Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ:

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ



ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ


Η κρίση του κράτους πρόνοιας, γεγονός για το οποίο υφίσταται σήμερα μια "εκπληκτική ομοφωνία" [1] και η στροφή στην αγορά, που αποτελούν το αποτέλεσμα της διάρρηξης της μεταπολεμικής συναίνεσης του κοινωνικού φιλελευθερισμού και της κεϋνσιανής οικονομίας [2], σηματοδοτούν παράλληλα την εντονότερη παρουσία πλουραλιστικών τάσεων και αντιλήψεων, μέσα στα πλαίσια της σύγχρονης προβληματικής περί Κοινωνικής Πολιτικής. Η πλουραλιστική αντίληψη, θεωρεί απαραίτητη τη συνεργασία κράτους και ιδιωτικής πρωτοβουλίας στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής, γεγονός το οποίο επισημαίνει την ανάγκη αξιοποίησης όλου του φάσματος φορέων, ατομικών και συλλογικών, από την ιδιωτική πρωτοβουλία (κερδοσκοπική και μη), μέχρι το κεντρικό κράτος, την Τοπική Αυτοδιοίκηση ή ακόμα και ορισμένα "άτυπα κοινωνικά δίκτυα" [3]. Πρόκειται δηλαδή, για μια τομή στα κλασσικά διλήμματα της κοινωνικής πολιτικής και της ιδεολογίας του Κράτους Πρόνοιας, όπως: η ατομική ή συλλογική βάση αντιμετώπισης, το θεσμικό ή υπολειμματικό πρότυπο, η κάλυψη αναγκών μέσα από την κρατική παρέμβαση ή τη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, μέσα από ένα ευρύ πεδίο αναδιάρθρωσης της σχέσης Κράτους ? Ιδιωτικού Τομέα, με στόχο τη δημιουργία πιο ευέλικτων σχημάτων, απαραίτητων στις σημερινές συνθήκες ρευστότητας και νέων κοινωνικών προβλημάτων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αποκέντρωση των υπηρεσιών, την ανάπτυξη της κοινωνικής έρευνας και τον εκσυγχρονισμό της διοίκησης, με στόχο την αποφυγή σπατάλης και την παράλληλη προώθηση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών, στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων [4]. Ο σύγχρονος προνοιακός πλουραλισμός λοιπόν, χαρακτηρίζεται από έντονο ενδιαφέρον για την κοινωνική φροντίδα που παρέχεται ιδιαίτερα στα πλαίσια της τοπικής κοινότητας, την αναβίωση ή ενδυνάμωση των θεσμών εθελοντικής προσφοράς και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών πρωτοβουλιών, καθώς και την καλλιέργεια μορφών αυτοβοήθειας, αλληλεγγύης και συνοχής, μέσα στον κοινωνικό ιστό. Μέσα στα πλαίσια αυτά γίνεται σαφές, ότι ο περιορισμός του κρατικού παρεμβατισμού που διαφαίνεται σήμερα έντονα και στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών [5], ως αποτέλεσμα πολιτικών και κοινωνικο-οικονομικών πιέσεων προς την κατεύθυνση της δραστικής μείωσης των προγραμμάτων και υπηρεσιών δημόσιας πρόνοιας [6], δεν αντιμετωπίζεται με τη μεταφορά των αντίστοιχων λειτουργιών στην αγορά. Η εναλλακτική λύση βρίσκεται στην κοινωνία των πολιτών ή την έννοια της κοινότητας [7].

Επιτακτική προβάλει η ανάγκη ενός εννοιολογικού προσδιορισμού της Κοινωνίας των Πολιτών [8], ιδιαίτερα μετά την παραδοχή του ρόλου της στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Παρά το γεγονός ότι η έννοια της κοινωνίας των πολιτών δεν έχει ακόμα πλήρως διευκρινιστεί [9], θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κοινωνία των πολιτών (civil society), είναι ένα σύνολο ποικίλων μη κυβερνητικών θεσμών αρκετά ισχυρών ώστε να αντισταθμίζουν το κράτος χωρίς να το εμποδίζουν να ασκήσει το ρόλο του, αλλά και χωρίς να διαθέτει δυνατότητες αυτορρύθμισης [10]. Θα μπορούσε επίσης να προσδιοριστεί ως το τμήμα της κοινωνίας που κείται μεταξύ του δημόσιου χώρου και της οικογένειας, που λειτουργεί στο χώρο του ιδιωτικού και όχι του δημοσίου δικαίου [11].

Συνδέοντας την παραπάνω προσπάθεια εννοιολογικής προσέγγισης της κοινωνίας των πολιτών, με την κατάταξη των φορέων παροχής υπηρεσιών κοινωνικής προστασίας σε τέσσερις τομείς [12] όπως παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί, ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, γίνεται περισσότερο σαφής.


Τομείς παροχής Υπηρεσιών Κοινωνικής Προστασίας

1ος Τομέας2ος Τομέας
- Δημόσιος Τομέας

- Κρατικές Υπηρεσίες

- Ο.Τ.Α. Α' και Β' βαθμού

- Ν.Π.Δ.Δ.
- Αγορά

- Κερδοσκοπικός Τομέας
3ος Τομέας4ος Τομέας
- Ιδιωτικός μη κερδοσκοπικός Τομέας

- Εκκλησία

- Εθελοντικές Οργανώσεις

- Ν.Π.Ι.Δ.
- Φορείς αυτοβοήθειας

- Άτυπα δίκτυα φροντίδας
Πηγή: Π. Σταθόπουλος (1999), σελ. 204

Με δεδομένα τα παραπάνω στοιχεία, είναι βέβαιο ότι ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στο όλο σύστημα κοινωνικής φροντίδας, εντάσσεται στον τρίτο τομέα, με ιδιαίτερη έμφαση στην κατεύθυνση του εθελοντισμού. Σε σχετική έρευνα της Ένωσης Πολιτών για την Παρέμβαση [13], ο εθελοντισμός χαρακτηρίζεται ως το "κρυφό χαρτί της Κοινωνίας των Πολιτών, το οποίο προσφάτως δείχνουν να έχουν ανακαλύψει τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και τα εθνικά κράτη". Στην ίδια έρευνα, επισημαίνεται το έντονο ενδιαφέρον των κρατών να προσεγγίσουν τον μη κερδοσκοπικό και εθελοντικό τομέα, καθώς και η ιδιαίτερη ενασχόληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον "Τρίτο Τομέα". Η ιδιαίτερη σημασία του τρίτου τομέα, που ταυτίζεται σχεδόν με το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών είναι σήμερα αδιαμφισβήτητη [14] και αναγνωρίζεται καθολικά και από την ελληνική πολιτεία [15].

Ένα από τα χαρακτηριστικά του εθελοντισμού στην Ελλάδα, είναι ότι δεν καταλαμβάνει μόνο τον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ κράτους, οικογένειας και αγοράς, αλλά διεισδύει έως τα όρια αυτών των τομέων (π.χ. η ύπαρξη εθελοντών στα ΚΑΠΗ των δήμων) [16]. Το γεγονός αυτό, διαμορφώνει νέα ποιοτικά και δομικά χαρακτηριστικά της παρέμβασης του λεγόμενου τρίτου τομέα και προσδιορίζει τα όχι πάντα ξεκάθαρα όρια του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών στην παροχή κοινωνικής φροντίδας και γενικότερα σε ολόκληρο το φάσμα εφαρμογής της κοινωνικής πολιτικής. Επιβάλλεται λοιπόν η κατηγοριοποίηση των μορφών εθελοντικής δράσης και μάλιστα με κριτήριο τη ζώσα πραγματικότητα και όχι απλά ένα θεωρητικό πλαίσιο. Με αφετηρία αυτές τις παρατηρήσεις, παρατίθεται ακολούθως η κατηγοριοποίηση, όπως παρουσιάζεται στη σχετική έρευνα της ένωσης πολιτών για την Παρέμβαση:


1. Εθελοντικές Οργανώσεις - Ομάδες παροχής υπηρεσιών σε τρίτους

Περιλαμβάνει τις "κλασσικές" εθελοντικές οργανώσεις και ομάδες. Πρόκειται γι' αυτές που αποτελούνται στη συντριπτική τους πλειοψηφία από εθελοντές, χωρίς καθόλου ή με ελάχιστα αμειβόμενα στελέχη. Τα κύρια χαρακτηριστικά του, είναι ότι παρέχουν υπηρεσίες σε τρίτους, καθώς και η τοπική ή περιφερειακή ακτίνα δράσης τους.


2. Ομάδες αυτοβοήθειας

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι οργανώσεις που κύριο μέλημά τους είναι η επίλυση προβλημάτων, μέσω της αυτοβοήθειας μεταξύ των μελών τους. Τα ίδια τα μέλη συνήθως, συνδέονται με μια κοινή πάθηση, ανάγκη ή επιδίωξη. Οι οργανώσεις αυτής της κατηγορίας, σε μικρότερο βαθμό χαρακτηρίζονται από την παροχή βοήθειας προς τρίτους, ενώ παράλληλα εμφανίζεται και η λειτουργία τους ως διεκδικητικός - συνδικαλιστικός φορέας, απέναντι στο κράτος.


3. Διεθνείς οργανώσεις - Δίκτυα παροχής υπηρεσιών

Περιλαμβάνει διεθνής, μη κυβερνητικές οργανώσεις, που έχουν παραρτήματα στην Ελλάδα. Τα παραρτήματα των διεθνών οργανώσεων ασπάζονται τις ίδιες γενικές αρχές ως προς τους σκοπούς και τον τρόπο λειτουργίας, με τις μητρικές. Διατηρούν όμως κάποιο βαθμό ανεξαρτησίας και αυτονομίας, που τους επιτρέπει να προσαρμόζονται στα δεδομένα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε χώρας και να καλύπτουν τις ανάγκες σε εθνικό επίπεδο.


4. Διεθνείς οργανώσεις - Δίκτυα διαφόρων ενδιαφερόντων

Πρόκειται για οργανώσεις που έχουν τα χαρακτηριστικά των διεθνών οργανώσεων. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι, ότι κύριος ή αποκλειστικός λόγος συγκρότησής τους, δεν είναι η κοινωνική φροντίδα. Ωστόσο, έχουν αξιόλογη δράση και σ' αυτόν τον τομέα. Ο βαθμός και η ένταση κινητοποίησής τους, διαφέρουν από οργάνωση σε οργάνωση.


5. Μη κυβερνητικές οργανώσεις διαφόρων ενδιαφερόντων

Περιλαμβάνει οργανώσεις που κατά κύριο λόγο έχουν διαφορετική αποστολή από την κοινωνική φροντίδα, αλλά παράλληλα συμμετέχουν ή οργανώνουν (σε λιγότερο ή περισσότερο τακτική βάση), δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης. Ακόμη, περιλαμβάνει και αυτές που συνδυάζουν τον πολιτισμό με τη φιλανθρωπία.


6. Θρησκευτικοί σύλλογοι και πρωτοβουλίες (Ορθόδοξη Εκκλησία, άλλες Χριστιανικές Εκκλησίες και Δόγματα, άλλες θρησκείες)

Σ' αυτή την κατηγορία, εντάσσονται φιλανθρωπικές οργανώσεις που είναι άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένες με θρησκείες, εκκλησιαστικά ιδρύματα και οι οποίες πλαισιώνονται από εθελοντές. Περιλαμβάνονται επίσης, άτυπες δράσεις αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης, στα πλαίσια αυτών των Εκκλησιών, Δογμάτων ή και θρησκειών.


7. Σύλλογοι και πρωτοβουλίες δίπλα στο κράτος

Πρόκειται για κρατικούς φορείς, που πλαισιώνονται από εθελοντές. Η συμμετοχή των εθελοντών μπορεί να είναι είτε άτυπη, τακτική ή περιστασιακή, είτε πιο οργανωμένη και θεσμικά κατοχυρωμένη.


8. Σύλλογοι και πρωτοβουλίες δίπλα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Η κατηγορία αυτή, περιλαμβάνει τις υπηρεσίες και τα προγράμματα της αυτοδιοίκησης που πλαισιώνονται από εθελοντές. Υπάρχουν τρεις μορφές εθελοντικής δράσης:

α) άτυπες ομάδες εθελοντών, που πλαισιώνουν υπηρεσίες και προγράμματα της αυτοδιοίκησης,

β) θεσμοθετημένες ομάδες εθελοντών. Η τυπική μορφή, μπορεί να έχει είτε τη μορφή εθελοντικού συλλόγου, είτε ν' αποτελεί νομικό πρόσωπο της τοπικής αυτοδιοίκησης,

γ) εθελοντική δράση αλληλοβοηθητικού χαρακτήρα. Πρόκειται για τα μέλη ενός προγράμματος ή θεσμού (π.χ. τα μέλη των ΚΑΠΗ).


9. Έκτακτες δράσεις για έκτακτες ανάγκες

Πρόκειται για κινητοποιήσεις παροχής βοήθειας, σε πολίτες που υφίστανται τις συνέπειες έκτακτων γεγονότων. Η κινητοποίηση των εθελοντών είναι τυχαία και απροσδιόριστη. Δυνητικοί εθελοντές, μπορεί να είναι όλοι οι πολίτες, ενώ το μέγεθος ανταπόκρισης για την παροχή βοήθειας, ποικίλλει. Βοήθεια παρέχουν είτε μεμονωμένα άτομα, είτε άτυπες και τυχαίες ομάδες πολιτών, προσφέροντας χρήματα, υλικά αγαθά ή εργασία.


10. Μη κερδοσκοπικά ιδρύματα

Περιλαμβάνει μη κερδοσκοπικά ιδρύματα ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που δραστηριοποιούνται στον τομές της κοινωνικής φροντίδας. Σ' αυτήν εντάσσονται τα ιδρύματα που είτε παρέχουν προνοιακές υπηρεσίες αυτά καθ' αυτά, είτε διαθέτουν δωρεές σε άλλους φορείς (εθελοντικούς και κρατικούς), κοινωνικής φροντίδας.


11. Δίκτυα και προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σχεδιάζει, χρηματοδοτεί και αξιολογεί προγράμματα κοινωνικής φροντίδας. Επίσης, δημιουργεί δίκτυα μη κυβερνητικών οργανώσεων (Μ.Κ.Ο.). Αναφέρονται τρεις τρόποι ενίσχυσης και ενεργοποίησης του εθελοντισμού: α) χρηματοδότηση προγραμμάτων σε κοινωνικές ομάδες που χρήζουν βοήθειας (π.χ. "Δράση υπέρ των ατόμων με ειδικές ανάγκες HELIOS II"),

β) πρόγραμμα "Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία" για νέους (European Voluntary Service). Ξεκίνησε το 1996 και μέχρι το 1997, έλαβαν μέρος 1.142 νέοι Ευρωπαίοι, από 18 έως 25 ετών. Η Ελλάδα μέχρι το 1998, είχε υποδεχθεί 80 εθελοντές (εκ των οποίων 50 σε προγράμματα κοινωνικής φροντίδας), ενώ 55 Έλληνες συμμετείχαν σε αποστολές άλλων χωρών - μελών (30 εκ των οποίων σε προγράμματα κοινωνικής φροντίδας),

γ) δημιουργία ευρωπαϊκών δικτύων ομάδων αυτοβοήθειας και παροχής κοινωνικής φροντίδας (π.χ. Ευρωπαϊκό Forum για άτομα με ειδικές ανάγκες).


12. Ιδιωτική πρωτοβουλία

Τα τελευταία χρόνια, ο ιδιωτικός τομέας συνεισφέρει με πολλούς τρόπους στο σύστημα κοινωνικής φροντίδας. Οι δράσεις του δεν είναι πάντα συστηματοποιημένες, διαθέτει όμως επικοινωνιακή ικανότητα και πολυμήχανες μορφές ενίσχυσης υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας. Παρατηρείται επίσης διεύρυνση μεταξύ των σχέσεων αγοράς και εθελοντικών πρωτοβουλιών, με ευρύτερες συνεργασίες. Ακόμα και αν ισχύουν οι επικρίσεις ότι οι ενέργειες των επιχειρήσεων έχουν ως στόχο τους την έμμεση διαφήμιση ή φοροαπαλλαγή, δεν διαφοροποιούνται τα αποτελέσματα της δράσης τους.

Συνδυάζοντας την πιο πάνω κατηγοριοποίηση, με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ολοκληρωμένων Στατιστικών Κοινωνικής Προστασίας (European System of Integrated Social Protection Statistics - ESSPROS), το οποίο είναι ένα εναρμονισμένο σύστημα που παρέχει ένα μέσο ανάλυσης και σύγκρισης των χρηματικών ροών κοινωνικής προστασίας, σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα ως προς το ρόλο της κοινωνίας πολιτών και ειδικότερα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας και των Μ.Κ.Ο., στο γενικότερο σύστημα κοινωνικής φροντίδας και προστασίας. Βασική μονάδα στη μεθοδολογία του ESSPROS, είναι το σύστημα ή πρόγραμμα κοινωνικής προστασίας. Ως πρόγραμμα κοινωνικής προστασίας, θεωρείται ένα ανεξάρτητο σύνολο κανόνων, που υποστηρίζεται από μία ή περισσότερες μονάδες και διέπει τη χορήγηση κοινωνικών παροχών και τη χρηματοδότησή τους. Σε κάθε κράτος - μέλος της Ε.Ε., τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας διαφοροποιούνται, ανάλογα με την οργάνωση του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος [17]. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τα στοιχεία του ESSPROS, διακρίνονται τα εξής 11 συστήματα:

  1. Τα Ταμεία Κοινωνικής Ασφάλισης

  2. Η κοινωνική ασφάλιση των δημοσίων υπαλλήλων

  3. Η προστασία της απασχόλησης

  4. Η στεγαστική προστασία των μισθωτών

  5. Το Εθνικό Σύστημα και τα λοιπά συστήματα Υγείας

  6. Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης

  7. Οι επαγγελματικές συλλογικές συντάξεις

  8. Οι υποχρεωτικές παροχές εργοδοτών προς υπαλλήλους

  9. Οι λοιπές κυβερνητικές δράσεις κοινωνικής προστασίας

  10. Τα ημι - αυτόνομα ιδρύματα πρόνοιας

  11. Η Εκκλησία και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Από τα παραπάνω συστήματα που συμμετέχουν επίσημα στο πρόγραμμα ESSPROS, τα μόνα που είναι δυνατό να ενταχθούν στην κατηγοριοποίηση που πραγματοποιήθηκε από την έρευνα της Ένωσης Πολιτών για την Παρέμβαση και που συνάδουν με την εννοιολογική προσέγγιση της κοινωνίας πολιτών, είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η Εκκλησία και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις.

Λαμβάνοντας υπόψη το ηθικό υπόβαθρο του εθελοντισμού [18], το γεγονός ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στη διάθεση κονδυλίων κοινωνικής προστασίας, είναι το υπερβολικό διοικητικό κόστος [19] και η έλλειψη αποκέντρωσης που αναδεικνύει το ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και της τοπικής κοινότητας γενικότερα [20], κάποιες ανεξάρτητες θεωρητικές προσεγγίσεις [21], καθώς και το ότι οι μη εκκλησιαστικού χαρακτήρα εθελοντικές οργανώσεις σε αρκετές περιπτώσεις δεν παρουσιάζουν συνέχεια σε βάθος χρόνου [22] και σε ορισμένες περιπτώσεις, πέρα από το ότι αμφισβητείται ο ρόλος τους ως "μη κυβερνητικών", λειτουργούν ακόμα και ανταγωνιστικά προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση [23], είναι δυνατό να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα, ότι η συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Εκκλησίας, στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας είναι ιδιαίτερα σημαντική και ως εκ τούτου, ο ρόλος καθενός από τα συστήματα αυτά ξεχωριστά, αλλά και των προϋποθέσεων και των αποτελεσμάτων της συνεργασίας τους, θα πρέπει να αποτελέσει το αντικείμενο σχετικής έρευνας. Προς αυτή την κατεύθυνση άλλωστε, κινείται η παρούσα μελέτη.




[1] Βλ. Θ. Σακελλαρόπουλου, Αναζητώντας το νέο κοινωνικό κράτος, στο "Η μεταρρύθμιση του Κοινωνικού Κράτους" τομ. Α', εκδ. Κριτική, 1999, σελ. 23.

[2] Βλ. Κ. Σπανού, Διοίκηση Πολίτες και Δημοκρατία, εκδ. Παπαζήση, 2000, σελ.446.

[3] Βλ. Ο. Στασινοπούλου, ʼτυπα δίκτυα φροντίδας και σύγχρονος προνοιακός πλουραλισμός, ΕΚΛΟΓΗ Απρίλιος-Μάϊος-Ιούνιος 1992, σελ.110.

[4] Βλ. Ο. Στασινοπούλου, οπ.π. (σημ. 2), σελ. 110 επ.

[5] Βλ. Π. Αλτάνη (επιμ.), Μετάβαση σε τι; Οι επιπτώσεις της ιδιωτικοποίησης: Στην Ανατολική Ευρώπη, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στα Βαλκάνια και παραπέρα, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Οκτ.-Νοε.-Δεκ. 1995, σελ. 235 επ.

[6] Βλ. Δ. Ιατρίδη, Το Κράτος Πρόνοιας: Η παγκόσμια προοπτική, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Οκτ.-Νοε.-Δεκ. 2000, σελ. 234.

[7] Βλ. Κ. Σπανού, οπ.π. (σημ. 1), σελ. 517 επ. Για το ρόλο της κοινότητας, βλ. και Δ. Δημητράκου, «Κοινοτισμός»: το αμερικανικό υποκατάστατο του σοσιαλισμού; Σύγχρονη δημοκρατία και ανοιχτή κοινωνία, Το Βήμα, 26.11.2000, σελ. 18, καθώς και Χ. Παπαδόπουλου, Κοινοτική ανάπτυξη στην Κύπρο, στο Κοινωνικές Υπηρεσίες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, εκδ. Σ.Κ.Λ.Ε./Τ.Ε.Δ.Κ.Ν.Α., 1993, σελ. 207. επ.

[8] Για περισσότερα σε σχέση με την εννοιολογική προσέγγιση της Κοινωνίας Πολιτών, βλ. και Ν. Μουζέλη, Τι είναι η κοινωνία των πολιτών, Το Βήμα, 14.12.1997, σελ. 23, καθώς και Δ. Σωτηρόπουλου, Εννοιολογικές διευκρινήσεις για την Κοινωνία Πολιτών και Π. Βασιλόπουλου, Τι είναι και τι θέλει η Κοινωνία Πολιτών, στο http://www.paremvassi.gr

[9] Βλ. Α. Μακρυδημήτρη, Αναζητώντας τη «δύναμη των ελεύθερων λαών» - Κοινωνία Πολιτών ή κοινωνία των κοινοτήτων;, Το Βήμα, 26.11.2000, σελ.18.

[10] Βλ. Ern. Gellner,Η Κοινωνία Πολιτών και οι αντίπαλοί της, εκδ. Παπαζήση, 1996, σελ. 19.

[11] Βλ. Γ.Β. Δερτιλή, Η κοινωφελής δράση της κοινωνίας των πολιτών, Το Βήμα, 24.12.2000, σελ. 38.

[12] Βλ. Π. Σταθόπουλου, Κοινωνική Πρόνοια - μια γενική θεώρηση, εκδ. Έλλην, 1999, σελ. 201 επ.

[13] Βλ. Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση, ανακοίνωση - Η Κοινωνία των…Εθελοντών, στο http://www.paremvassi.gr/volunteers.htm

[14] Βλ. Ο. Στασινοπούλου, Σύγχρονες τάσεις στην Κοινωνική Πρόνοια - Ο ρόλος του εθελοντισμού, ΕΚΛΟΓΗ Ιουλ.-Αυγ.-Σεπτ. 1995, σελ. 265 επ.

[15] Βλ. Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, Πολιτική στον τομέα της Πρόνοιας, στο http://www.ypyp.gr/GR/welfaregr/start.htm και Ν. 2646/16.10.1998, "Ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και άλλες διατάξεις" Φ.Ε.Κ. 236/Α/20.10.1998, άρθρο 12, με το οποίο προβλέπεται η σύσταση στο Υπουργείο υγείας & Πρόνοιας, ανεξάρτητου Τμήματος Ανάπτυξης Εθελοντισμού.

[16] Βλ. Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση, οπ.π. (σημ. 13).

[17] Βλ. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, Κοινωνική Προστασία στην Ελλάδα Δαπάνες και Έσοδα - Έτη 1990-1998, 2000, σελ. 7 επ.

[18] Βλ. Β. Καλλιακμάνη, Μεθοδολογικά πρότερα της ποιμαντικής, εκδ. Μυγδονία, 2000, σελ. 96 επ.

[19] Βλ. Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (Ο.Κ.Ε.), Γνώμη πρωτοβουλίας αριθ. 41, "Η Φτώχεια στην Ελλάδα", 13.7.2000, στο http://www.oke.gr/greek/gnomi41/oke41.htm

[20] Βλ. Δ. Ιατρίδη, οπ.π. (σημ. 5), σελ. 238.

[21] Βλ. Θ. Κατσανέβα, Ο ρόλος και η σημασία της τρίτης ηλικίας στη σύγχρονη οικονομία, «Ζωτικής σημασίας είναι επίσης…ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας», στο http://www.katsanevas.gr/articles/articles_tritihlikia.html

[22] Βλ. Β. Καλλιακμάνη, οπ.π. (σημ. 18), σελ. 97 και 109, καθώς και Roy Panagiotopoulou, The notion of voluntarism in modern Greek society and the challenge of the Olympic Games, εισήγηση στο Συμπόσιο με θέμα Volunteers, Global Society and the Olympic Movement, Lausanne 24 - 26 November 1999, στο http://www.blues.uab.es/Olympic.studies/volunteers/panagiotopoulou.html

[23] Βλ. NOPROFIT.GR, Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις…, «οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, απορροφούν πόρους που διαφορετικά θα κατέληγαν στις τοπικές κυβερνήσεις…», στο http://www.noprofit.gr/press196.htm


Προηγούμενη σελίδα