Ἐν Ἀθήναις τῇ 30ῇ Ιουνίου 2004
ὑπ' ἀριθμ. 2792


ΕΓΚΥΚΛΙΟΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πρός
Τούς Σεβασμιωτάτους Μητροπολίτας
τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

Θέμα : «Ἡ Μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τά Ραδιοτηλεοπτικά Μέσα Ἐνημερώσεως (Ρ.Μ.Ε.)».

Σεβασμιώτατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,

Συνοδικῇ Ἀποφάσει, ληφθείσῃ ἐν τῇ Συνεδρίᾳ τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς 28ης λήγοντος μηνός Ἰουνίου ἐ.ἔ., γνωρίζομεν ὑμῖν ὅτι ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἐπιδιώκουσα τήν περιφρούρησιν τῆς ἱερότητος τοῦ Χριστιανικοῦ Ναοῦ καί τῶν ἐν αὐτῷ τελουμένων, ἡ ὁποία ἀπειλεῖται ἀπό τήν ἀλόγιστον προβολήν τῆς Θείας Λατρείας διά τῶν Ρ.Μ.Ε. καί τήν κατάχρησιν τῶν ἠλεκτρονικῶν ἠχοσυστημάτων ἔρχεται διά τῆς παρούσης νά γνωρίσῃ ὑμῖν καί δι' ὑμῶν παντί κληρικῷ τῆς καθ' ὑμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως τά κατωτέρω :

Τό τελευταῖον διάστημα παρατηρεῖται ἀναντιρρήτως ραγδαία εἰσβολή τῶν Ρ.Μ.Ε. εἰς τήν Θείαν Λατρείαν. Δέν εἶναι ὀλίγοι οἱ τηλεοπτικοί σταθμοί, οἱ ὁποῖοι μεταδίδουν πάσης φύσεως λατρευτικάς ἐκδηλώσεις, ἐνίοτε μάλιστα λεπτομερῶς ἀπό λήψεις ἐντός καί ἐκτός τοῦ Ἁγίου Βήματος. Τοιουτοτρόπως ὁ ἐκτός τοῦ Ναοῦ, χριστιανός ἤ «ἀμύητος» ἠμπορεῖ νά ἴδῃ καί νά ἀκούσῃ τά πάντα, ἀκόμη καί τόν καθαγιασμόν τῶν τιμίων δώρων κατά τήν ἐπίκλησιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἤ τήν ὕψωσιν καί τήν κλάσιν τοῦ ἄρτου, τήν κοινωνίαν τῶν ἱερέων καί τῶν πιστῶν.

Παραλλήλως πρός τά ἀνωτέρω ἐξακολουθεῖ ἡ μετάδοσις τῆς Θείας Λειτουργίας μέσῳ ραδιοφώνου καί ἡ κυκλοφορία ὕμνων εἰς κασέτας καί CDs, καθώς καί ὁλοκλήρων Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν εἰς βιντεοκασέτας.

Ἀπό πολλούς ὅλα αὐτά ἐθεωρήθησαν ὡς ἐπιτυχής προώθησις τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα ἠκούσθησαν καί μομφαί διά τήν μή ἐπαρκῆ κάλυψιν τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν. Δέν εἶναι ὅμως ὀλίγοι καί ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἀρθρώνουν κριτικόν λόγον διά τήν ἄνευ ὁρίων εἰσπήδησιν τῶν Ρ.Μ.Ε. εἰς τόν λατρευτικόν χῶρον.

Πρίν ταχθοῦμε μέ τό μέρος κάποιας ἀπό τάς ἀνωτέρω ὁμάδας, ἐάν θέλωμεν νά εἴμεθα δίκαιοι καί ρεαλισταί πρέπει νά ἴδωμεν τό φαινόμενον εἰς τό σύνολόν του.

Ἡ μετάδοσις τῆς Θείας Λατρείας λοιπόν (Θεία Λειτουργία τῆς Κυριακῆς, Ἀκολουθίαι τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος ἤ ἄλλα ἔκτακτα λατρευτικά γεγονότα) κυρίως μέσῳ τηλεοράσεως ἤ ραδιοφώνου ἐθεωρήθη αὐτονόητος εἰς μίαν χώραν, ὅπως ἡ Ἑλλάς, ὅπου ἡ συντριπτική πλειονοψηφία τῶν κατοίκων της εἶναι Χριστιανοί Ὀρθόδοξοι. Διά τοῦτο καί ἤρχισεν ἀπό τήν ἐποχήν ἀκόμη τοῦ ραδιοφώνου, ὄχι βέβαια διά νά ὑποκαταστήσῃ τήν ἐν τῷ Ναῷ προσφερομένην λατρείαν, ἀλλά διά νά ἱκανοποιήσῃ στοιχειωδῶς τάς λατρευτικάς ἀνάγκας ἑνός μέρους τοῦ λαοῦ, τό ὁποῖον διά διαφόρους λόγους (γήρατος, ἀσθενειῶν, μεγάλης ἀποστάσεως ἀπό τούς τόπους λατρείας κ.ο.κ.) δέν ἠμπορεῖ νά μετάσχῃ ἐνεργῶς εἰς τάς λατρευτικάς συνάξεις. Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι δυνατόν νά εὕρουν στήριγμα, παρηγορίαν καί ἀναπλήρωσιν τῶν ὑστερημάτων τους ἀκούοντες τήν Θείαν Λειτουργίαν, τό κήρυγμα, τάς Ἀκολουθίας τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, τῶν Χαιρετισμῶν καί τῶν Παρακλήσεων, μέσῳ τῶν Ρ.Μ.Ε. Καί ὄντως πολλοί εἰς αὐτάς τάς περιστάσεις παρακολουθοῦν τήν μετάδοσιν καί μετέχουν τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν μέ ἄκραν προσοχήν, συμπροσευχόμενοι μέ τούς ἐν τῷ Ναῷ ἐν πλήρει κατανύξει.

Εἶναι σπουδαῖον λοιπόν καί μεῖζον πλεονέκτημα ἡ προσφορά αὐτή τῶν Ρ.Μ.Ε., ἀλλά εἶναι μᾶλλον τό μόνον. Διότι ἐνῷ αἱ ραδιοτηλεοπτικαί μεταδόσεις θεωροῦνται ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ὡς λύσεις ἀνάγκης διά ἐμπεριστάτους χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι ὀφείλουν νά κάνουν χρῆσιν αὐτῆς, πάντοτε μέ αἴσθησιν «οἰκονομίας», ἀπό πολλούς ἐκλαμβάνονται ὡς ὑποκατάστατα τῆς μετοχῆς τους εἰς τήν Λατρείαν. Ἡ Λατρεία ὅμως δέν «παρακολουθεῖται» ἀλλά «μετέχεται» ὑπό τῶν πιστῶν. Ὁ πιστός δέν εἶναι θεατής ἤ ἀκροατής, ἀλλά δότης καί λήπτης συνάμα, ὁ ὁποῖος "περιΐσταται" καί κοινωνεῖ τοῦ Δείπνου τοῦ Μυστικοῦ.

Ὁ πιστός, ὁ ὁποῖος παρακολουθεῖ τήν τέλεσιν τῆς Λατρείας μέσῳ τῶν Ρ.Μ.Ε., δέν εἶναι δυνατόν νά ἐπιτύχῃ τήν προσοχήν καί τήν κατάνυξιν, ἥτις δημιουργεῖται ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Αὐτάς μάλιστα τάς πνευματικάς καταστάσεις δέν ἠμποροῦν νά ἐπιτύχουν ἀρκούντως ἀκόμη καί ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι εὑρίσκονται ἐντός τοῦ ναοῦ, ἀπ' ὅπου γίνεται ἡ τηλεοπτική μετάδοσις τῆς Λατρείας διότι :

Ὁ ἄπλετος φωτισμός, πού ἀπαιτεῖται διά τάς τηλεοπτικάς μεταδόσεις καί τήν προσοχήν διασπᾷ καί ἀμβλύνει τήν κατάνυξιν, μεταβάλλων τούς Ναούς εἰς κοσμικάς αἰθούσας.

Ἡ ἔντασις τοῦ ἤχου καί ἡ ἐπιτηδευμένη ψαλμῳδία ἀλλοιώνουν τό σεμνόν ἦθος.

Ἐπιπλέον ἡ παρουσία καί αἱ κινήσεις τῶν τεχνικῶν λήψεως διασποῦν τήν προσοχήν τῶν πιστῶν.

Συχνή εἶναι ἐπίσης ἡ ἄκαιρος ἀναμετάδοσις ἀπό ἐπαρχιακούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς ἤ ἡ προβολή εἰς διαφόρους αἰθούσας, ἐπ' εὐκαιρίᾳ ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων μαγνητοσκοπημένων ἐκκλησιαστικῶν Ἀκολουθιῶν, ἐνέργειαι αἱ ὁποῖαι δέν συνιστῶνται, διότι ἀνατρέπουν τήν φυσικήν λειτουργικήν τάξιν. Εἶναι ἀδιανόητον νά μεταδίδωνται Ἑσπερινοί τήν μεσημβρίαν ἤ νά χρησιμεύουν ὡς μουσική ὑπόκρουσις διαφημίσεων.

Πάντως, παρά τά ἀνωτέρω ἐκτεθέντα ἀρνητικά, ἡ εἴσοδος τῶν Ρ.Μ.Ε. εἰς τόν χῶρον τῆς Θείας Λατρείας εἶναι μία πραγματικότης, τήν ὁποίαν κανείς δέν ἠμπορεῖ νά ἀποτρέψῃ. Εἶναι δυνατόν ὅμως νά ἐκλείψουν ἤ νά περισταλοῦν πολλά ἀπό ὅσα ζημιώνουν τήν ἱερότητα τῆς Λατρείας, ἄν περιορισθοῦν ἐκλεκτικῶς αἱ τοιαῦται μεταδόσεις.

Θά ἦτο δυνατόν νά ἐπιλεγοῦν ἕνας - δύο Ναοί, π.χ. ὁ Καθεδρικός Ναός τῶν Ἀθηνῶν, ὁ ὁποῖος ἔχει δώσει ἐξετάσεις καλῆς τηλεοπτικῆς συμπεριφορᾶς ἤ καί κάποιος ἄλλος, διά νά θεραπεύσουν τά ἀσθενῆ καί νά ἀναπληρώσουν τά ἐλλείποντα, ὑπό τόν ὅρον ὅμως νά ἀποκλεισθῇ ἡ τοποθέτησις μηχανημάτων λήψεως ἐντός τοῦ Ἁγίου Βήματος.

Τό «θεᾶσθαι αὐτοψεί τό πρόσωπον τῆς Ἁγίας Ἀναφορᾶς» εἶναι φοβερόν καί ἱερόν προνόμιον τοῦ λειτουργοῦ, τοῦ «ἐνδεδυμένου τήν τῆς ἱερατείας χάριν». Αὐτό εἶναι ἐνοχλητικόν καί διά τόν πιστόν ἀκόμη, τήν στιγμήν κατά τήν ὁποίαν μετέχει τῆς Θείας Κοινωνίας, διότι εἶναι στιγμή προσωπικῶς ἱερά καί ὀφείλομεν νά τήν σεβώμεθα. Ἐπιπλέον πιστεύομεν ὅτι ὁ «θεατρισμός» αὐτός δέν οἰκοδομεῖ καθόλου τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας μας.

Τέλος, ἄν ἡ μετάδοσις τῆς Θείας Λειτουργίας διά τῶν Ρ.Μ.Ε. εἶναι ἀνεκτή τήν ὥραν, κατά τήν ὁποίαν αὐτή τελεῖται, ἀναμφιβόλως εἶναι ἀπαράδεκτος ἡ «ἀναμετάδοσίς» της ἐκτός τῆς ὥρας τέλεσεώς της (π.χ. μεταμεσημβρινάς ἤ ἀπογευματινάς ὥρας). Διά τοῦτο τό φαινόμενον τοῦτο πρέπει νά ἀποκλεισθῇ τελείως.

Πέραν τῶν ἀνωτέρω σπουδαιότερα καί οὐσιωδέστερα ἀποτελέσματα θά φέρωμεν ἄν ἐντείνωμεν τάς προσπαθείας μας, ὥστε νά προσελκύσωμεν τούς πιστούς ἀπό τήν ὀθόνην τῆς τηλεοράσεως εἰς τούς ναούς, κατηχοῦντες καί μυσταγωγοῦντες αὐτούς εἰς τά τῆς Θείας Λατρείας. Νά φροντίσωμεν νά κατανοήσουν ὅτι ἡ Λατρεία μας δέν εἶναι θέαμα ἤ ἀκρόαμα, ἀλλά ἔργο Θεῖον, λατρεία «λογική», «ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ», «ἐκκλησία ὁσίων», εἰς τήν ὁποίαν μετέχει προσωπικῶς ἕκαστον μέλος τῆς κοινότητος, ἐπισυναγόμενοι πάντες εἰς τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Ὅτι εἰς τό μυστήριον τῆς συνάξεως αὐτῆς οἱ πιστοί γίνονται «μέλη ἐκ μέρους» τοῦ σώματος Χριστοῦ καί συναντοῦν τούς ἀδελφούς των. Εἰς τήν συνάντησιν αὐτήν δέν μετέχει κανείς δι' ἀλληλογραφίας. Δέν παρακολουθεῖ ἀπό τήν ἐξέδραν τοῦ σταδίου. Δέν εἶναι φίλαθλος, ἀλλά ἀθλητής καί συναθλητής. Εἶναι μακαριστός συνδαιτημόνας εἰς τήν τράπεζαν τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.


† Ὁ Ἀθηνῶν Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Δ Ο Υ Λ Ο Σ, Πρόεδρος.
† Ὁ Διδυμοτείχου καί Ὀρεστιάδος Νικηφόρος.
† Ὁ Μυτιλήνης, Ἐρεσσοῦ καί Πλωμαρίου Ἰάκωβος.
† Ὁ Λήμνου καί Ἁγίου Εὐστρατίου Ἱερόθεος.
† Ὁ Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου Δημήτριος.
† Ὁ Βεροίας καί Ναούσης Παντελεήμων.
† Ὁ Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης Ἀνδρέας.
† Ὁ Γυθείου καί Οἰτύλου Χρυσόστομος.
† Ὁ Δημητριάδος καί Ἁλμυροῦ Ἰγνάτιος.
† Ὁ Κυθήρων Κύριλλος.
† Ὁ Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφερσάλων Θεόκλητος.
† Ὁ Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ.
† Ὁ Ὕδρας, Σπετσῶν καί Αἰγίνης Ἐφραίμ.


Ὁ Ἀρχιγραμματεύς
† Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Σκλήφας.

Ἀκριβές Ἀντίγραφον
Ὁ Ἀρχιγραμματεύς

† Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Σκλήφας.