Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου
"Ελληνισμός Προσήλυτος.
Η μετάβαση από την αρχαιότητα στο χριστιανισμό"
Εκδόσεις Media Ecclesiastica
Αθήνα, 2005.

Γιατί οι Έλληνες έγιναν Χριστιανοί; Το ερώτημα αυτό διαπραγματεύεται στο τελευταίο του έργο ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Πρόκληση για να ξανατεθεί το θεμελιώδες αυτό ζήτημα, είναι η "νεοπαγανιστική" ερμηνεία του Ελληνισμού, που εμφανίζεται στις μέρες μας, και αμφισβητεί τη σύνθεση Ελληνισμού και Χριστιανισμού που επετεύχθη στην εκκλησιαστική παράδοση, ισχυριζόμενη ότι τα δύο πολιτισμικά μεγέθη είναι ασυμβίβαστα ή και φύσει αντίπαλα. Η αφετηριακή πρόθεση του Μακαριωτάτου είναι ποιμαντική: Δεν θέτει την ιστορική και θρησκειολογική μελέτη ως αυτοσκοπό. Στόχος του είναι η υπεράσπιση της εκκλησιαστικής συνθέσεως έναντι αναχρονιστικών στρεβλώσεων. Σύμφωνα μάλιστα με την ιδιαίτερη ποιμαντική του ευαισθησία απευθύνεται και δι’αυτού του βιβλίου προς τους νέους, προκειμένου να συνεχιστεί ακώλυτα και προς τις νεότερες γενιές η σκυταλοδρομία της παραδόσεως. Γιατί, παρ’όλο που το βασικό ερώτημα είναι κατ’ αρχήν ιστορικό, και ιστορική έρευνα κυρίως απαιτεί, η σημασία του προεκτείνεται στο πώς εμείς σήμερα θα "αναγνώσουμε" τον Ελληνισμό, διαμορφώνοντας την ταυτότητά μας.

Το έργο περιέχει συνοπτικά ολόκληρη την εξελικτική πορεία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας από τα προϊστορικά χρόνια, στον κοινοτισμό της πόλεως-κράτους, μέχρι και τον ατομικισμό των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Η κύρια αρετή του βιβλίου έγκειται στο ότι στις σελίδες του αναβιώνει με τρόπο χειροπιαστό μια ολόκληρη ιστορική περίοδος. Αυτό επιτυγχάνεται με διάφορα μέσα, όπως: α) Με τη σταχυολόγηση των πλέον αντιπροσωπευτικών χωρίων από πηγές της ελληνικής γραμματείας. β)Με την αναφορά σε ιδιαίτερα περιστατικά, σε "λεπτομέρειες" της ιστορίας, που είναι όμως αποκαλυπτικές για το νόημα της εκδιπλώσεώς της, ή και σε ανεκδοτολογικό υλικό δοσμένο με γλαφυρό ύφος. γ) Με επιλεγμένη έγχρωμη εικονογράφηση με έργα τέχνης, τα οποία σχολιάζονται σε λεζάντες. Το φωτογραφικό υλικό συνδέεται με επιτυχία προς τα στιγμιότυπα του ιστορικού ρου, όπου εστιάζει ο συγγραφέας, και έτσι ο αναγνώστης αισθάνεται πληρέστερος μέτοχος, ένα "μέρος" της ιστορίας. Το σημαντικότερο, πάντως, κατά τη γνώμη μας, είναι η οπτική και ο τρόπος με τον οποίο ιστοριογραφεί ο συγγραφέας. Δεν ατενίζει την αρχαιότητα εξ αποστάσεως, δεν τη ζυγίζει με νεωτερικά μέτρα και σταθμά. Προσπαθεί να δει την Ιστορία "από μέσα", με τα μάτια των ανθρώπων εκείνης της εποχής, να "μπει" στη δική τους νοοτροπία, να σφυγμομετρήσει τον παλμό του δικού τους ψυχισμού.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η άρση όλων των βασικών επιχειρημάτων της "νεοπαγανιστικής" εκδοχής συντελείται στο βιβλίο ως αναίρεση νεόκοπων στερεοτύπων που έχουν αναχρονιστικώς προβληθεί στην αρχαιότητα και επιτηδείως παγιωθεί. Λ.χ. αναπαράγεται το στερεότυπο της διαμάχης θεολόγων και φιλοσόφων στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Όμως η αντίθεση θεολογίας και φιλοσοφίας είναι κάτι που συμβαίνει στη σκέψη χίλια χρόνια μετά. Στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια η φιλοσοφία ήταν πρωτίστως "τρόπος το? ζ?ν". Και η εκκλησιαστική ασκητική ήταν αντιστοίχως "κατά Χριστόν φιλοσοφία". Οι χριστιανοί δεν κατηγορούνταν από τους εθνικούς για τη μη φιλοσοφικότητά τους, αλλά για την παραδοχή συγκεκριμένων κοσμοθεωρητικών παραδοχών ιουδαϊκής προελεύσεως, όπως η εκ του μηδενός δημιουργία του κόσμου. Παρομοίως, η επίθεση μοναχών σε αγάλματα δεν ήταν επίθεση στον αρχαίο πολιτισμό. Τα αγάλματα θεωρούνταν "έδρες" δαιμόνων, και οι χριστιανοί επιτίθενταν σε συγκεκριμένο είδωλο που θεωρούσαν ως δαίμονα. Η δαιμονολογία, όμως, ήταν κάτι κοινό εκείνη την εποχή και στους εθνικούς. Άνθιζαν τα "μεσιτειακά" θεολογικά συστήματα, όπου κάτω από τον Ύψιστο Θεό υπήρχαν ιεραρχίες ολόκληρες από αγγέλους και δαίμονες. Η πάλη των θεών δεν γινόταν με όρους ποιος είναι ο αληθινός θεός και ποιος ο ανύπαρκτος, αλλά ποιος είναι ο ύψιστος και ποιος ο κατώτερος δαίμων. Ανεπέρειστο είναι, εξάλλου, το στερεότυπο ότι ο παγανισμός κατέρρευσε μόλις ο χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία του κράτους. Σύμφωνα με τον συγγραφέα επρόκειτο για σταδιακή μακροχρόνια κρίση, συνδεόμενη και με οικονομικά και δημογραφικά προβλήματα. Και θεωρείτο φυσικό να αντλείται οικοδομικό υλικό από ερειπωμένους ναούς για οποιοδήποτε κτίσμα. Πόσοι ξέρουμε ότι η έννοια του "διατηρητέου μνημείου" αρχίζει για πρώτη φορά στο Βυζάντιο των Παλαιολόγων με τον Μανουήλ Χρυσολωρά, παράλληλα με τον αναγεννησιακό Πετράρχη;

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο "νεοπαγανισμός" κρίνεται ως ένα νεωτερικό κατασκεύασμα, που προβάλλεται στην αρχαιότητα. Κινούμενοι μάλλον από συναισθηματικά ελατήρια, οι "νεοπαγανιστές" προτείνουν κάποιο είδος αναβιώσεως της αρχαίας θρησκείας. Πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι ο Ελληνισμός της αρχαιότητος μεγαλούργησε όταν τήρησε διαλεκτική στάση προς την παραδοσιακή θρησκεία (λ.χ. Παρμενίδης, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Πλάτων κ.ά.) και όχι όταν προσκολλήθηκε σε αυτήν. Ήταν η ένδεια της ελληνικής θρησκείας που λειτούργησε ως μια γόνιμη υπαρξιακή δίψα για την ποίηση, την πολιτική, τη φιλοσοφία.

Και αφού τελικά η "πόλις" κατέρρευσε μέσα στον ατομικισμό και κοσμοπολιτισμό των Ελληνιστικών χρόνων, έρχεται ο Χριστιανισμός. "Γιατί τόσο διώχθηκε, αλλά και γιατί τελικά επεκράτησε;" τίθεται από το συγγραφέα το ερώτημα. Μήπως διώχθηκε επειδή συνέθετε αποκλειστικότητα (της μίας πίστεως) και οικουμενικότητα, ενώ ο σχετικιστικός Ελληνισμός είχε μόνο οικουμενικότητα, και ο γκετοποιημένος Ιουδαϊσμός μόνο αποκλειστικότητα; Μήπως πέτυχε στον ελληνικό χώρο, επειδή επανέφερε στο θρησκευτικό πεδίο της σχέσεως Θεού, ανθρώπου και συνανθρώπου την κοινότητα που ο Ελληνισμός είχε παλαιότερα αναζητήσει στο πολιτικό επίπεδο, και είχε τόσο τραγικά απωλέσει; Η Εκκλησία του Δήμου έγινε, όντως, Εκκλησία των πιστών, και σε βαθύτερο ακόμη επίπεδο, αδελφότης και Σώμα. Και ταυτοχρόνως η Εκκλησία προσελάμβανε και από τον ελληνιστικό ατομισμό το στοιχείο της ελεύθερης επιλογής στην "περιπέτεια" της σχέσεως του ανθρώπου με το Θεό, ενώ από τον κοσμοπολιτισμό το στοιχείο της εν τω κόσμω ξενιτείας.

Τελικά, ύστερα από την αναδρομή στις ιστορικές λύσεις και συνθέσεις, ποια είναι η επικαιρότητά τους σήμερα; Το βιβλίο λόγω των προγραμματικών του σκοπών μένει κυρίως σε πλαίσια Απολογητικής. Γι’ αυτό και δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους οι Πατέρες συνέθεσαν το ελληνικό και ιουδαιοχριστιανικό στοιχείο στη σκέψη τους. Δείχνει, πάντως, ότι οι δύο "αναγνώσεις" του Ελληνισμού σήμερα, από την εκκλησιαστική παράδοση αφενός, και το "νεοπαγανισμό" αφετέρου, αποτελούν επανάληψη της διαφοράς Καππαδοκών και Ιουλιανού. Ο Ιουλιανός πρέσβευε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ως γλώσσα, τέχνη και σκέψη συνδέεται αδιαιρέτως με την ελληνική θρησκεία. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολογος και ο Μέγας Βασίλειος για πρώτη φορά απεσυνέδεσαν τη γλώσσα και τον πολιτισμό από τη θρησκευτική παραδοχή και ομολογία. Σε αυτούς οφείλουμε τη σημερινή ελεύθερη και θρησκευτικά ουδέτερη ανάγνωση της αρχαίας Γραμματείας. Μήπως δεν αποτελεί αυτό μια προδρομική μορφή της νεωτερικής "ανεκτικότητας"; Μας δίνει πάντως και για τη σημερινή εποχή τα "μέτρα" για την πρόσληψη του θύραθεν και τη μεταμόρφωσή του σε εκκλησιαστική σάρκα.

Χαιρετισμός του Μακαριωτάτου στην ημερίδα με θέμα "Πολυπολιτισμικότητα και εκπαίδευση" (28-30/1/2005)
Στα διλήμματα της ομογενοποίησης και του πολυπολιτισμού, στη θεωρία του “melting pot” και στην πατερική ρήση «Ξένον σεαυτόν ίσθι και τίμα ξένους», αναφέρθηκε ο Μακαριώτατος.

Ξεκίνησε το σεμινάριο εκμάθησης της νοηματικής γλώσσας για κληρικούς και κατηχητές
Οι κληρικοί και οι συνεργάτες τους θα μπορούν να επικοινωνούν καλύτερα με τα πρόσωπα με ειδικές δεξιότητες.

Αναφορά του Μακαριωτάτου στο Ολοκαύτωμα
«Οι βιαιότητες και φρικαλεότητες εν ονόματι οιουδήποτε ιδεολογήματος αποτελούν απαξίωση της ανθρώπινης φύσης και είναι βδελυκτές προς τον Θεό, τον πλάσαντα τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του», δήλωσε ο Μακαριώτατος.

110 Γλύπτες και Ζωγράφοι ενώνονται για την πρώτη φιλανθρωπική εκδήλωση της χρονιάς
Στις 26/1, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Κέντρο Στηρίξεως Οικογενείας της Ι.Αρχιεπισκοπής Αθηνών διοργάνωσε Έκθεση και Δημοπρασία, όπου δημοπρατήθηκαν, μεταξύ άλλων, δύο γλυπτά του Salvador Dali, με σκοπό την επισκευή της «Στέγης Αγάπης» για τα κακοποιημένα παιδιά και γυναίκες.

Χαιρετισμός του Μακαριωτάτου στο Συνέδριο της Π.Ε.Θ. (21-22/1/2005) με θέμα: "Το Μάθημα των Θρησκευτικών ενώπιον των συγχρόνων προκλήσεων"
«Συζητήσεις για άθρησκο ή ουδετερόθρησκο κράτος στην Ελλάδα είναι άστοχες και ανιστόρητες, απορρίπτονται δε από τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού μας» δήλωσε ο Μακαριώτατος.

Ο Διάλογος μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών είναι προτεραιότητα για το Βατικανό
λέει o Αξιωματούχος του Βατικανού Ελευθέριος Fortino στην εφημερίδα «Osservatore Romano». Ο Σεβ. Fortino αναφέρεται στην προσπάθεια επανεκκινήσεως του θεολογικού διαλόγου, και στο θέμα της «Ουνίας».

Η Μητρόπολη Σύρου προτίθεται να ανεγείρη κενοτάφιο για τους πολιτικούς κρατουμένους στη Γυάρο
Η επιθυμία διατήρησης της ιστορικής μνήμης, αλλά και η ανθρώπινη ανάγκη της οφειλόμενης τιμής προς τους νεκρούς, ώθησε τον Μητροπολίτη Σύρου Δωρόθεο σε μια σημαντική πρωτοβουλία

Διαμαρτυρία της Καθολικής Εκκλησίας προς την Τουρκική Πρεσβεία στην Αθήνα για την παραβίαση των δικαιωμάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου
«Πλήρη αναγνώριση των νομικών, ιστορικών και διεθνώς κατοχυρωμένων δικαιωμάτων του Οικουμενικού Θρόνου, καθώς και το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης» ζήτησε με επιστολή της η Ι.Σύνοδος της Ιεραρχίας Καθολικών Ελλάδος.

Επίσκεψη του Μακαριωτάτου και του Υφυπουργού Εξωτερικών στο πλοίο “ Ocean Monarch ”, που μεταφέρει το ανθρωπιστικό υλικό στη Σρι Λάνκα
600 τόνοι ανθρωπιστικού υλικού (τρόφιμα, φάρμακα, είδη πρώτης ανάγκης) στάλθηκαν στη Σρι Λάνκα.