|
επί Ειδικών Ποιμαντικών Θεμάτων και Καταστάσεων (Κανονισμός 135/1999)
ΤΟΥ Κ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΟΜ. ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ-ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΩΝ ΘΕΜΤΑΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Εἰσαγωγικὰ Μακαριώτατε, Παναγιώτατε, Σεβασμιώτατοι, σεβαστοὶ Πατέρες Ἐλλογιμώτατοι κ. κ. Καθηγητές, Κύριε Κοσμῆτορ. Ἡ Ἐκκλησία μας μὲ πολὺ ἐνδιαφέρον ἔσκυβε πάντοτε στὰ θέματα τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως, θεωροῦσα ὅτι τὸ μυστήριο αὐτὸ τῆς ἰάσεως ἔκρυβε πολλὲς πτυχές, ποὺ ἔπρεπε νὰ ξεδιπλωθοῦν γιὰ νὰ φανερώσουν τὶς βαθύτερες διεργασίες ποὺ ἐπιτελοῦνται καὶ τὰ μυστικὰ ποὺ κρύβουν. Μὲ μεγάλη προσοχὴ φρόντισε στὸ παρελθὸν γιὰ τὴν κατάρτιση τῶν Πνευματικῶν ὅπως γιὰ παράδειγμα μετὰ τὸ Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στὴ 10ετία τοῦ 50 στὸ Φροντιστήριον τῆς Πεντέλης ἀλλὰ καὶ ἀργότερα στὴν Μεγάλη Αἴθουσα τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας στὸ Σεμινάριο τῶν Ἐξομολόγων (1968). Ἀλλὰ καὶ πρόσφατα (1-2 Ἰουνίου) τὸ 2000 στὸ Προκόπι Εὐβοίας, ἡ Ἱ. Σύνοδος συνεκάλεσε Συνέδριο γιὰ «Θέματα τοῦ ἱ. Μυστηρίου τῆς Μετανοίας καὶ Ἐξομολογήσεως». Ἐκεῖ εἶχα ἀναπτύξει τὸ θέμα «Ὁ Ἐξομολόγος καὶ ἡ ἀντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικῆς ὑγείας». Στὸ Συνέδριο ἐκεῖνο εἶχαν ἀνακοινωθεῖ καὶ τὰ ἀποτελέσματα ἔρευνας γιὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας ποὺ ἀντιμετωπίζουν οἱ ἱερεῖς μας στὴν ποιμαντικὴ πράξη, τὰ ὁποῖα θὰ ἐπισυναφθοῦν στὰ Πρακτικὰ τῆς παρούσης Ἡμερίδος. Τὴν ἴδια χρονιὰ, γιὰ ἕναν ὁλόκληρο σχεδὸν χρόνο, εἶχε λάβει χώρα στὴν Ἀθήνα ἐκπαιδευτικὸ πρόγραμμα μὲ τίτλο: «Ποιμαντικὴ Πράξη καὶ Ψυχικὴ Ὑγεία» μὲ πρωτοβουλία τοῦ π. Ἀδαμαντίου Αὐγουστίδη καὶ τὴ στήριξη τῆς Ἑλληνικῆς Ψυχιατρικῆς Ἑταιρείας, τοῦ Κέντρου Ψυχικῆς Ὑγιεινῆς καὶ τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Ἐπιπλέον καὶ ἡ Ἐπιτροπὴ μας πραγματοποιεῖ τὴν τρίτη συνάντησή της γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν ψυχικῶν διαταραχῶν στὸ πλαίσιο τοῦ Μυστηρίου τῆς ἱ. Ἐξομολογήσεως (Σπάρτη 2006 - Ναύπλιο 2007 – Θεσσαλονίκη 2009). Θεωρῶ ἰδιαίτερη τιμὴ τὴ συμμετοχή μου στὴ συνάντηση αὐτὴ μαζί σας καὶ θέλω νὰ εὐχαριστήσω καὶ τὸν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπό μας καὶ τὸν Σεβασμιώτατο Πρόεδρο τῆς Εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Εἰδικῶν Ποιμαντικῶν Θεμάτων καὶ Καταστάσεων κ. Ἰερόθεον ποὺ ἐνέκριναν τὴν παρουσία μου ὡς ὁμιλητοῦ στὴ σημερινὴ Ἡμερίδα στὴ Θεσσαλονίκη, μία πόλη ποὺ ἰδιαίτερα ἀγαπῶ καὶ ὅπου πέρασα τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς στρατιωτικῆς μου θητείας. Χῶρος πολυσυλλεκτικὸς Τὸ Μυστήριο τῆς ἱ. Ἐξομολογήσεως εἶναι ὁπωσδήποτε ἕνας χῶρος πολυσυλλεκτικός· ὄχι μόνον ὑποδέχεται ἄτομα διαφόρων κατηγοριῶν ἀλλὰ καὶ ποικίλα αἰτήματα καὶ προβλήματα. Δὲν ἀντιμετωπίζει μόνο ζητήματα ποὺ ἐκ πρώτης ὄψεως αὐτὰ καὶ μόνο θὰ ἔπρεπε νὰ ἀντιμετωπίζει. Τὴν ἐξομολόγηση, δηλαδή, ἁμαρτημάτων τῶν ἐξομολογουμένων ποὺ προσέρχονται καὶ ἐπιδιώκουν ἐν μετανοίᾳ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν τους. Πολλὲς φορὲς οἱ ἐξομολόγοι ἐξομολογοῦν ἄλλους διὰ τῶν ἐξομολογουμένων, διότι οἱ τελευταῖοι ἀναφέρονται σὲ ἁμαρτήματα ἢ ἐνέργειες τρίτων προσώπων. Ἄλλες φορὲς πάλι ἡ ἐξομολόγηση ἀναφέρεται σὲ ζητήματα ποὺ ξεφεύγουν ἀπὸ τὴν κατηγορία τῶν ἁμαρτημάτων ἢ μὲ ἀφορμὴ κάποια λάθη, ἀστοχίες, παραπτώματα, ἁμαρτήματα ὁ διάλογος ἀνοίγεται σὲ ζητήματα συμβουλευτικῆς καθοδηγήσεως γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ ἢ γιὰ θέματα πεζῆς καὶ τετριμμένης καθημερινότητας. Δὲν εἶναι τοῦ παρόντος νὰ δοθεῖ μία πανοραμικὴ ἀποτύπωση αὐτῶν ποὺ συμβαίνουν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Μυστηρίου. Ἂν ἔγινε αὐτὴ ἡ εἰσαγωγὴ ἦταν γιὰ νὰ δείξουμε ὅτι τὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας ποὺ μπορεῖ νὰ διαπιστωθοῦν στὴν Ἐξομολόγηση εἶναι κάποια μεταξὺ ἄλλων προβλημάτων ποὺ ἀντιμετωπίζει συνήθως ὁ ἐξομολόγος καὶ καλεῖται νὰ τηρήσει μία στάση, νὰ πάρει θέση ἀλλὰ καὶ νὰ βρεῖ τρόπους καὶ μέσα ἐπιλύσεως προβλημάτων, περιορισμοῦ ἢ προλήψεως δυσάρεστων ἠθικῶν ἢ ὑπαρξιακῶν καταστάσεων. Εἶναι ἀλήθεια, ὅτι σὲ ἕνα μεγάλο ποσοστὸ ἄνθρωποι ποὺ ἀντιλήφθηκαν κάποιο ψυχικό τους πρόβλημα ἀπευθύνθηκαν πρῶτα πρῶτα στὴν Ἐκκλησία καὶ μετὰ σὲ ἄλλες εἰδικότητες(1). Γιατί ἀπευθύνεται ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος στὴν Ἐκκλησία Γενικότερα, ὅμως, καὶ ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἀντιμετωπίζουν δυσκολίες ἢ βρίσκονται σὲ κρίση ἀπευθύνονται στοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας γιὰ νὰ ζητήσουν κάποια συμβουλή. Ἐπειδὴ μάλιστα ὁ χῶρος τῆς ἱ. ἐξομολογήσεως εἶναι ὁ μόνος σχεδὸν χῶρος τῆς Ἐκκλησίας ὅπου οἱ ἄνθρωποι ἔχουν τὴ δυνατότητα ν’ ἀπευθυνθοῦν καὶ νὰ ζητήσουν συμβουλὴ, κατευθύνονται σ’ αὐτόν, ὅσο κι ἂν δίδεται ἡ ἐντύπωση, ὅτι ὁ σημερινὸς ἐκκοσμικευμένος ἄνθρωπος ἀποφεύγει νὰ ζητάει συμβουλὲς ἢ κι ἂν τὶς ζητάει κάνει τελικὰ τοῦ «κεφαλιοῦ» του γιὰ νὰ νοιώθει αὐτόνομος καὶ ἀπελευθερωμένος. Εἶναι ἀλήθεια, ὅτι σήμερα ἐπικρατεῖ ἕνα πνεῦμα ἐναντίον κάθε ὑπακοῆς καὶ ὑποταγῆς στὴν αὐθεντία. Σὲ ἀκραῖες περιπτώσεις μάλιστα, ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος φθάνει σὲ σημεῖο νὰ ἀρνεῖται κάθε μορφὴ αὐθεντίας, κι ὄχι μόνο ἐκείνη ποὺ θέλει νὰ ἐπιβάλλεται μὲ τρόπο αὐταρχικό. Ἀρνεῖται λοιπόν, καὶ ἀρκεῖται στὸν «αὐθεντικὸ ἑαυτό» του, ποὺ τὸν παραδέχεται ὡς τὴν μοναδικὴ αὐθεντία. Ἐδῶ, δύσκολα μποροῦμε νὰ μὴ θυμηθοῦμε τὸ στίχο τοῦ Ἠσαΐα (ε’ 21): «Οὐαί, οἱ συνετοὶ ἐν ἑαυτοῖς, καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες». Γιατί αὐτό, φαίνεται νὰ εἶναι «ἀλαζονεία δεινή, τὸ μηδενὸς οἴεσθαι χρῄζειν, ἀλλ’ ἑαυτῷ προσέχειν, ὡς μόνῳ τὰ κράτιστα συμβουλεύεσθαι δυναμένῳ»(2). Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο, θὰ ἔπρεπε νὰ μὴ παραλείψουμε νὰ σημειώσουμε, ὅτι σήμερα στὴν Ἑλλάδα παρέχονται συμβουλευτικὲς ὑπηρεσίες καὶ συμβουλὲς ἀπὸ ἕνα πλῆθος κοσμικῶν ὑπηρεσιῶν, ποὺ ἀνήκουν στὸ κράτος, σὲ ὀργανισμούς, συλλόγους, ἑνώσεις, συνδέσμους γυναικῶν κ.λπ.(3) Παρὰ τὴν δυνατότητα ὅμως αὐτή, ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι, τελικά, ἐμπιστεύονται τοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας γιὰ νὰ τοὺς ρωτήσουν καὶ γιὰ τὰ ζητήματα ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ πάρουν πληροφορίες καὶ συμβουλὲς ἀπὸ τὶς μνημονευθεῖσες ὑπηρεσίες. Ἀπευθύνονται, λοιπόν, ὄχι μόνο γιὰ θέματα ποὺ ἐκ πρώτης ὄψεως θὰ μποροῦσαν νὰ χαρακτηρισθοῦν «θρησκευτικά». Ὁ ἄνθρωπος τοῦ καιροῦ μας, ὅσο κι ἂν προσέρχεται νὰ ζητήσει συμβουλές, χωρὶς νὰ θέλει νὰ τὸν βλέπουν ἄλλοι ὅτι τὸ κάνει πλησίον τῆς Ἐκκλησίας, ἔχει ἐμπιστοσύνη καὶ ἐναποθέτει σ’ Αὐτὴν τὴν ἐλπίδα του γιὰ τὴ λύση ἑνὸς ἢ περισσοτέρων προβλημάτων ποὺ τὸν ἀπασχολοῦν. Αὐτὸ ποὺ τοὺς κάνει νὰ προστρέχουν στοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας εἶναι, ὅτι πέραν ἀπὸ μία ἐμπειρία ζωῆς ποὺ διαθέτουν, οἱ ἀπαντήσεις καὶ οἱ συμβουλὲς τους στηρίζονται στὴν μακραίωνα παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸν φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ συμβουλευτική τους δραστηριότης δὲν στηρίζεται ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο στὶς ἱκανότητες τοῦ ἀνθρωπίνου παράγοντος, στὶς προσωπικές τους ἐμπειρίες ὡς ἀνθρώπων, καὶ δὲν προέρχεται ἀπὸ δική τους πρωτοβουλία· δὲν διορίζονται, δηλαδὴ ἀπὸ μόνοι τους σύμβουλοι τῶν ἄλλων. Ὑπάρχει ἡ βεβαιότητα, ὅτι στὰ πλαίσια τῆς Ἐκκλησίας μπορεῖ νὰ λάβει χώρα ὑπεύθυνη συμβουλευτικὴ δράση μὲ ἐγγύηση ὀρθῆς ἐκτιμήσεως τῶν προβλημάτων καὶ ἐπιτυχοῦς καθοδηγήσεως γιὰ τὴν ἐπίλυσή τους. Γι’ αὐτό, καὶ ὅταν ἀκόμη δὲν ἔχουν σαφὲς κίνητρο νὰ «ἐξομολογηθοῦν», νὰ μετανοήσουν, δηλαδή, καὶ νὰ ζητήσουν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν τους - τῶν ὁποίων ἐνδεχομένως νὰ μὴν ἔχουν οὔτε κὰν ἐπίγνωση – σὲ περίπτωση δυσκολιῶν ἢ ὅταν ἀντιμετωπίζουν μία κρίση εἶναι δυνατὸν νὰ ἀπευθυνθοῦν σὲ κάποιο ἱερωμένο ἢ νὰ ἀναζητήσουν μέσῳ γνωστῶν τους ἢ κατόπιν προτάσεως φίλων τους κάποιον ἄνθρωπο τῆς Ἐκκλησίας στὸν ὁποῖο νὰ ἀποθέσουν τὸ ἢ τὰ προβλήματα ποὺ τοὺς ἀπασχολοῦν. Εἶναι κατανοητὸν ὅτι σ’ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἀναζητοῦν κάποιον ποὺ νὰ μπορεῖ νὰ τοὺς βγάλει ἀπὸ τὴ δύσκολη θέση στὴν ὁποία εὑρίσκονται καὶ νὰ μπορεῖ νὰ τοὺς συμβουλεύσει νὰ πάρουν κάποιες ἀποφάσεις εὐρισκόμενοι σὲ μία ἀποφασιστικὴ στιγμή. Καὶ ὅ,τι ἄλλο προκύψει. Ἂν προκύψει, «ἐξομολογητική» στιγμή, καλῶς νὰ προκύψει. Ὁ ἄνθρωπος ζητάει τὴ στιγμὴ τῆς κρίσεως νὰ τοῦ δείξεις ἕνα προσανατολισμό· ζητάει «σηματωρὸ καὶ κήρυκα» ( Ὀδυσσέας Ἐλύτης). Ἀπαιτεῖται, λοιπόν, μία ἑτοιμότητα ἐκ μέρους τῶν ἀνθρώπων τῆς Ἐκκλησίας νὰ μποροῦν νὰ ὑποδεχθοῦν αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους γιὰ νὰ μποροῦν νὰ τοὺς συμβουλεύσουν. Γι’ αὐτὴ τὴν προετοιμασία καὶ τὴν ἑτοιμότητα ἔχει γίνει ἀρκετὸς λόγος στὴ σχετικὴ ἑνότητα τοῦ Ἐγχειριδίου ὀργάνωσης καὶ δράσης ποὺ ἀναφέρεται στὸ Ἐνοριακὸ Ποιμαντικὸ Ἔργο στὴ σύγχρονη κοινωνία καὶ παρατίθεται ἐκεῖ ἐκτενὴς βιβλιογραφία(4). Δυσκολίες καὶ κρίσεις Οἱ ἄνθρωποι ὅπως εἶναι γνωστὸ ἀντιμετωπίζουν ποικίλης φύσεως δυσκολίες καὶ κρίσεις ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποτελέσουν καὶ κίνδυνο ἀνακοπῆς τῆς προόδου τους καὶ τῆς ἀναπτύξεώς τους. Μὲ τὴν οἰκογένειά τους, τοὺς φίλους, τοὺς γνωστούς, τὴν ἐργασία τους, τὴν ὑγεία τους, τὶς σχέσεις τους μὲ τὸν Θεό. Ἡ κρίση δὲν εἶναι πάντοτε κάτι παθολογικὸ στὴν οὐσία της. Πολλὲς φορὲς εἶναι ἕνα ἀναγκαῖο πέρασμα ἀπὸ μία κατάσταση σὲ μίαν ἄλλη. Παράδειγμα αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουμε «κρίση τῆς ἐφηβικῆς ἡλικίας». Ἡ κρίση, ὅμως, πρέπει νὰ ἀντιμετωπισθεῖ ἐπιτυχῶς γιὰ νὰ συνεχισθεῖ ὁμαλὰ ἡ πορεία στὸ ἄμεσο καὶ στὸ προσεχὲς μέλλον καὶ νὰ μὴ διασπασθεῖ ἡ ὁποιαδήποτε σχέση(5). Περιστασιακὴ ἐξομολόγηση Εἶναι ὅμως φορὲς ποὺ ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται μία βαθύτερη ἀνάγκη ἢ ἔχει συναίσθηση ἑνὸς σφάλματος ἢ ἁμαρτίας ποὺ ἔχει διαπράξει, μιᾶς ἐνοχῆς ἡ ὁποία τον βαραίνει καὶ ὅτι αὐτὸ δέν ἀφορᾶ μόνο στὸν ἑαυτὸ του, μὲ τὸ συνάνθρωπο του ἀλλὰ ὅτι ἀφορᾶ καὶ στὸν Θεὸ («ἥμαρτον ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐνώπιόν σου») καὶ ἐπιδιώκει τὴν ἐξομολόγηση σὲ ἐκπρόσωπο τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ἔχει ἁρμοδιότητα «τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν». Καὶ τότε ἐπιζητεῖ κάποια εὐκαιρία νὰ τὸ πράξει. Ἀπαιτεῖ ἕναν ἐξομολόγο καὶ ὄχι μόνο ἕνα σύμβουλο σὲ θέματα ζωῆς. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ συμβεῖ: · Ἐπ’ εὐκαιρίᾳ μιᾶς ἐπισκέψεως σὲ κάποιο μοναστήρι ἤ μὲ ἀφορμὴ μία προσκυνηματικὴ ἐκδρομή. · Ἐπ’ εὐκαιρίᾳ ἀσθενείας δικῆς του ἢ συγγενοῦς του στὸ σπίτι ἢ σὲ νοσοκομεῖο. · Κάποιες φορὲς ὅταν παρευρίσκεται στὴν τέλεση τοῦ μυστηρίου τοῦ ἱ. εὐχελαίου. · Μὲ παρότρυνση φίλου ἢ κηρύγματος στὴν Ἐκκλησία. · Μὲ τὴν ἀνάγνωση ἑνὸς βιβλίου ἢ τῆς Ἁγίας Γραφῆς κ.λπ. Ὁ ἄνθρωπός μας προβαίνει θὰ ἔλεγα σὲ μία περιστασιακὴ ἐξομολόγηση, τὸ ζητοῦν οἱ περιστάσεις ἢ ὁ ἴδιος βρίσκεται ἐμπερίστατος, φορτωμένος μὲ δικές του ἢ μὲ ἄλλων ἐνοχές. Μία τέτοια ἐξομολόγηση μπορεῖ νὰ κρίνει τὸ μέλλον μιᾶς ἐξομολογητικῆς πρακτικῆς. Ἂν θὰ ἐξακολουθήσει νὰ ἀσκεῖ μία τέτοια συνήθεια ἢ νὰ ἀπωθηθεῖ τελείως ἀπ’ αὐτήν. Πόσες καὶ πόσες περιπτώσεις δὲν ἔχουμε ποὺ ἄνθρωποι ἢ ἑλκύστηκαν ἢ τραβήχτηκαν πίσω καὶ ἀπὸ τὴ σκέψη ἀκόμη νὰ ἐξομολογηθοῦν πάλι. Γιὰ πόσους ὅμως δὲν ἀποτέλεσε εὐλογία καὶ εὐκαιρία ἐπανένταξής τους στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας; Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ βοηθάει τὸν ἄνθρωπο σ’ αὐτὲς τὶς στιγμὲς νὰ μπορέσει ν’ ἀποθέσει αὐτὸ ποὺ τὸν ἀπασχολεῖ σὲ κάποιον ποὺ μὲ τὸν κατάλληλο τρόπο θὰ τὸν δεχθεῖ καὶ θὰ αἰσθανθεῖ ἔτσι ὅτι γίνεται ἀποδεκτὸς μὲ ἀγάπη. Ἐπιμένω σ’ αὐτὸ ποὺ ἔχω ὀνομάσει ἄλλοτε ὡς ἀναγκαία στάση, μία στάση φιλοξενίας ποὺ συνοψίζει μία στάση ὑποδοχῆς καὶ ἀγάπης. Στάση φιλοξενίας: ὑποδοχὴ καὶ ἀγάπη Ὁ ἄνθρωπος ποὺ προσφεύγει ὑπὸ τὴν πίεση τῶν πραγμάτων σὲ αὐτὸ ποὺ ὀνομάσαμε περιστασιακὴ ἐξομολόγηση ἀναμένει νὰ τὸν ὑποδεχθοῦν μὲ κατανόηση, μὲ ἀνεκτικότητα, μὲ σεβασμό, μὲ παραδοχὴ γι’ αὐτὸ ποὺ εἶναι. Νὰ μπεῖ ὁ ἄλλος στὴ θέση του, νὰ τὸν ἀνεχθεῖ σὲ ὅ,τι τοῦ πεῖ, νὰ τὸν σεβαστεῖ σὰν μοναδικὴ προσωπικότητα χωρὶς νὰ θελήσει νὰ ἐφαρμόσει πάνω του ὅλα τὰ κοινωνικὰ καὶ ψυχολογικὰ στερεότυπα· νὰ τὸν παραδεχτεῖ τέλος ἂν ὄχι ἠθικὰ τουλάχιστον χωρὶς νὰ τοῦ ἀμφισβητεῖ τὴν εἰλικρίνεια σ’ αὐτὰ ποὺ ἀνακοινώνει καὶ ἐξομολογεῖται. Μία τέτοια στάση δὲν εἶναι πάντοτε εὔκολη νὰ τηρηθεῖ μὲ τὴν ἀπαραίτητη διάκριση καὶ τὸ ποιμαντικὸ τάκτ ποὺ ἀπαιτεῖται σ’ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις. Πρέπει νὰ ἐμφορεῖται ἀπὸ ἕνα πνεῦμα ἀγάπης ποὺ δὲν εἶναι καρπὸς μόνο μιᾶς καλλιέργειας ἀνθρώπινης ἀλλὰ καὶ καρπὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μιᾶς ἀγάπης ἔτσι ὅπως ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς τὴν παραδίδει στὸν γνωστό του ὕμνο στὴν Α’ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολή. Εἶναι πολὺ σημαντικὴ ἡ ἐφαρμογὴ του σ’ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις γιατί πρέπει νὰ εἶναι αὐθόρμητη, ἀπὸ ἕνα ξεχείλισμα ἤθους ποὺ ἁπλώνεται «ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους». Ἐκδηλώνεται σὰν συμπάθεια στὴν πρόοδο τοῦ ἄλλου, ἀλλὰ καὶ σὰν συμπόνοια στὶς πτώσεις του. Ἡ προσοχή μας νὰ εἶναι στραμμένη σ’ αὐτὸν καὶ μόνο καὶ νὰ εἶναι φανερὸ ὅτι δὲν ἐνδιαφερόμαστε γιὰ τὴ δικαιοσύνη μας, τὴ δικαίωσή μας ἢ τὴν ἀνωτερότητά μας. Ἀποδεχόμαστε τὴν ἐλλειματικὴ καὶ ὑπολειπόμενη διάσταση τῆς συμπεριφορᾶς καὶ τοῦ εἶναι του. Μακροθυμοῦμε, ὑπομένουμε, καλύπτουμε καταστάσεις ποὺ ἀνάγονται στὸ παρελθόν, τὸν ἐμπιστευόμαστε καὶ ἐλπίζουμε στὸ μέλλον του. Ἔχει σημασία νὰ τὸν ἀκούσουμε μὲ προσοχή, νὰ συν-βουλευτοῦμε μαζί του, νὰ μᾶς ἐνδιαφέρει ἡ ἄποψή του ὄχι νὰ τοῦ ἐπιβάλουμε τὶς ἀπόψεις μας. Νὰ τοῦ ἀφήσουμε περιθώριο νὰ ἀναπτυχθεῖ, γιατί ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει τὰ δικά του μέτρα καὶ ὅρια. Ἐμεῖς μποροῦμε νὰ τὸν βοηθήσουμε νὰ διακρίνει τὰ ὅριά του καὶ τὰ περιθώρια ποὺ τοῦ ἀναλογοῦν. Πολλὲς φορὲς μὲ τὴ στάση μας τὸν περιθωριοποιοῦμε καὶ τοῦ κλείνουμε τὴν πόρτα καὶ τὸν ἀποκλείουμε. Ὁ ἐξομολόγος δὲν εἶναι ὁ προκρούστης τῆς Κακιᾶς Σκάλας ἀλλὰ ὁ ὁδηγὸς στὴν Κλίμακα ποὺ ἀνεβάζει ἀπὸ τὴ Σκάλα τοῦ Κακοῦ πρὸς τὸν μόνο Ἀγαθό. Καὶ ὅπως εἴπαμε ὁ Πνευματικὸς ἔχει νὰ ἀντιμετωπίσει πολλὲς καὶ ποικίλες περιπτώσεις, νὰ διευθετήσει καὶ νὰ κανονίσει διάφορες καταστάσεις. Στὴν παροῦσα εἰσήγηση δὲν μποροῦμε νὰ περιλάβουμε συζήτηση ἐπὶ συγκεκριμένων πριπτώσεων. Μπορεῖ στὴ συζήτηση ποὺ θὰ ἀκολουθήσει νὰ ἀναφερθεῖτε σὲ ζητήματα πού σᾶς ἀπασχόλησαν καὶ ἔχετε ὅλοι πεῖρα ἀπὸ τὴν προσωπική σας ζωὴ καὶ τὴν ἐξομολογητική σας πράξη. Χωρὶς νὰ ὑπόσχομαι ὅτι ὁ χρόνος θὰ ἐπαρκέσει ὥστε νὰ τὰ ἐξαντλήσουμε. Θὰ εἶναι ὑλικὸ γιὰ ἐπιμέρους σεμινάρια ἐξομολόγων καὶ ὅπως γνωρίζω σ’ αὐτὰ καὶ συζητεῖτε καὶ ἀντιμετωπίζετε τέτοιου εἴδους θέματα. Μερικὰ παραδείγματα Ἀσφαλῶς σὲ διάφορα βιβλία ποὺ ἀναφέρονται στὴν ἱ. ἐξομολόγηση παρατίθενται παραδείγματα τέτοια ποὺ ὑποδεικνύουν ποικίλους τρόπους ἀντιμετωπίσεως. Ἡ λογοτεχνία, ἐπίσης, δική μας καὶ ξένη, διαζωγραφίζει μὲ παραδειγματικὸ τρόπο περιστάσεις τέτοιου τύπου ἐξομολογήσεων ποὺ σφράγισαν τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἐκμυστηρεύτηκαν κρίσιμες καταστάσεις τῆς ζωῆς τους ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐξομολόγους ποὺ ἀποδέχτηκαν αὐτὲς τὶς ἐξομολογήσεις. · Παράδειγμα ἡ συγκλονιστικὴ σκηνὴ ἐξομολογήσεως τοῦ φονέα τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ νέου Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης τοῦ θαυματουργοῦ, ὅπως ἔχει ἀποτυπωθεῖ σὲ γνωστὸ ποίημα καὶ ἔργο λαϊκοῦ ζωγράφου. · Τέτοιες σκηνὲς ἔχει περιγράψει μὲ λογοτεχνικὴ χάρη καὶ γλαφυρότητα ὁ μακαριστὸς Μητροπολίτης Μηθύμνης Κυρὸς Ἰάκωβος στὸ βιβλίο του, Ὑπηρέτης καὶ Οἰκονόμος, Καλλονὴ 1974, σ. 10-16 (6). · Θαυμαστὲς ψυχογραφικὲς περιγραφὲς ἔχει κάνει καὶ ὁ μεγάλος Ντοστογιέφκι ἀναφερόμενος στὸν Στάρετς Ζωσιμᾶ στὸ γνωστὸ ἔργο του Ἀδελφοὶ Καραμάζοφ(7). Πόσο δύσκολο εἶναι, ἀλήθεια, νὰ διακρίνεις τὶς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων, νὰ κρίνεις καὶ ν’ ἀποφασίσεις. Κι ἂν αὐτὸ εἶναι γιὰ μᾶς τοὺς κοινοὺς θνητοὺς δύσκολο, τί βάρος συνιστᾶ καὶ τί εὐθύνες συνεπάγεται γιὰ τὸν Πνευματικό, ποὺ σ’ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις σχοινοβατεῖ καὶ βαδίζει στὴν κόψη τοῦ ξυραφιοῦ μὴ γνωρίζοντας πάντοτε πολὺ καλὰ πότε νὰ δείξει τὸ ἐπιεικὲς καὶ πότε νὰ φανεῖ ακριβής. Ὑπάρχουν στιγμὲς στὴν ποιμαντική του δραστηριότητα, ποὺ ἀμφιταλαντεύεται καὶ μετεωρίζεται, ἀνάμεσα στὶς Συμπληγάδες τῆς Ἀκριβείας καὶ τῆς Οἰκονομίας. Πῶς νὰ ὀρθοτομήσει τὴν ἀλήθεια ὁ Πνευματικὸς καὶ νὰ στοιχήσει στὶς ἐπιταγὲς ποὺ ὁριοθετεῖ ὁ ρβ’ (102) κανόνας τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου καὶ τὸ Ἐνταλτήριο Γράμμα ποὺ ἔχει λάβει ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπό του (Πηδάλιον, σ. 311-313, 758); Πόσες φορὲς δὲν βρίσκεται ὁ Πνευματικὸς σὲ δίλημμα καὶ δὲν γνωρίζει οὔτε τί νὰ πράξει οὔτε ἂν ἔπραξε ὀρθὰ ἢ λανθασμένα, ἂν ἔσφαλλε ἢ «ἁμάρτησε;». Αὐτὴν τὴν προβληματικὴ τὴν δίδει μὲ τρόπο ἀπαράμιλλο ὁ Κ. Θεοτόκης (1872-1923) στὸ ὁμώνυμο πασχαλινὸ διήγημά του(8). Στὴν προκειμένη περίπτωση φαίνεται ὅτι στὴ σκέψη τοῦ γέροντα ἱερέα πλανᾶται ὁ 34ος κανόνας τοῦ Μ. Βασιλείου «περὶ τοῦ μένειν ἀδημοσιεύτους τὰς μοιχευθείσας ἄνευ μέντοι κοινωνίας» (Πηδάλιον σ. 612). Ἂν ὅμως δὲν τὴν κοινωνοῦσε, θὰ ἦταν σὰν νὰ τὴ «δημοσίευε» καὶ νὰ ἔκανε γνωστὸ τὸ ἁμάρτημα τῆς κόρης στὸν πατέρα της! Τὸ μάθημα ποιμαντικῆς οἰκονομίας ποὺ δίνει «ὁ χρυσοφορεμένος γέροντας λειτουργός» στὸ διήγημα τοῦ Κ. Θεοτόκη δὲν εἶναι ἁπλό. Ο ΕΞΟΜΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Ἀποτελέσματα ἔρευνας (ἐπεξεργασία Δρ. Στέφανος Κουμαρόπουλος) Ἡ ἔρευνα πραγματοποιήθηκε μεταξὺ ἱερέων τοῦ Λεκανοπεδίου Ἀττικῆς ἀρχές τοῦ 2000, ποὺ στὴν πλειοψηφία τους ἦταν πνευματικοί. Ἡ σειρὰ μὲ τὴν ὁποία καταγράφονται οἱ ἀπαντήσεις ἀντιπροσωπεύουν καὶ τὴ συχνότητα μὲ τὴν ὁποία καταγράφονται (π.χ. ἡ μελαγχολία καὶ ἡ κατάθλιψη εἶναι τὸ πρῶτο σὲ συχνότητα πρόβλημα ποὺ συναντιέται στὴν ποιμαντικὴ πράξη, σύμφωνα μὲ τὶς ἀπαντήσεις.) Ποιὰ ἀπὸ τὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας ἔχετε ἀντιμετωπίσει στὴν Ποιμαντική σας πράξη; Μελαγχολία – κατάθλιψη Ἀγχώδεις διαταραχές, ἀνασφάλεια, φοβίες. Ὅλες τὶς μορφὲς ψυχικῆς ἀσθένειας Σχιζοφρένεια Ἐξάρτηση ἀπὸ ναρκωτικά. Ἀντικοινωνικὴ συμπεριφορὰ ἐπιθετικὴ καὶ ἐπικίνδυνη Ἄρνηση τῆς ζωῆς - τάσεις αὐτοκτονίας Ψυχώσεις Ἄνθρωποι ποὺ νομίζουν ὅτι τοὺς ἔχουν κάνει μάγια. Διαταραχὲς συναισθηματικὲς καὶ νοητικὲς Ἰδεοληψία Ἀλκοολισμὸς Νευρώσεις Τέλος ἀναφέρονται καί: Προβλήματα ἀνθρώπων ποὺ ἔχουν ψευδαισθήσεις ( ἀκοῦνε φωνές). Μανία καταδίωξης. Διάλυση οἰκογενειῶν λόγω ψυχικῶν διαταραχῶν. Γονεῖς μὴ συνειδητοποιημένοι. Χάσμα γενεῶν (παιδιῶν γονέων). Ἔλλειψη στοργῆς. Προσχώρηση σὲ παραθρησκεῖες. Ἐξάρτηση ἀπὸ μάγους καὶ ἀγύρτες. Περιδεὴς συνείδηση. Μὲ ποιὸ τρόπο ἔχετε ἀντιμετωπίσει στὴν Ποιμαντική σας πράξη τὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας; Παραπομπὴ σὲ εἰδικοὺς (ὅταν εἶναι σοβαρὴ ἡ κατάσταση) Μὲ συμβουλευτικὴ – συζήτηση. Παραπομπὴ σὲ (γνωστὸ) ψυχίατρο (ψυχολόγο). Στοργὴ ἀγάπη στάση ὑποδοχῆς (“ἐμφανῆ ἀγάπη γιὰ νὰ ὑπάρχει κάποια θετικὴ ἐπιδραση”). Μὲ κατανόηση. Ἐνίσχυση τῆς παρουσίας τοῦ ψυχικὰ ἀσθενοῦς στὴν Ἐκκλησία καὶ στὴ μυστηριακὴ ζωή. Μὲ προσευχὴ γιὰ τὸ ἄτομο ἀλλὰ καὶ μὲ προτροπὴ γιὰ προσευχή. Ἀλκοολικοὺς καὶ τοξικομανεῖς μὲ παραπομπὴ σὲ εἰδικὲς κοινότητες ἢ πρόγραμμα ἀπεξαρτήσεως. Παραπομπὴ σὲ νευρολόγο. Ποιὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ προβλήματα (ψυχικῆς ὑγείας) θεωρεῖτε ὅτι μπορεῖτε νὰ τὰ ἀντιμετωπίσετε μόνοι σας; Κανένα ἀπὸ τὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας (ἢ σχεδὸν κανένα). Ἤπιες μορφὲς ψυχικῶν διαταραχῶν. Κανένα ἀπὸ τὰ σοβαρὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας. (Ἐλαφρὲς) ἀγχώδεις διαταραχές. Κατάθλιψη μελαγχολία (ἐλαφρᾶς μορφῆς). Διαπροσωπικά, οἰκογενειακὰ προβλήματα. Κανένα χωρὶς ὁ ἴδιος νὰ τὸ θελήσει. Ἔμμονες ἰδέες. Κανένα χωρὶς κατάλληλη ἐκπαίδευση. Διαταραχὲς θέλησης. Ποτὲ τὴν σχιζοφρένεια. Πάντα σὲ συνεργασία μὲ τὸν εἰδικὸ ἐπιστήμονα. Ἡ συμμετοχὴ στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας θεραπεύει πολλὲς νευρώσεις. Ποιὰ ἀπὸ τὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας θεωρεῖτε ὅτι μπορεῖτε νὰ ἀντιμετωπίσετε σὲ συνεργασία μὲ ἄλλους ἐπιστήμονες; Ὅλα. Σχιζοφρένεια καὶ βαριὲς ψυχικὲς παθήσεις. Περιστατικὰ ψυχικῆς ἀσθένειας ποὺ δὲν ἔχουν ἔντονα συμπτώματα. (Ἐλαφρᾶς μορφῆς ψυχικὲς διαταραχές.) Μελαγχολία – κατάθλιψη, ἀνασφάλεια – ἄγχος. Νευρώσεις καὶ ψυχώσεις. Οὐσιοεξαρτήσεις καὶ ἀλκοολισμό. Μανία, νοητικὴ καθυστέρηση, κρίσεις πανικοῦ, ἀπόπειρες αὐτοκτονίας, ἰδεοληψίες, προβλήματα προσαρμογῆς …σὲ συνεργασία μὲ ποιοὺς ἄλλους ἐπιστήμονες; · Ψυχιάτρους (ποσοστὸ 71%) · Ψυχολόγους(ψυχοθεραπευτὲς) (ποσοστὸ 52%) · Κοινωνικοὺς λειτουργούς. · Ἰατρούς, Νευρολόγους · Ἄλλους ἱερεῖς πνευματικοὺς (πιὸ ἔμπειρους) · Κέντρα ψυχικῆς ὑγείας · Παιδαγωγούς, Θεολόγους, Συμβούλους, Ἐπισκέπτες ὑγείας, Ἐργασιοθεραπευτές, Νοσηλευτές, μὲ ὅλους ὅσους ἡ περίπτωση ἀφορᾶ. Γιὰ ποιὰ προβλήματα (ψυχικῆς ὑγείας) θεωρεῖτε τὸν ἑαυτὸ σᾶς ἀναρμόδιο καὶ αἰσθάνεσθε ὅτι πρέπει νὰ τὰ παραπέμψετε σὲ ἄλλους; · Σχιζοφρένεια καὶ βαριὲς ψυχικὲς ἀσθένειες, χρόνια βαριὰ ψυχικὰ περιστατικὰ τὰ ὁποῖα χρειάζονται φαρμακευτικὴ καὶ ψυχοθεραπευτικὴ ἀγωγή. · Ἔντονη μελαγχολία βαριὰ κατάθλιψη (μανιοκατάθλιψη). Ἔντονα ψυχολογικὰ προβλήματα. · Οὐσιοεξαρτήσεις-τοξικομανία. · Προβλήματα συμπεριφορᾶς καὶ διαπροσωπικῶν σχέσεων. · Νοητικὴ καθυστέρηση. Νοητικὲς καὶ συναισθηματικὲς διαταραχὲς . · Ψυχώσεις καὶ νευρώσεις. Τάσεις αὐτοκτονίας. · Γιὰ ὅλα. / Ὅλα μὲ συνεργασία. · Μανία, ἔμμονες ἰδέες, παράνοια, ἀλκοολισμό, ὀργανικὰ ψυχοσύνδρομα καὶ γιὰ προβλήματα ποὺ ἔχουν βιολογικὸ ὑπόβαθρο. Σημειώσεις 1. - Ἀ.Μ. Σταυρόπουλου, Ὁ ἐξομολόγος καὶ ἡ ἀντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικῆς ὑγείας, Ἀθήνα 2000, σ. 2. Βλ. ἐπίσης τοῦ ἰδίου, Κλινικὴ καὶ θεραπευτικὴ ποιμαντικὴ θεολογία στὴ σχέση της μὲ τὴν ψυχοπαθολογία καὶ τὴν ψυχοθεραπεία, Ἀθήνα 2000. 2. - Βλ. Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, σ. 19. 3. - Ἕναν πρῶτο κατάλογο ὀργανισμῶν, κέντρων, φορέων ποὺ προσφέρουν συμβουλευτικὴ καὶ ὑποστήριξη (κυρίως σὲ ἐφήβους καὶ τὴν οἰκογένειά τους) βλ. στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ Στέφανου Χρ. Κουμαρόπουλου, Ἡ συμβουλευτικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ θεολόγου καθηγητῆ στὴ δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση, ποὺ δημοσιεύτηκε στὸν «Εἱρμό», τὴν Ἐτήσια Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρίδα τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας ἔτος 2ο, τεῦχος 2, Ἀθήνα 2005, σ. 421-438. 4. - Ἡ ἑνότητα ἐπιγράφεται: Συμβουλευτικὴ Ποιμαντικὴ καὶ Καθοδήγηση στὴν Ἱερὰ Ἐξομολόγηση καὶ τὸν Ποιμαντικὸ Διάλογο. Συγγραφεῖς οἱ: π. Βασίλειος Θερμός, π. Ἀδαμάντιος Αὐγουστίδης, Στέφανος Κουμαρόπουλος καὶ Α.Μ. Σταυρόπουλος. Τὴν ἐπιμέλεια τῆς ἐκδόσεως εἶχε ὁ Πανιερ. Μητροπολίτης Ἀχελώου κ. Εὐθύμιος. Ἀποτελεῖ καρπὸ ὁμάδων ἐργασίας στὸ πλαίσιο τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Θείας Λατρείας καὶ Ποιμαντικοῦ ἔργου. Περιλαμβάνεται στὴ σειρὰ Ποιμαντικὴ Βιβλιοθήκη ἀρ. 13 τοῦ Κλάδου Ἐκδόσεων τῆς Ἐπικοινωνιακῆς καὶ Μορφωτικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 2007, 295 σ. Ἡ συγκεκριμένη ἑνότητα εὑρίσκεται στὶς σ. 83-107. 5. - Εἶναι ἐπιτυχὴς ἡ παρατήρηση τοῦ Ἂλ Γκὸρ στὸ ὀπισθόφυλλο τοῦ βιβλίου του Μία ἐνοχλητικὴ ἀλήθεια, Ἐκδ. «Ἡ Καθημερινή», Ἀθήνα 2007. «Ὅπως πολλοὶ γνωρίζουν, στὰ κινέζικα ἡ λέξη κρίση ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο χαρακτῆρες. Ὁ πρῶτος σημαίνει κίνδυνος, ἐνῶ ὁ δεύτερος δυνατότητα, εὐκαιρία. Γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουμε, βέβαια, τὸν κίνδυνο πού μᾶς ἀπειλεῖ καὶ νὰ τὸν ξεπεράσουμε, πρέπει καταρχὰς νὰ παραδεχτοῦμε ὅτι ἀντιμετωπίζουμε κρίση». 6. - Παρατίθεται στοῦ Ἀ. Μ. Σταυρόπουλου, Στιγμιότυπα καὶ περιπλανήσεις σὲ δρόμους ποιμαντικῆς διακονίας, τ. 1, κεφάλαιο «Καλοκαιρινὰ θαύματα», Ἀθήνα 1993, σ. 91-98. 7. - Βλ. δημοσιεύσεις τοῦ ὁμ. καθηγητοῦ Μιχαὴλ Κ. Μακράκη, Ἡ ἐξομολόγηση ὡς ψυχολογικὴ καὶ ἠθικὴ ἀνάγκη στὴ ζωὴ καὶ στὸ ἔργο τοῦ Ντοστογιέφσκι, Ἀθήνα 1977 (ἀνάτυπο ἀπὸ τὸ πέρ. «Κοινωνία» καὶ Ὁ Στάρετς Ζωσιμᾶς στὸ ἔργο τοῦ Ντοστογιέφσκι Ἀδελφοὶ Καραμάζοφ, Ἐκδ. Οἶκος «Ἀστήρ», Ἀθῆναι 2002, σ. 53-62. 8. - Τὸ διήγημα εὑρίσκεται στὴν «Βασικὴ Βιβλιοθήκη» τ. 31, Ἀθήνα 1955, 156-157, ἀφιερωμένο στόν Κ. Θεοτόκη, σὲ ἐπιμέλεια Ἄγγελου Τερζάκη. Βλ. καὶ Α. Μ. Σταυρόπουλου, ὅ.π. σ. 110-115. Δημοσιεύεται στὴν παροῦσα ἔκδοση τῶν Πρακτικῶν.
|
 |
|