«Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.
ΑΝΑΒΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΩΝ»

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΧΑΛΚΙΔΟΣ
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

Εἰσήγησις ἐνώπιον τῆς σεπτῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τήν 8ην Ὀκτωβρίου 2004.

ΧΑΛΚΙΔΑ 2004


Γ. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΒΙΩΣΕΩΣ ΤΟΥ.

3. Κανονικός χαρακτήρ καί κανονικαί συνέπειαι τῆς χειροτονίας τῶν Διακονισσῶν

Ἐνῶ ὁμιλοῦμε περί χειροτονίας τῶν διακονισσῶν πρέπει ὁπωσδήποτε καί ἐξ’ ἀρχῆς νά τονισθῇ τό γνωστόν εἰς ἡμᾶς, ὅτι οὐδέποτε εἰς τήν συνείδησιν τῆς Ἐκκλησίας ἐπεκράτησεν ἡ ἀντίληψις διαφόρων κύκλων αἱρετικῶν (Γνωστικῶν, Μοντανιστῶν, Μαρκιωνιτῶν κ.λ.π.) κατά τήν ὁποίαν αἱ γυναῖκες εἶναι δυνατόν νά ἀποκτήσουν ἱερουργικά, ἱερατικά καθήκοντα, ἀνάλογα μέ ἐκεῖνα τοῦ Πρεσβυτέρου ἤ καί τοῦ Ἐπισκόπου. Αὐτή εἶναι ἡ μόνιμος καί σταθερά Ἐκκλησιαστική Παράδοσις ἀπό τῆς ἀποστολικῆς ἐποχῆς ἕως τῆς σήμερον.

Ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος τονίζει, «ὅτι μέν διακονισσῶν τάγμα ἐστίν εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἀλλ’ οὐχί εἰς τό ἱερατεύειν».[82] Ἐνῶ ὑπό τῶν ἁγίων Ἀποστόλων «κατεστάθησαν διαδοχαί ἐπισκόπων καί πρεσβυτέρων ἐν οἴκῳ Θεοῦ, οὐδαμοῦ γυνή ἐν τούτοις κατεστάθη».[83] «Εἰ ἱερατεύειν γυναῖκες Θεῷ προσετάσσοντο..., ἔδει μᾶλλον αὐτήν τήν Μαριάμ ἱερατείαν ἐκτελέσαι ἐν Καινῇ Διαθήκῃ, τήν καταξιωθεῖσαν ἐν κόλποις ἰδίοις ὑποδέξασθαι τόν παμβασιλέα Θεόν ἐπουράνιον, Υἱόν τοῦ Θεοῦ... Ἀλλ’ οὐκ ηὐδόκησεν».[84]

Εἰς τάς Ἀποστολικάς διαταγάς, μεταξύ ἄλλων, τονίζεται: «...Εἰ δέ διδάσκειν αὐταῖς οὐκ ἐπετρέψαμεν, πῶς ἱερατεῦσαι ταύταις παρά φύσιν τις συγχωρήσει; Τοῦτο γάρ τῆς τῶν Ἑλλήνων ἀθεότητος τό ἁγνόημα... ἱερείας χειροτονεῖν, ἀλλ’ οὐ τῆς τοῦ Χριστοῦ διατάξεως».[85]

Τά ἀνωτέρω ἐκτεθέντα ὅμως, καθώς ἰσχυρίζεται ὁ κ. Θεοδώρου, οὐδόλως πρέπει νά ὁδηγήσουν τινα, εἰς τό ἄλλον ἄκρον, τῆς ἐξαγωγῆς δηλαδή τοῦ συμπεράσματος ὅτι αἱ διακόνισσαι δέν ἀνῆκον εἰς τόν Κλῆρον καί ὅτι ἡ χειροτονία των δέν εἶχε μυστηριακόν χαρακτῆρα ὅμοιον πρός τόν χαρακτῆρα τῆς χειροτονίας τοῦ διακόνου.

Ἄλλωστε καί αὐτοί οἱ διάκονοι, ἄν καί ἀναμφισβητήτως κατά τήν ὀρθόδοξον παράδοσιν ἀνήκουν εἰς τόν ἀνώτερον Κλῆρον, δέν ἔχουν ἱερωσύνην πρός τέλεσιν μυστηρίων,[86] ἀλλ’ ἔχουν μυστηριακήν διακονικήν ἱερωσύνην. «Διάκονος οὐκ εὐλογεῖ, οὐ δίδωσιν εὐλογίαν, λαμβάνει δέ παρά ἐπισκόπου καί πρεσβυτέρου˙ οὐ βαπτίζει, οὐ προσφέρει, τοῦ δε ἐπισκόπου προσενεγκόντος ἤ τοῦ πρεσβυτέρου, αὐτός ἐπιδίδωσι τῷ λαῷ, οὐχ ὡς ἱερεύς, ἀλλ’ ὡς διακονούμενος (διακονῶν) ἱερεῦσιν».[87]

Εἰς τάς Ἀποστολικάς μάλιστα Διαταγάς, ὅπου ἡ τάξις τῆς χειροτονίας τῶν διακονισσῶν τάσσεται μετά τήν τάξιν τῆς χειροτονίας τῶν διακόνων καί πρό τῆς τάξεως τῆς καθιερώσεως τοῦ ὑποδιακόνου, ὅπερ συμβαίνει καί εἰς τά Βυζαντινά εὐχολόγια, ἐξετάζεται «εἰς τίνος τύπον καί ἀξίαν ἕκαστος τῶν ἐν τῷ κλήρῳ τέτακται παρά Θεοῦ»[88], ἐπαναλαμβάνονται δέ ὑπό τῆς «Διδασκαλίας» λεγόμενα: «Οὗτος ὁ (ἐπίσκοπος) ὑμῶν ἐπίγειος Θεός μετά Θεόν, ὅς ὀφείλει τῆς παρ’ ὑμῶν τιμῆς ἀπολαύειν... Ὁ γάρ ἐπίσκοπος προκαθεζέσθω ὑμῶν... Ὁ δέ διάκονος τούτῳ παρίστασθω ὡς ὁ Χριστός τῷ Πατρί καί λειτουργείτω αὐτῷ ἐν πᾶσιν ἀμέμπτως, ὡς ὁ χριστός, ἀφ’ ἑαυτοῦ ποιῶν οὐδέν, τά ἀρεστά ποιεῖ τῷ Πατρί πάντοτε. Ἡ δέ διάκονος εἰς τύπον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τετιμήσθω ὑμῖν, μηδέν ἄνευ τοῦ διακόνου πράττουσα ἤ φθεγγομένη, ὡς οὐδέ ὁ Παράκλητος ἀφ’ ἑαυτοῦ τι λαλεῖ ἤ ποιεῖ, ἀλλά δοξάζων τόν Χριστόν, περιμένει τό Ἐκείνου θέλημα• καί ὡς οὐκ ἔστιν εἰς τόν Χριστόν πιστεῦσαι ἄνευ τῆς τοῦ Πνεύματος διδασκαλίας, οὕτως ἄνευ τῆς διακόνου μηδεμία προσίτω γυνή τῷ διακόνῳ ἤ τῷ ἐπισκόπῳ. Οἵ τε πρεσβύτεροι εἰς τύπον τῶν ἀποστόλων ὑμῖν νενομίσθωσαν, διδάσκαλοι ἕστωσαν θεογνωσίας».[89]

Κατά τήν «Διαθήκην τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», αἱ χῆραι, αἱ ὁποῖαι ἔχουν διακονικόν λειτούργημα, ἀνήκουν εἰς τόν Κλῆρον καί τάσσονται πάντοτε μετά τόν Ἐπίσκοπον, Πρεσβύτερον καί διάκονον καί πρό τοῦ ὑποδιακόνου καί τοῦ ἀναγνώστου, κατά τήν ὥραν τῆς προσφορᾶς ἔχουν θέσιν ἐντός τοῦ θυσιαστηρίου, ἱστάμεναι μετά τούς Πρεσβυτέρους πρός τά ἀριστερά καί ἔχουσαι θέσιν ἀνάλογον πρός τήν τῶν διακόνων, οἱ ὁποῖοι ἵστανται πρός τά δεξιά, κοινωνοῦν μετά τούς διακόνους καί πρό τῶν ὑποδιακόνων καί Ἀναγνωστῶν...

Αἱ κεχειροτονημέναι διακόνισσαι ἀνήκουν συνεπῶς, εἰς τόν Κλῆρον καί τοῦτο μαρτυρεῖται καί ὑπό τῆς αὐτοκρατορικῆς νομοθεσίας τῶν Βυζαντινῶν χρόνων.[90]

Κάθε διακόνισσα ὑπήγετο ἀμέσως εἰς τόν Ἐπίσκοπον καί ἐθεωρεῖτο ὡς ἐντεταλμένη αὐτοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας.

Ἡ ζωή των ἦτο ἀνάλογος πρός τήν τῶν ἐκκλησιατικῶν λειτουργῶν, ὠνομάζοντο «κανονικαί» καί συμφώνως πρός τήν 6ην Ἰουστινιάνειον Νεαράν ἔπρεπε νά τηρῆ «τό ὀφειλόμενον τῇ Ἱερωσύνῃ» καί νά μένη ἀπολύτως ἁγνή.

Εἰς περιπτώσεις παρεκτροπῶν, ἐπεβάλοντο ποιναί αὐστηρόταται.[91]

Ἀπέλαυον ὅμως καί μεγάλης τιμῆς αἱ διακόνισσαι καί προσεφωνοῦντο ὡς «δέσποιναι», «αἰδεσιμώταται», «Θεοφιλέσταται», «τιμιώταται», «εὐλαβέσταται».

Ἡ ἱστορία δέ, διέσωσε πολλά ὀνόματα διακονισσῶν.[92]

Ἡ Ἁγία Ὀλυμπιάς, ἀλλά καί ἄλλαι διακόνισσαι ἀναφέρονται ὅπως· Σιλβίνα, Πενταδία, Πρόκλα, Ἀμπρούκλη, Σαβινιανή, Ἐλισσανθία, Μαρτυρία καί Παλλαδία. Αἱ τρεῖς τελευταῖαι ἦσαν χειροτονίαι τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, συγγενεῖς καί συνασκήτριαι τῆς Ἁγίας Ὀλυμπιάδος.

Εἰς τήν τάξιν τῶν διακονισσῶν ἀνήκουν καί ἡ Μακρίνα (ἀδελφή Μεγάλου Βασιλείου καί Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης), ἡ Λαμπαδία, ἡ σύζυγος τοῦ Γρηγορίου Νύσσης Θεοφοβία καί ἄλλαι ὅπως Ἀγαλλίασις, Εὐτυχία, Κλαυδιανή, Σοφία-ἡ ἐπωνομασθεῖσα δευτέρα Φοίβη κλπ.

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

82. - Ἐπιφανείου, «Κατά αἱρέσεων» 79, 3 ἐν Migne Ἑ.Π. 42, σσ. 744-745

83. - Αὐτόθι

84. - Ἔνθ’ ἀνωτ.

85. - Ἀποστολικαί Διαταγαί, βιβλ. ΙΙΙ, κεφ. Στ΄ , ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σ.776.

86. - «Καί γάρ οὔτε διάκονοι ἐν τῇ ἐκκλησιαστικῇ τάξει ἐπιστεύθησάν τι μυστήριον ἐπιτελεῖν, ἀλλά μόνον διακονεῖν τά ἐπιτελούμενα». Ἐπιφανείου, ἔνθ. ἀνωτ., στ. 744-745

87. - Ἀποστολικαί Διαταγαί, βιβλ. Η΄, κεφ. Κη΄, ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σ. 1124.

88. - ἐνθ. ἀνωτ. Βιβλ. Β΄, κεφ. κστ΄, ἐν Migne Ἑ.Π. 1, σσ. 665-669.

89. - ἐνθ. ἀνωτ. , 668.

90. - Α) Ὁ Codex Justinianus, κάμει λόγον περί διακονισσῶν εἰς νομοθετικάς διατάξεις, ὑπό τόν τῖτλον «Περί Ἐπισκόπων καί Κληρικῶν».

Β) Ἡ 6η Ἰουστινιάνειος Νεαρά ἔχει τόν χαρακτηριστικόν καί ἀποκαλυπτικόν τῖτλον: «Περί τοῦ πῶς δεῖ χειροτονεῖσθαι τούς Ἐπισκόπους καί Πρεσβυτέρους καί διακόνους ἄρρενας καί θηλείας»

Γ) Ἡ 3η Ἰουστινιάνειος Νεαρά, ἀναφερομένη εἰς τόν ἀριθμόν τῶν Κληρικῶν, οἱ ὁποῖοι πρέπει νά ὑπηρετοῦν εἰς τόν Ναόν τῆς Ἁγίας Σοφίας ὁμιλεῖ περί 425, περιλαμβάνει μεταξύ τούτων «διακόνους δέ ἄρρενας ἑκατόν καί τεσσαράκοντα θηλείας».

Δ) Εἰς Ἱεροσολυμιτικά δίπτυχα τῆς λειτουργίας τοῦ ἁγίου Ἰακώβου, (ιβ΄ αἰών) μνημονεύονται: «ἔτι ὑπέρ πρεσβυτέρων, διακόνων, διακονισσῶν, ὑποδιακόνων, ἀναγνωστῶν, ἑρμηνευτῶν, ἐπορκιστῶν, ψαλτῶν, μοναζόντων». F.E. Brightman, «Liturgies Eastern and Western», τομ. 1: Eastern liturgies, Oxford 1896, σσ. 501-502 καί Θεοδώρου Ε, ἔνθ. ἀνωτ. σελ. 344.

91. - Κατά τόν ιε΄ Κανόνα τῆς Δ΄ ἐν Χαλκηδόνι Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ διακόνισσα «εἰ δεξαμένη τήν χειροθεσίαν καί χρόνον τινά παραμείνασα τῇ λειτουργίᾳ ἑαυτήν ἐπιδῷ γάμῳ, ὑβρίσασα τήν τοῦ Θεοῦ χάριν, ἡ τοιαύτη ἀναθεματιζέσθω μετά τοῦ αὐτῇ συναφθέντος». Ἀμ. Ἀλιβιζάτου, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 54. Ὁ 44ος κανών τοῦ Μ. Βασιλείου τονίζει, ἐκτός τῶν ἄλλων, τά ἑξῆς: «Ἡμεῖς οὖν τῆς διακόνου τό σῶμα, ὡς καθιερωμένον, οὐκ ἔτι ἐπιτρέπομεν ἐν χρήσει εἶναι σαρκικῇ». Μ. Βασιλείου, Ἐπ. 199η «Ἀμφιλοχίῳ περί Κανόνων», καν. μδ΄ Migne Ἑ.Π. 32, σ. 729. Ἀ. Ἀλιβιζάτου, ἔνθ. ἀνωτ., σ. 373.

92. - Θεοδώρου Ε. «Ἡρωΐδες τῆς Χριστιανικῆς ἀγάπης» Ἀθῆναι 1949, σελ. 62-79.