|
«Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.
ΑΝΑΒΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΩΝ»
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΧΑΛΚΙΔΟΣ
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Εἰσήγησις ἐνώπιον τῆς σεπτῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,
τήν 8ην Ὀκτωβρίου 2004.
ΧΑΛΚΙΔΑ 2004
Γ. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΒΙΩΣΕΩΣ ΤΟΥ.
4. Οἱ τομεῖς τῆς ἐργασίας τῶν Διακονισσῶν
Α) Ἐκ τῶν σπουδαιοτέρων ἦτο ἡ ἄσκησις τῶν ἔργων τῆς ἀγάπης. Ἦσαν οἱ ἄγγελοι τοῦ ἐλέους, αἱ ἐπισκέπτριαι ἀδελφαί τῶν ἀσθενῶν, θλιβομένων καί ἐνδεῶν γυναικῶν. Τό ἔργον των ἠσκεῖτο ἐν συνεργασίᾳ πάντοτε μετά τοῦ Ἐπισκόπου.[93] Τήν Ὁσίαν Μακρίναν κοιμηθεῖσαν ἔκλαυσαν μεταξύ ἄλλων καί αἱ μητέραι αὐτήν καί τροφόν ἀνακαλοῦσαι. Ἦσαν δέ αὗται, ἅς ἐν τῷ τῆς σιτοδείας καιρῷ κατά τάς ὁδούς ἐρριμμένας ἀνελομένη ἐτιθηνήσατό τε καί ἀνεθρέψατο καί πρός τόν καθαρόν τε καί ἄφθορον βίον ἐχειραγώγησεν»[94] .
Β) Ἄλλος σπουδαῖος τομεύς τῆς ἐργασίας τῶν διακονισσῶν ἦτο ἡ ἐν τῷ γυναικείῳ κόσμῳ Ἱεραποστολική, Κατηχητική καί διδακτική ἐργασία.
Προσείλκυον πολλάς ἐκ τῶν ἐθνικῶν γυναικῶν εἰς τήν χριστιανικήν πίστιν, ἐνήργουν τήν κατήχησιν, ἐνουθέτουν τάς βεβαπτισμένας γυναῖκας, καθ’ ὁμάδας ἤ κατ’ ἰδίαν, ἀνελάμβανον τήν ἐκπαίδευσιν τῶν ὀρφανῶν καί μερικάς φοράς τήν διδασκαλίαν καί τήν κατήχησιν τῶν ἀρρένων παιδίων καί νέων.
Γ) Ἀπετέλουν τόν συνδετικόν κρίκον μεταξύ τῶν Κληρικῶν καί τῶν χριστιανῶν γυναικῶν, ὁδηγοῦσαι ταύτας πρός ἐκείνους.[95]
Δ) Καθῆκον ἀκόμη τῶν διακονισσῶν ἦτο ἡ γενική ἐπίβλεψις τῶν χριστιανῶν γυναικῶν, τῶν ἐκκλησιαστικῶν παρθένων καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν «χηρῶν», ἐντός τοῦ Ναοῦ, ἀλλά καί δι’ ἐπισκέψεων κατ’ οἶκον, ὁπότε ἐξατομικεύετο τό ποιμαντικόν ἔργον.
Ε) Κατά τήν ὥραν τῆς λατρείας ἐπώπτευον τάς γυναῖκας, ἔδιδον τό σύνθημα τῆς συμμετοχῆς των εἰς τό «ὑποψάλλειν» τοῦ ἐκκλησιάσματος καί εἰς τό «φίλημα τῆς εἰρήνης», ἐνῶ εἰσήρχοντο καί ἐβοήθουν καί πλησίον τῶν διακόνων ἐν τῷ Ἱερῷ Βήματι.
Σημαντική ἡ βοήθειά των κατά τήν τελεσιουργίαν τοῦ Βαπτίσματος.[96]
Ἡ διακόνισσα ἐφρόντιζε πρό πάντων τήν ἔνδυσιν καί ἔκδυσιν τῶν βαπτιζομένων γυναικῶν, (αἱ ὁποῖαι, ὅπως ὅλοι οἱ ἐνήλικες, κατεδύοντο εἰς τό ὕδωρ εἰς κατάστασιν γυμνότητος) διενήργει τήν διά τοῦ ἐπορκιστοῦ ἐλαίου καί τοῦ ἁγίου μύρου ἐπίχρισιν τοῦ σώματος τῆς βαπτιζομένης, τοῦ λειτουργοῦ χρίοντος μόνον τό μέτωπον αὐτῆς[97].
ΣΤ) Ἕτερος τομεύς τῆς τελετουργικῆς διακονίας τῶν διακονισσῶν ἦτο ἡ μεταφορά καί μετάδοσις τῆς θείας Κοινωνίας εἰς τάς ἀσθενεῖς γυναῖκας, αἱ ὁποῖαι δέν ἠδύναντο νά μεταβοῦν εἰς τόν Ναόν[98].
Συμμετεῖχον ἐνεργῶς εἰς τό παρά τῷ γυναικείῳ ἔργον τῆς ἐξωτερικῆς καί ἐσωτερικῆς ἱεραποστολῆς τῆς Ἐκκλησίας.
Ἐκπροσωποῦσαι τόν ἐπίσκοπον ἀνεδείχθησαν σπουδαιότατα ὄργανα τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου εἰς τόν χῶρον τῶν γυναικῶν, χωρίς βεβαίως νά ἀπεκλείετο καί ἡ πρός τούς ἄρρενας ὑπηρεσία, ἐφ’ ὅσον καί ὁ Κύριος εἶχε διακονηθεῖ ὑπό γυναικῶν.
Ζ) Πολλαί ἐκ τῶν διακονισσῶν ἤσκουν τά καθήκοντά των εἰς τάς Ἱ. Μονάς, ὡς μεγαλοσχήμονες μοναχαί ἤ ἡγούμεναι. Τοῦτο συχνά συνέβαινε καί εἰς τήν Δύσιν.
Ἐκ τῶν ὅσων ἐλέχθησαν συμπεραίνεται ὅτι ἡ χειροτονία τῶν διακονισσῶν ἦτο τό μοναδικόν εἰς τήν Ἐκκλησίαν εἶδος χειροτονίας γυναικῶν, διά τῆς ὁποίας ἐδημιουργεῖτο ὁ μοναδικός βαθμός τοῦ γυναικείου κλήρου καί ἡ μοναδική τάξις αὐτοῦ, δηλαδή ὁ βαθμός καί ἡ τάξις τῶν διακονισσῶν.
Ἡ χειροτονία τῶν διακονισσῶν, παρά τάς λειτουργικάς αὐτῆς ὁμοιότητας πρός τήν χειροτονίαν τοῦ διακόνου, εἶχε τινα ἰδιομορφίαν, διότι δέν προϋπέθετε τήν ὕπαρξιν χειροθεσίας ὑποδιακόνου καί ὁπωσδήποτε δέν παρεῖχε, ἐν συνεχείᾳ, δικαιώματα προαγωγῆς εἰς τούς βαθμούς τοῦ Πρεσβυτέρου καί τοῦ Ἐπισκόπου.
Αὐτός, λοιπόν, ὁ ἀξιόλογος θεσμός, μέ τήν ποικιλόμορφον καί εὐλογημένην δραστηριότητα εἶναι δυνατόν νά ἀναβιώση, ἐφ’ ὅσον ἡ Ἐκκλησία τό θεωρήση ἀναγκαῖον, ἀφοῦ σταθμίση τάς ἀνάγκας της καί μελετήση, φωτιζομένη ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τά σημεῖα τῶν καιρῶν.
Ὁ θεσμός αὐτός, ἀναγνωριζόμενος ὑπό τριῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ὑφίσταται δυνάμει ἕως σήμερον, ἀφοῦ οὐδέποτε κατηργήθη.
Εἰς τά συμπεράσματα μάλιστα τοῦ διορθοδόξου Θεολογικοῦ Συνεδρίου, τό ὁποῖον ἔλαβε χώραν εἰς τήν Ρόδον ἀπό 30ης Ὀκτωβρίου ἕως 7ης Νοεμβρίου 1988 καί εἶχε ὡς θέμα του τήν θέσιν τῆς γυναικός ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ καί τά περί χειροτονίας τῶν γυναικῶν καί τά ὁποῖα (συμπεράσματα) ἐξεδόθησαν αὐτοτελῶς, μέ εὐθύνην τοῦ σεπτοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τόν Δεκέμβριον τοῦ ἰδίου ἔτους, γράφεται, μεταξύ ἄλλων σχετικῶν, ἐπί λέξει ὅτι «Ἡ ἀποστολική τάξις διακονισσῶν δέον ὅπως ἀναβιώσῃ».[99]
Δείγματα ἄλλωστε χειροτονίας διακονισσῶν ἔχομε καί εἰς τήν ἐποχήν μας εἰς ἑλληνικά μοναστήρια. Ὁ Ἁγιος Νεκτάριος ἐχειροτόνησε διακονίσσας, ἀλλά καί ἄλλοι μεταγενέστεροι.
Εἰς Ἱεράν Μονήν τῆς ἐπαρχίας μου ὑπῆρξε Ἡγουμένη, ἡ ὁποία εἶχε χειροτονηθεῖ διακόνισσα ὑπό τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, δέν ἤσκησε ὅμως, ἐξ’ ὅσων γνωρίζω, τά διακονικά της καθήκοντα.
Αὐτήν τήν νοσταλγίαν πρός ἀναζωπύρησιν τοῦ θεσμοῦ τῶν διακονισσῶν ἐπρόκειτο νά θεραπεύση καί ἡ Σχολή Διακονισσῶν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία περιῆλθεν τελικῶς εἰς τό Κράτος καί ἐξειλίχθη εἰς ἁπλῆν Σχολήν Κοινωνικῶν Λειτουργῶν.
Χρήζει σοβαρᾶς μελέτης τό θέμα. Δέν πρέπει νά παρέρχεται ἀσκόπως ὁ καιρός, ἀλλά οὔτε ὠφελεῖ ἄκριτος βία καί σπουδή.
Πρέπει νά παρασκευασθῆ θεωρητικῶς καί πρακτικῶς τό ἔδαφος τῶν ψυχῶν, μελῶν τῆς Ἐκκλησίας.
Δέν πρέπει νά ἀγνοηθοῦν ἡ σύγχρονος κοινωνική καί πολιτισμική πραγματικότης καί αἱ σημεριναί ἀνάγκαι καί προοπτικαί τοῦ γυναικείου φύλου. Πρέπει μετά τῆς σοφῆς διακρίσεως νά ἐρευνηθοῦν αἱ προϋποθέσεις, προεκτάσεις καί παράμετροι τοῦ θέματος.
π.χ. Ὑπάρχουν γυναῖκες αἱ ὁποῖαι ὡς γνωστόν διεκδικοῦν τήν εἴσοδον εἰς τήν Ἱερωσύνην, ἐπειδή θεωροῦν ὡς δικαίωμά των τήν εἴσοδον εἰς τόν Ἱερόν χῶρον. Ὑπάρχουν ὡσαύτως καί ἀναρίθμηται, αἱ ὁποῖαι ριζικῶς διαφωνοῦν μέ τά καινοφανῆ αὐτά πράγματα καί ὀρθῶς.
Διά τάς πρώτας, ἐνδεχομένως, ὁ θεσμός τῶν διακονισσῶν, θά ἦτο δυνατόν νά θεωρηθῆ ὡς προσφορά τῆς Ἐκκλησίας, ἀφουγκραζομένης τά αἰτήματα τῶν τέκνων της.
Δέν θά ἠδύνατο ὅμως νά ἐκληφθῆ καί ὡς πρώτη κατάκτησις καί ἐπιβράβευσις ἑνός ἀγῶνος, ὁ ὁποῖος, κατά τά κοσμικά πρότυπα, πρέπει νά συνεχισθῆ ἕως τέλους, μέχρι δηλαδή ἐπιτεύξεως τοῦ σκοποῦ τῆς ἀνόδου καί εἰς τούς ἄλλους δύο βαθμούς τῆς Ἱερωσύνης;
Ἔπειτα, εἰς περίπτωσιν ἐφαρμογῆς, διακόνισσαι θά ἔχουν τήν δυνατότητα νά χειροτονηθοῦν μόνον ἄγαμοι ἤ χῆραι;
Ὁ τίμιος γάμος, τό μέγα μυστήριον, τό ὁποῖον δέν θεωρεῖται κώλυμα εἰσόδου εἰς τούς δύο ἱερατικούς βαθμούς τοῦ Διακόνου καί Πρεσβυτέρου, ἠμπορεῖ νά εἶναι κώλυμα διά τάς γυναῖκας;
Δέν θά θεωρηθῆ ἄνισος ἡ μεταχείρησις ὅταν οἱ ἄνδρες διάκονοι δύνανται νά εἶναι ἔγγαμοι; Καί δέν θά εἶναι ἄδικον οἱ Πρεσβύτεροι, οἱ ὁποῖοι Ἱερατεύουν - ἐπιτελοῦν μυστήρια – νά εἶναι δυνατόν νά νυμφεύωνται καί αἱ τοῦ κατωτέρου διακονικοῦ βαθμοῦ μέτοχοι τῆς Ἱερωσύνης διακόνισσαι νά μήν ἔχουν τό δικαίωμα τῆς δημιουργίας οἰκογενείας;
Προβλήματα ἐνδεχομένως θά δημιουργήση καί τό προβλεπόμενον ὑπό τῶν μνημονευθέντων Ἱερῶν Κανόνων Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὅριον ἡλικίας εἰσόδου εἰς τήν τάξιν τῶν διακονισσῶν, σχετιζόμενον καί μέ διατάξεις, αἱ ὁποῖαι ἀντιμετωπίζονται μετά δυσαρεσκείας ὡς ἀδικαιολόγητοι καί ξεπερασμέναι.
Πρέπει ἀκόμη νά καλλιεργηθῆ ἡ ἐκκλησιαστική συνείδησις, προβλέπουσα τήν ἄμεσον ἐξάρτησιν ἐκ τοῦ ἐπισκόπου ὡς καί τήν συνεργασίαν μετά τῶν Ἱερέων.
Δέν εἴμεθα βέβαιοι πάντως ὅτι αἱ φωνασκοῦσαι καί διεκδικοῦσαι εἴσοδον εἰς τήν ἱερωσύνην γυναῖκες ἔχουν ἀνεπτυγμένην τήν Ἐκκλησιαστικήν συνείδησιν.
Περί τῶν τοιούτων διεκδικήσεων ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος ἔλεγε ὅτι εἶναι «γυναικῶν τύφος καί μανία γυναικωνῖτις[100]῾
Ἴσως, ἕν πρῶτον βῆμα πρός τήν ἀναβίωσιν τοῦ θεσμοῦ δύναται νά θεωρηθῆ ἡ χειροτονία ἐκλεκτῶν μοναχῶν, κατόπιν καί εἰδικῆς περί τῆς ἀποστολῆς ταύτης κατηχήσεως καί μαθητείας.
Ὡστόσο πρέπει νά ἀναφέρωμεν ὅτι ὑπάρχουν καί ἀρκετοί ἐκ τῶν ἐρευνητῶν, οἱ ὁποῖοι δέν παραδέχονται τήν θεωρίαν ὅτι αἱ διακόνισσαι ἀνῆκον εἰς τόν ἀνώτερον Κλῆρον ἐπιτελοῦσαι παρόμοιον πρός τούς διακόνους ἔργον.
Ἀκόμη καί διά τήν περίπτωσιν τῆς Φοίβης ὑφίσταται ὁ ἰσχυρισμός ὅτι δέν ἦτο διάκονος. Περί αὐτῆς ὁ Σεβασμιώτατος ἅγιος Πατρῶν κ. Νικόδημος (Βαληνδρᾶς) ὡς Ἀρχιμανδρίτης, ἔγραφε εἰς τήν Ἀσματικήν της Ἀκολουθίαν ἐν ἔτει 1964, ὅτι αὕτη ἦτο συνεργάτης τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, στέλεχος τῆς Ἐκκλησίας καί μέλος τοῦ ἀποστολικοῦ ἐπιτελείου, τοὐτέστιν ἰσαπόστολος.[101]
Αἱ ἐπισημανθεῖσαι δέ ἀνωτέρω μικραί διαφοραί εἰς τό τυπικόν τῆς χειροτονίας, διακονίσσης καί διακόνου καί κυρίως ὅτι κατά τήν ὥραν τῆς χειροτονίας δέν ἔκλινε γόνυ, ὡς ὁ διάκονος, κατά τόν Κ. Καλλίνικον, εἶναι καί αὐταί δηλωτικαί ὅτι πρόκειται περί ἐπισκοπικῆς χειροθεσίας καί ὄχι χειροτονίας.[102]
Μελέτη, Σκέψις, διάλογος, θάρρος καί κυρίως Προσευχή θά δώσουν τήν σωστικήν περί τοῦ πρακτέου ἀπάντησιν ἐπί τοῦ θέματος.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
93. - «Χρή οὖν ὑμᾶς (τούς διακόνους καί τάς διακονίσσας) ἐπισκέπτεσθαι πάντας τούς δεομένους ἐπισκέψεως˙ καί περί τῶν θλιβομένων ἀναγγέλλετε τῷ ἐπισκόπῳ ὑμῶν˙ Ψυχή γάρ αὐτοῦ καί αἴσθησις εἶναι ὀφείλετε˙ εὔσκυλτοι καί εὐήκοοι εἰς πάντα ὄντες αὐτῷ, ὡς ἐπισκόπῳ ὑμῶν καί πατρί καί διδασκάλῳ». «Ἀπ. Διαταγαί», βιβλ. Γ΄ , κεφ. Ιθ’ , Ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σ. 804.
94. - Γρηγορίου Νύσσης, εἰς τόν βίον τῆς ὁσ. Μακρίνης, Migne Ε.Π. 46, 984 –986.
95. - «Ἄνευ τῆς διακόνου, μηδεμία προσίτω γυνή τῷ διακόνῳ ἤ τῷ ἐπισκόπῳ». (Ἀπ. Διαταγαί», βιβλ. Β΄ κεφ. Κστ΄, ἐν Migne, Ἑ.Π. 1, σσ. 665-669). καί «Ὦ ἐπίσκοπε, ... ἔστι γάρ ὁπόταν ἔν τισιν οἰκίαις ἄνδρα διάκονον ἐν γυναιξίν οὐ δύνασαι πέμπειν διά τούς ἀπίστους, ἀποστελεῖς οὖν γυναῖκα διάκονον, διά τάς τῶν φαύλων διανοίας». (Ἀπ. Διαταγαί, Βιβλ. Γ΄ , κεφ. ιε΄, Ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σσ. 796-797).
96. - Βοηθεῖ «τοῖς πρεσβυτέροις ἐν τῷ βαπτίζεσθαι τά γυναῖκας διά τό εὐπρεπές». (Ἀπ. Διαταγαί», βιβλ. Η΄, κεφ. κη΄, Ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σ.1125). Κατά τόν Ἐπιφάνειον, τό τάγμα τῶν διακονισσῶν εἶναι ἀπαραίτητον ἕνεκεν σεμνότητος τοῦ γυναικείου γένους καί ὅτε γυμνωθείη σῶμα γυναίου, ἵνα μή ὑπό ἀνδρῶν ἱερουργούντων θεαθείη, ἀλλ’ ὑπό τῆς διακονίσσης...». (Ἐπιφανείου, «Κατά αἱρέσεων», Migne Ἑ.Π. 42, σσ. 744-745). Καί κατά τόν Ματθαῖον Βλάσταριν, αἱ διακόνισσαι «ταῖς βαπτιζομέναις τῶν γυναικῶν ὑπηρέτουν, ἀνδρῶν ὀφθαλμῶν οὐ θεμιτόν ὄν, γυμνουμένας ταύτας ὁρᾶσθαι, ὑπεράτιμους ἤδη βαπιζομένας». (Ματθ. Βλαστάρεως, Migne Ε.Π. 104, 1173)
97. - «ἐν τῷ φωτίζεσθαι γυναῖκας, ὁ διάκονος χρίσει μέν μόνον τό μέτωπον αὐτῶν τῷ ἀγίῳ ἐλαίῳ καί μετ’ αὐτόν ἡ διάκονος ἀλείψει αὐτάς˙ οὐ γάρ ἀνάγκη τάς γυναῖκας ὑπ’ ἀνδρός κατοπτεύεσθαι». (Ἀπ. Διαταγαί, βιβλ. Γ΄, κεφ. ιε΄, Ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σσ. 716-797). Μετά τήν τριττήν κατάδυσιν, «τόν μέν ἄνδρα ὑποδεχέσθω ὁ διάκονος, τήν δέ γυναῖκα ἡ διάκονος, ὅπως σεμνοπρεπῶς ἡ μετάδοσις τῆς ἀθραύστου σφραγῖδος γένηται». (Αὐτόθι, κεφ. ιστ΄, Ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σ. 797).
98. - Θεοδώρου Ε., «Ἡρωΐδες τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης», Ἀθῆναι 1949, σελ. 62.
99. - Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ἐνθ. ἀνωτ., σ. 21: «Ὁ διακονικός βαθμός...»
100. - Εὐάγγ. Θεοδώρου, ἐνθ. ἀνωτ. σελ. 67 καί Β. Καλογεροπούλου – Μεταλληνοῦ, ἐνθ. ἀνωτ. σελ. 51.
101. - Ἀρχιεπισκόπου Θυατείρων καί Μ. Βρετανίας Μεθοδίου, «Θεολογικαί καί ἱστορικαί μελέται» Συλλογή δημοσιευμάτων, Τόμος γ’, Ἀθῆναι 1983, σελ. 106
102. - Κ. Καλλινίκου, «Ὁ Χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ» σελ. 575.
|
|