἶναι πιθανὸν εὐκαιρία μιᾶς πνευματικῆς προόδου; Ποιὰ μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ ποὶα ἡ συμβολὴ τοῦ ἀνθρώπου; Ποὶα ἡ σπουδαιότητα τῆς ὑπομονῆς καὶ ποιὸς ὁ οὐσιαστικὸς ρόλος τῆς προσευχῆς; Μπορεῖ ἡ ἀρρώστεια νὰ ἀποτελέσει ἕνα δρόμο ἁγιότητας; Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος μᾶς προσκαλεῖ νὰ ἔχουμε γιὰ τοὺς ἀρρώστους μεγάλο σέβας καὶ εὐλάβεια γιατί ὁρισμένοι ἀπ’ αὐτὸν τὸν δρόμο τῶν δοκιμασιῶν καὶ τῶν θλίψεων, φθάνουν στὴν ἁγιότητα• πιθανὸν ἀνάμεσα σ’ αὐτοὺς τοὺς ἀσθενεῖς νὰ κρύβεται ἕνας νέος Ἰὼβ. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὴ συγκεκριμένη ποιμαντικὴ στάση καὶ συμπαράσταση, στὴν πορεία τῆς θεολογίας ἀναπτύχθηκαν καὶ ἀπόψεις θεωρητικότερες ποὺ ἀπηχοῦσαν ὁπωσδήποτε τὴν πρακτικὴ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἐπιχειρήθηκε νὰ δοθοῦν ἀπαντήσεις σὲ ἐρωτήματα καὶ θέματα ποὺ προβλημάτιζαν πιστοὺς καὶ ποιμένες. Σὰν τέτοια μποροῦμε νὰ ἀναφέρουμε τοὺς προβληματισμοὺς κατὰ πόσον ὑπάρχουν χριστιανικοὶ δρόμοι θεραπείας. Ἂν τὸ θεραπεύειν γίνεται πρὸς δόξαν Θεοῦ. Σὲ τί συνίσταται ἡ ἰδιότητα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἰατροῦ; Οἱ ἅγιοι θεραπεύουν; Καὶ ἂν ναὶ ἐν ὀνόματι τίνος; Ἡ ἀπάντηση εἶναι: ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ. Στὸ πλαίσιο αὐτὸ ἡ χριστιανικὴ παράδοση ἐνέκυψε στὴ διευκρίνηση πνευματικῶν ὁδῶν θεραπείας. Ποὶα ἡ σημασία γενικὰ τῆς προσευχῆς καὶ ἰδιαίτερα τῆς προσευχῆς γιὰ τὸν πλησίον καὶ πιὸ ἰδιαίτερα τῆς προσευχῆς τῶν ἁγίων; Ὑπάρχει ἕνα χάρισμα ἰαμάτων: ποιὰ μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ φύση του καὶ τὰ ὅριά του; Πόσο ἀποτελεσματικὴ εἶναι ἡ ἀποστολικὴ παράδοση τῆς χρίσεως μὲ ἔλαιον καὶ ἰδιαίτερα τοῦ Μυστηρίου τοῦ Εὐχελαίου; ἢ ἡ χρήση τοῦ ἁγιασμοῦ. Ἀλλὰ καὶ τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ χρησιμοποιεῖται γιὰ θεραπευτικοὺς σκοποὺς καθὼς καὶ ὁ ἐξορκισμός. Ποὶα ὅμως ἡ θέση του καὶ ἡ σημασία του; Ἂν ὅλες αὐτὲς οἱ πρακτικὲς χρησιμοποιήθηκαν καὶ χρησιμοποιοῦνται ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας ἡ Θεολογία ἀντιμετώπισε θετικὰ ἢ καὶ προβληματίστηκε ἀναφορικὰ μὲ τὴν ἐνσωμάτωση καὶ τὴ χρησιμοποίηση τῆς κοσμικῆς ἰατρικῆς ἐκ μέρους τῶν Χριστιανῶν. Οἱ Χριστιανοὶ προστρέχουν εἶναι ἀλήθεια, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ στὴ συνέχεια τῆς παλαιοδιαθηκικῆς παραδόσεως σὲ κοσμικὲς θεραπευτικές, τὶς προτεινόμενες ἀπὸ τὴν ἰατρικὴ τοῦ καιροῦ τους. Ὁ ἀπόστολος καὶ Εὐαγγελιστῆς Λουκᾶς ἦταν ἰατρὸς καὶ μία μεγάλη χορεία ἱερέων καὶ ἐπισκόπων ἤσαν γιατροί. Πολλοὶ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἔτρεφαν μεγάλη ἐκτίμηση στὴν ἰατρικὴ τέχνη ποὺ τὴν ἔμαθαν κατὰ τὴ διάρκεια τῶν σπουδῶν τους. Ἡ Ἰατρικὴ ἐμφανίζεται γενικὰ ὡς ἕνα προνομιοῦχο μέσο γιὰ τὴν ἄσκηση τῆς φιλανθρωπίας. Μὲ πρωτοβουλία μάλιστα ὁρισμένων Χριστιανῶν κατέστη κοινωνικὸς θεσμός. Ὁ προβληματισμὸς ἔγκειτο στὸ νὰ μὴν ἀπορροφήσει ἡ πίστη στὸ γιατρὸ καὶ τὰ φάρμακα τὴν πίστη στὸ Θεό. Μόνο μία κατανόηση πνευματικὴ τῶν κοσμικῶν θεραπευτικῶν τὶς δικαιώνει ὅταν τὶς ἀναφέρει στὸν Θεὸ γιατί ἂς μὴ ξεχνᾶμε «ὅτι δὲν γιατρεύεται κανεὶς χωρὶς τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ» («ἄνευ Θεοῦ ἴασις οὐ γίνεταί τινι», Γέρων Βαρσανούφιος) καὶ ὅτι ὑπάρχουν ὅρια στὴν ἰατρικὴ ἐπιστήμη. Ἐκεῖνο ποὺ χρειάζεται εἶναι νὰ μὴν ἐξαντλεῖ κανεὶς τὶς προσπάθειες γιὰ τὴ θεραπεία τοῦ σώματος ἀλλὰ νὰ φροντίζει ἐπίσης τὴ θεραπεία τῆς ψυχῆς. ΄Ἄλλωστε ἡ θεραπεία τοῦ σώματος συμβολίζει καὶ ἀναγγέλει τὴν πνευματικὴ θεραπεία ὄλου τοῦ εἶναι, τὸν ὅλον ἄνθρωπο. Οἱ ἀρρώστιες τῆς ψυχῆς, οἱ πνευματικὲς ἀσθένειες εἶναι πιὸ σοβαρὲς ἀπὸ ἐκεῖνες τοῦ σώματος καὶ εἶναι σχετικὴ ἡ ἀξία τῆς ὑγείας τοῦ σώματος (τῆς φυσικῆς ὑγείας), ὅταν ὑπάρχει ἡ ὑπόσχεση γιὰ τὴν ἀφθαρσία καὶ τὴν ἀθανασία ποὺ θὰ ἀκολουθήσει μὲ τὴν Ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, πρόγευση τῶν ὁποίων δοκιμάσαμε μὲ τὰ θαύματα τοῦ Χριστοῦ ἤδη ἀπὸ τὴν παροῦσα ζωή, ὁ ὁποῖος εἶναι Σωτήρας καὶ τοῦ σώματος. Ἄλλωστε ἡ παρέμβασή Του ἦταν ἀποτελεσματικὰ θεραπευτικὴ καὶ ἀντιμετώπιζε καίρια, ἐπειδὴ ἐγνώριζε πολὺ καλὰ τὸ ἀόρατο, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει ὄνομα, δὲν ἔχει ὕλη καὶ ὅμως ἔχει δράση, ἀνταποκρινόμενος ἔτσι στὸν ὁρισμὸ τοῦ γιατροῦ ποὺ ἔδινε ὁ Παράκελσος (γερμανοελβετὸς γιατρός, 1493 – 1541). Ὁλοκληρώνοντας τὴν εἰσήγηση ποὺ μοῦ εἶχε ἀνατεθεῖ «Ἡ ὑγεία ὑπὸ τὸ πρίσμα τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Θεολογίας» θὰ κατέληγα συμπερασματικὰ στὰ ἀκόλουθα: Σύμφωνα μὲ τὴν Παγκόσμια Ὀργάνωση Ὑγείας (World Health Organisation) «ὑγεία εἶναι ἡ κατάσταση πλήρους σωματικῆς, ψυχικῆς καὶ κοινωνικῆς εὐεξίας καὶ ὄχι ἁπλῶς ἡ ἀπουσία νόσου ἢ ἀναπηρίας». Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία καὶ ἡ Ἐκκλησία ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι «ἰατρὸς τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων» καὶ ἑπομένως ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου, θὰ συμφωνοῦσε πλήρως μὲ τὸν παραπάνω ὁρισμὸ τῆς ὑγείας. Ταυτόχρονα θὰ διαφωνοῦσε ὅμως μὲ ἕναν ὁρισμὸ τῆς ὑγείας ποὺ θὰ στηριζόταν μόνο στὴ μηχανιστικὴ θεώρηση τοῦ ἀνθρώπινου ὀργανισμοῦ. Σήμερα ὅλο καὶ περισσότεροι ἐπιστήμονες, ἐρευνητὲς καὶ λειτουργοί της ὑγείας συμφωνοῦν στὴν ἄποψη ὅτι ἡ ὑγεία στηρίζεται σὲ μία ἰσορροπία ποὺ βασίζεται σὲ ψυχικούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικοὺς παράγοντες ἀλλὰ καὶ σὲ πολιτιστικοὺς παράγοντες, μεταξὺ τῶν ὁποίων ξεχωριστὴ θέση κατέχει ὁ θρησκευτικός. Ἑπομένως ἡ ἐπίτευξη τῆς ὑγείας, πιστεύεται πλέον σήμερα, ὅτι βασίζεται στὴν ἁρμονικὴ συν-εργασία τοῦ κάθε ἀνθρώπου μὲ τὸ περιβάλλον του, ὥστε νὰ πετύχει τὴν φυσικὴ καὶ ψυχική του εὐεξία. Ἡ διευρυμένη αὐτὴ ἀντίληψη γιὰ τὴν ὑγεία, θὰ πρέπει νὰ περιλαμβάνει ὡς ἀναγκαῖο ἕνα Σχέδιο ζωῆς, μία ὑγιῆ θρησκευτικότητα ποὺ νοηματοδοτεῖ τὴν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴ διασφαλίζει ἀπέναντι στὴν ἀπελπισία καὶ στὸ χάος ἀπὸ τὴ μία πλευρὰ ἀλλὰ καὶ τὴ θρησκειομανία ἀπὸ τὴν ἄλλη. Ἕνα τέτοιο Σχέδιο ζωῆς προσφέρει κατεξοχὴν σήμερα ἡ ὀρθόδοξη χριστιανικὴ θεολογία. Αὐτὴ βοηθάει τὸ σύγχρονο ἄνθρωπο νὰ δείχνει μία ἰσόρροπη ἀγάπη γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἄλλους καὶ νὰ πορεύεται στὴ ζωὴ δίνοντας νόημα στὴν ὑγεία καὶ διασφαλίζοντας τὴ ζωή του ἀπὸ τὶς ἀπειλὲς τοῦ θανάτου καὶ τῶν κάθε μορφῆς μηδενισμῶν ποὺ ὀρθώνονται γύρω του. Ἐπιλεγμένη Βιβλιογραφία Ἁγιορειτικὸν Ἡμερολόγιον 2004, ἀφιερωμένο στὴν πνευματικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ πόνου καὶ τῆς ἀσθένειας, ἔκδ. Ἱ. Κοινοβιακῆς Μονῆς Ξηροποτάμου, Ἅγιον Ὅρος 2004. CHIRILA Pavel Dr. – Rev. Mihai VALICA, Meditation on Biblical Medicine, ἔκδ. The Philanthropical Medical Christian Association CHRISTIANA, Bucuresti 1992, 416 σ. + 14 πίνακες. GIBLET Jean – Pierre GRELOT, Ἀσθένεια/Θεραπεία, λῆμμα στὸ Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας, ἔκδ. «Ἄρτος τῆς Ζωῆς», Ἀθήνα 1980, στ. 150-153. ΘΕΟΔΩΡΟΥ Ε. – Γ.Κ. ΣΠΥΡΙΔΑΚΗ – Γ.Α. ΓΑΛΙΤΗ, Ἀσθένεια /Ἀσθενής, λῆμμα στὴ Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκοπαιδεία, τ. 3, Ἀθήνα 1963, στ. 361-367. ΙΩΑΝΝΟΥ (Ζηζιούλα) Μητροπολίτου Περγάμου, Νόσος καὶ θεραπεία στὴν Ὀρθόδοξη Θεολογία, στὸ Θεολογία καὶ Ψυχιατρικὴ σὲ διάλογο, ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1999, σ. 133-156. ΚΑΡΑΛΗ Γεωργίου Ἰ., Ἀπὸ τοὺς πολλοὺς ἀνθρώπους στὸν ἕνα: Ἡ θεραπεία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ἀσθένεια, ἔκδ. Ἱ. Ν. Ἁγίου Παντελεήμονος Ἰλισσοῦ, Αθήνα 2003, 148 σ. LARCHET Jean-Claude, Le chrétien devant la maladie, la souffrance et la mort, Les Editions du Cerf, Paris 2002, 280 σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ Δανάης – Φωτίου ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, Ἡ Ψυχολογία στὸ χῶρο τῆς Ὑγείας, Ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμματα, Ἀθήνα 1999, 265 σ. ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ Γέροντος Καυσοκαλυβίτου, Περὶ ἀσθενείας, στὸ Βίος καὶ Λόγοι, ἔκδ. Ἱ. Μονῆς Χρυσοπηγῆς, Χανιὰ 2003, σ. 471-485. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ., Τὸ μυστήριο τῆς ὑγείας καὶ τῆς ἀρρώστιας, περ. «Ἐφημέριος» 1983, σ. 160-162 καὶ στοῦ ἰδίου, Στιγμιότυπα καὶ περιπλανήσεις σὲ δρόμους ποιμαντικῆς διακονίας, Ἀθήνα 1983, σ. 116-126. Ὁ φιλοκαλικὸς ἄνθρωπος. Μία ὀρθόδοξη πρόταση ζωῆς. Ἀνάτυπο ἀπὸ τὸ περ. «Κοινωνία», τεῦχος Ἀπριλίου-Ἰουνίου 1999, σ. 141-151, Ἀθήνα 1999. Θεολογικὴ θεμελίωση τῆς Ποιμαντικῆς τῶν Ἀσθενῶν, περ. «Ἐφημέριος» Ὀκτώβριος καὶ Νοέμβριος 2000, σ. 22-24 καὶ 19-20. ΦΙΛΙΑ Γεωργίου Ν., Ἡ θεολογία τοῦ πόνου, περ. «Σύναξη», τεῦχος 89, Ἰανουαρίου – Μαρτίου 2004, σ. 44-51.
|
 |
|