Κεντρική σελίδα Επιτροπής


ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑΙ ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ
ΣΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
(ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ)


Ὑπό Ἀρχιμ. Παύλου Παπαλεξίου
Συνοδικοῦ Γραμματέως


Ἡ ἀνάγκη νά ἐνισχυθεῖ ὁ Θρησκευτικός Τουρισμός γιά νά καταδείξει τά Χριστιανικά Προσκυνήματα μέ τά ὁποῖα εἶναι διάσπαρτη ἡ εὐλογημένη χώρα μας, ὅλως δέ ἰδιαιτέρως καί ἐξαιρετικῶς τά ἐν Ἑλλάδι Βήματα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου τοῦ καί Ἱδρυτοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὁδήγησε στήν θεσμοθέτηση ὁμάδος ἐργασίας, ἐξαμελοῦς, διορισμένης ἐκ μέρους τοῦ Ὑπουργείου Ἀναπτύξεως καί τοῦ Ἐλληνικοῦ Ὀργανισμοῦ Τουρισμοῦ (Ἀπόφαση, ὁ Πρόεδρος τοῦ Ε.Ο.Τ. ἀριθμ. Πρωτ. 500189/14.3.2002), ἤτοι συγκρότησις ὁμάδας Ἐργασίας μέ τήν ἐπωνυμία «Τά Βήματα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου». Τά μέλη τῆς ὡς ἄνω ὁμάδος εἶναι :

1. Ἀρχιμ. Παῦλος Παπαλεξίου, Συνοδικός Γραμματεύς.

2. κ. Δημήτριος Φουρλεμάδης, Ὑπεύθυνος τοῦ Διορθοδόξου Κέντρου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

3. κ. Χριστίνα Γαβριήλ, Προϊσταμένη τοῦ Τομέως Ἀναπτύξεως Νέων Μορφῶν Τουρισμοῦ Ε.Ο.Τ.

4. κ. Ζηνοβία Λαμπρίδου, Τμ. Ἀναπτύξεως Νέων Μορφῶν Τουρισμοῦ Ε.Ο.Τ.

5. κ. Εὐαγγελία Διαμαντίδου, Τοπογράφος, Τμ. Τεχνικῶν Ὑπηρεσιῶν.

6. κ. Ἑλένη Κοσσυβάκη, Ἀρχιτέκτων, Τμ. Τεχνικῶν Ὑπηρεσιῶν.

Ἔργο τῆς ὁμάδος ἐργασίας εἶναι :

- «ἡ συγκέντρωση στοιχείων γιά τήν διαδρομή ὅπως πραγματοποιεῖται μέχρι σήμερα καί προσφέρεται στήν ἀγορά».

- «ἡ ἀξιολόγηση αὐτῶν τῶν στοιχείων μαζί μέ ὅσα θά προκύψουν ἀπό ἔρευνα τῆς ὁμάδος στούς προτεινομένους σταθμούς τῆς πορείας τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἀπό τούς Φιλίππους ὥς τήν Ἀθήνα - Κόρινθο».

- «ὁ σχεδιασμός περιορισμένου προγράμματος μικρῶν ἔργων (ἐξωραϊσμός τῶν σημείων ὅπου στάθηκε καί ὁμίλησε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, διερεύνηση τῶν προσπελάσεων τῶν τουριστῶν μέ πούλμαν, σύνδεση μέ ἀναγκαῖες ὑφιστάμενες ἐγκαταστάσεις ἀναψυχῆς καί ὑγιεινῆς, σήμανση), σέ συνδυασμό μέ "χάραξη" τῆς διαδρομῆς μέ συμπληρωματικά στοιχεῖα διαδικτυώσεως μέ ἄλλους χώρους πολιτιστικοῦ - οἰκολογικοῦ ἐνδιαφέροντος».


«ἡ σύνταξη προϋπολογισμοῦ γιά τό ἀνωτέρω πρόγραμμα ἔργων».

- «ἡ συγκέντρωση ὑλικοῦ γιά τήν ἔκδοσιν πληροφοριακοῦ φυλλαδίου ἤ καί DVD ἀπό τήν ἁρμοδία Διεύθυνσιν Διαφημήσεως».

- «ἡ συγκρότηση προτάσεως πρός τήν Διοίκηση γιά τήν ὑπαγωγή τῆς θρησκευτικῆς πολιτιστικῆς διαδρομῆς στό μέτρο 5,2 τοῦ ΕΠΑΝ».

Ἡ ἐν λόγῳ Ἐπιτροπή ἀκολούθησε ἕως σήμερον τά περισσότερα «Βήματα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου», πρός διερεύνηση καί ἐξακρίβωση τῶν στοιχείων, τά ὁποῖα προσφέρονται καί ἱκανοποιοῦν τούς ἐπισκέπτες - προσκυνητές, εἴτε αὐτοί προέρχονται ἀπό τό ἐξωτερικό, εἴτε ἀπό τήν ἡμεδαπή, μέ διάθεση καί προοπτική βελτιώσεως τῶν Ἱερῶν Βημάτων, μέ χρηματοδότηση τοῦ Δημοσίου (Ὑπουργεῖον Ἀναπτύξεως - Ἑλληνικός Ὀργανισμός Τουρισμοῦ).

Ἡ ἐν λόγῳ Ἐπιτροπή, ἀφοῦ ὁλοκλήρωσε τίς ἐπιτόπιες ἐπισκέψεις, παρέθεσε τίς κάτωθι ἀπόψεις πρός τόν Πρόεδρο τοῦ Ε.Ο.Τ. κ. Ἰωάννην Πατέλη :


1. «Βαπτιστήριο τῆς Ἁγίας Λυδίας», Φίλιπποι, Καβάλα.

Τό Βαπτιστήριο τῆς Ἁγίας Λυδίας βρίσκεται στά ὅρια τῆς ζώνης προστασίας τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Χώρου τῶν Φιλίππων. Ἡ ὁμάδα προτείνει τίς ἀκόλουθες ἐπεμβάσεις γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ πρώτου καί τόσο σημαντικοῦ γιά τόν ἑλληνικό χῶρο σταθμοῦ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, λαμβάνοντας ὑπ' ὄψη καί τήν πρόταση - μελέτη διαμορφώσεως τοῦ περιβάλλοντος χώρου τοῦ Ἱεροῦ τῆς Ἁγίας Λυδίας, ἡ ὁποία ἔχει ἤδη ἐκπονηθεῖ καί ἐτέθη ὑπ' ὄψη τῆς ὁμάδος :

1. Διαμόρφωση - πλακόστρωση τῶν διαδρόμων πρόσβασης ἀπό τήν πύλη πρός τό Ναό - Βαπτιστήριο καί τόν ἀρχαιολογικό χῶρο.

2. Διαμόρφωση τοῦ προαυλίου χώρου τοῦ Ναοῦ καί ἐνοποίησή του μέ τό Βαπτιστήριο.

3. Ἀνακαίνιση ἀναψυκτηρίου, χώρων ὑγιεινῆς καί πιθανή διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου τῆς πύλης εἰδόδου.

4. Δημιουργία περιμετρικῶν πέτρινων τοιχίσκων τοῦ προαυλίου χώρου τοῦ Ναοῦ.

5. Δενδροφύτευση γιά ὁριοθέτηση τοῦ Συνεδριακοῦ Κέντρου ἀπό τόν ὑπόλοιπο Ἀρχαιολογικό καί Θρησκευτικό χῶρο.

6. Ἐγκατάσταση φωτισμοῦ πρός ἀνάδειξη τοῦ Ναοῦ, τοῦ Βαπτιστηρίου καί τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ χώρου.


2. Ἱερός Ναός Ἁγίου Νικολάου στήν Καβάλα.

Στήν πόλη τῆς Καβάλας ὑπάρχουν δύο σταθμοί. Ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό κέντρον τῆς πόλεως, μνημεῖο ὁ ἴδιος ἀρχαιολογικῆς ἀξίας, διότι ἐνσωματωμένο μέρος αὐτοῦ ἀποτελεῖ Τζαμί τῆς Ὀθωμανικῆς Περιόδου. Στήν θέση του πιθανολογεῖται ὅτι ἔφθανε ἡ ἀκτογραμμή κατά τήν Παύλειο Περίοδο. Γιά ὑπόμνηση αὐτοῦ τοῦ γεγονότος, ἡ Ἱερά Μητρόπολη ἀνήγειρε μνημεῖο μέ ἀπεικόνιση τῆς ἀποβιβάσεως τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Νεάπολη (Ἀρχαία Καβάλα).

Ὁ ἄλλος σταθμός εἶναι τμῆμα τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ, στήν περίμετρο τῆς πόλεως, στόν αὐχένα πού ὁδηγεῖ στό κατεστραμμένο σήμερα κτίσμα πρώην ἀναψυκτηρίου (ἰδιοκτησίας Ε.Ο.Τ.) καί στήν Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Σίλα. Τό τμῆμα αὐτό ἔχει ἀναμορφωθεῖ προσφάτως ἀπό τήν ἀναπτυξιακή Ἑταιρεία τοῦ Δήμου καί προσφέρεται ἤδη ὡς περίπατος σέ ἕνα τμῆμα τοῦ δρόμου ὅπου περπάτησε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀπό τήν Νεάπολη ὥς τούς Φιλίππους.

Ἡ Ὁμάδα ἐργασίας ἀναμένει συγκεκριμένες προτάσεις ἀπό τήν Δημοτική Ἐπιχείριση Τουριστικῆς Ἀνάπτυξης Καβάλας (Δ.Ε.Τ.Α.Κ.) γιά θέματα τά ὁποῖα συζητήθηκαν καί ἀφοροῦν :

1. Στήν διαμόρφωση τοῦ περιβάλλοντος χώρου τοῦ συγχρόνου μνημείου στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου.

2. Σέ συμπληρωματικές ἐπεμβάσεις στό πλακόστρωτο τμήματος τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ.


3. Ἀπολωνία.

Στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ἀναφέρεται ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἁπλῶς πέρασε ἀπό τήν Ἀπολλωνία «Διοδεύσαντες δὲ τὴν Ἀμφίπολιν καὶ Ἀπολλωνίαν ἦλθον εἰς Θεσσαλονίκην». Σέ μία κατάφυτη τοποθεσία στό νότιο μέρος τῆς Λίμνης Βόλβης ὑπάρχει καλυμμένο παρακλάδι τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ πρός τήν ἀρχαία Ἀπολλωνία (ἡ ὁποία ἔχει ἐντοπισθεῖ καί ἀνασκάπτεται).

Ἡ ὁμάδα προτείνει σέ συνεργασία μέ τήν ἁρμοδία Ἐφορεία Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων τῆς Θεσσαλονίκης νά γίνει ἀποκάλυψη τῆς ἀρχαίας Ἐγνατίας ὁδοῦ καί νά ἀναρτηθεῖ ἐνημερωτική πινακίδα.

4. Θεσσαλονίκη.

Ρωμαϊκή Ἀγορά :

Τοποθέτηση ἐνημερωτικῆς πινακίδας.

5. Βέροια :

Ἡ Ἱερά Μητρόπολις Βεροίας καί Ναούσης, μᾶς παρουσίασε τήν πρόταση ἔργου, ἡ ὁποία ἔγινε μέ πρωτοβουλία της, γιά τήν ἀνάδειξη, ἀνάπλαση καί προβολή τοῦ «Βήματος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου» Βεροίας καί ἀναβαθμίσεως τοῦ περιβάλλοντος χώρου, προϋπολογισμοῦ ὕψους 225.000.000 δραχμῶν, πλέον 35.000.000 δραχμῶν γιά τήν φωταγώγηση τοῦ χώρου.

Ἡ πρώτη διαμόρφωση τοῦ χώρου ξεκίνησε τήν δεκαετία τοῦ 1950, ὅπου ἐνσωματώθηκαν οἱ τρεῖς ἀναβαθμοί (ἀπό τούς ὁποίους πιστεύεται ὅτι ὁμίλησε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος) καί διαμορφώθηκε ἕνα ὑπερυψωμένο πλάτωμα πού καθιερώθηκε ὡς Βῆμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Περιελάμβανε μία ὑψηλή κόγχη μέ ὀρθομαρμάρωση καί στό κέντρο ψηφιδωτή παράσταση πού ἀπεικονίζει τόν Ἀπόστολο Παῦλο σέ ὄρθια θέση. Ἡ δεύτερη παρέμβαση, στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 1990 περιελάμβανε τήν προσθήκη δύο ἐπί πλέον καμπύλων, κατακόρυφων ἐπιφανειῶν μέ ψηφιδωτές παραστάσεις, ἐνῶ πρόσφατα τοποθετήθηκε μία μνημειακή στήλη με ψηφιδωτή ἐπίσης παράσταση.

Αὐτή εἶναι ἡ ὑπάρχουσα κατάσταση τοῦ χώρου, ἀπό ἀπόψεως μνημείων, τά ὁποῖα ἡ ὁμάδα κρίνει ἀρκετά, γιά τόν περιορισμένο χῶρο τοῦ Βήματος.

Στήν πρόταση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας καί Ναούσης, μεταξύ ἄλλων, προτείνεται ἡ κατασκευή τεσσάρων (πλέον τῶν τριῶν ἤδη ὑπαρχουσῶν) καμπύλων ἐπιφανειῶν μέ ψηφιδωτές παραστάσεις ἀπό τήν περιοδεία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ἡ προσθήκη καί ἄλλων ψηφιδωτῶν ἔργων δέν ἔχει νά προσθέσει τίποτε περισσότερο στήν σύνδεση τοῦ Ἀποστόλου Παύλου μέ τήν πόλη τῆς Βέροιας, ἐνῶ ἄν παραμείνουν μόνο τά ὑπάρχοντα ψηφιδωτά, σέ συνδυασμό μέ τίς λοιπές παρεμβάσεις, θά ἀναδειχθοῦν καλύτερα.

Ἡ ὁμάδα προτείνει :

1. Αὔξηση τῶν προσβάσεων στό προαύλιο μέ τίς κατάλληλες διαμορφώσεις.

2. Συντήρηση τῶν ὑπαρχόντων καί ἐμπλουτισμό μέ νέες φυτεύσεις γιά τόν τονισμό τοῦ ὑπαίθριου χαρακτήρος τοῦ μνημείου.

3. Ἀναδιαμόρφωση τοῦ ἀνισοπέδου χώρου εἰσόδου.

4. Δημιουργία καταλλήλου χώρου συναθροίσεως καί ἀναψυχῆς τοῦ κοινοῦ.


6. Μεθώνη - Πύδνα.

Στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων μνημονεύεται ὅτι ἀπό τήν Βέροια «οἱ ἀδελφοὶ ἔστειλαν ἀμέσως τὸν Παῦλον πρὸς τὴν κατεύθυνσιν τῆς θαλάσσης», χωρίς ἀναφορά τοπωνυμίου. Μέ τήν διάνοιξη τῆς σιδηροδρομικῆς γραμμῆς ἀνακαλύφθηκε ἡ ἀρχαία Πύδνα καθώς καί ἄλλα μικρά πολίσματα πού οἱ ἀρχαιολόγοι προσπαθοῦν νά ταυτίσουν μέ ἀρχαία τοπωνύμια ὁδοιπορικῶν, ὥστε νά προκύψει ἡ χάραξη τῆς Ρωμαϊκῆς ὁδοῦ ἀπό τήν Βέροια πρός τήν θάλασσα.

Προτείνεται στήν παροῦσα φάση :

1. Ἡ κατασκευή καί ἀνάρτηση ἐνημερωτικῶν πινακίδων στόν ἀρχαιολογικό χῶρο τῆς Πύδνας μέ διευκρινήσεις γιά τήν Ρωμαϊκή ὁδό.

2. Ἡ διαμόρφωση τοῦ περιβάλλοντος χώρου τῆς ἀνασκαφῆς γιά τήν στάθμευση πούλμαν.


7. Ἀθῆναι.

1) Φάληρο :

Σύμφωνα μέ τίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀποβιβάσθηκε σέ κάποιο σημεῖο στό Φάληρο, χωρίς νά παρέχονται περαιτέρω πληροφορίες. Ἐπειδή σέ κάποιες περιπτώσεις ἡ ὕπαρξη παλαιοτέρας λατρείας στόν χῶρο συνιστᾶ μία σύνδεση τουλάχιστον μέ τήν παράδοση, ἐάν ὄχι μέ τήν ἴδια τήν ταύτιση τοῦ σημείου ἀποβίβασης, προτείνεται τό μικρό ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἤ τοῦ Καραϊσκάκη, γιά τήν τοποθέτηση συγχρόνου μνημείου. Τό σημεῖο αὐτό ἐπελέγη καί ἀπό τόν Δῆμο Ἁλίμου, ὁ ὁποῖος ἔχει ἤδη τοποθετήσει μία ἀνάγλυφη στήλη.

Μέ ἔγγραφό μας πρός Ε.Τ.Α. ζητήσαμε τήν παραχώρηση ἔκτασης 4 στρεμμάτων γιά τήν τουριστική ἀξιοποίηση τοῦ χώρου, ὡς δευτέρου σταθμοῦ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Ἀθήνα, μετά τόν Ἄρειο Πάγο.

2) Ἄρειος Πάγος.

Μέ τήν ἑνοποίηση τῶν ἀρχαιολογικῶν χώρων τοῦ Κέντρου τῶν Ἀθηνῶν, προτείνονται ὁρισμένες παρεμβάσεις, οἱ ὁποῖες ἀφοροῦν καί στόν βράχο τοῦ Ἀρείου Πάγου, φορέας ὑλοποίησης τῶν ὁποίων εἶναι ἡ Α´ Ἐφορεία Κλασσικῶν Ἀρχαιοτήτων. Ἡ ὁμάδα προτείνει στίς παρεμβάσεις αὐτές νά συμπεριληφθεῖ καί ἡ τοποθέτηση τῶν ἐνημερωτικῶν πινακίδων τῆς διαδρομῆς.


8. Κεγχρεές - Κόρινθος.

Ἡ ὁμάδα εἶναι σέ συνεργασία μέ τήν Δ´ Ἐφορεία Προϊστορικῶν καί Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων καί προτείνει τίς παρακάτω παρεμβάσεις :


Τό Βῆμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Ρωμαϊκή Ἀγορά.

1. Ἀνάρτηση πινακίδος στόν ἐλέυθερο χῶρο μπροστά στό Βῆμα, μέ ἀπόσπασμα τοῦ ὕμνου τῆς Ἀγάπης ἀπό τήν πρός Κορινθίους Α´ Ἐπιστολή, ἤ ἄλλου κειμένου πού θά προτείνει ἡ Ἱερά Σύνοδος.


Ἐπιγραφή Ἐράστου / ἀρχαῖο Θέατρο.

2. Ἐκπόνηση μελέτης γιά τό ἀρχαῖο Θέατρο, ἡ ὁποία θά προβλέπει ἀνασκαφικούς καθαρισμούς, περίφραξη, διαδρομές ἐπισκέψεως, ἐνημερωτικές πινακίδες.

Κατάλοιπα τοῦ λιμανιοῦ στίς Κεγχρεές.

3. Περίφραξη τοῦ βορείου μώλου.

4. φωτισμός τῶν δύο μώλων καί τῶν ὑποθαλασσίων καταλοίπων τοῦ λιμανιοῦ.

5. διαμόρφωση τῆς ἀκτογραμμῆς πού συνδέει τόν βόρειο μέ τόν νότιο μῶλο καί ἀνάδειξή της σέ χῶρο ἀρχαιολογικοῦ περιπατου.


Εἶναι φυσικόν, τά ὡς ἄνω προτεινόμενα ἔργα νά χρειαστοῦν κάποιο χρονικό διάστημα γιά τήν ὑλοποίησή τους. Ὡστόσο ἡ ἔκδοση τοῦ θεματικοῦ ὁδηγοῦ γιά τίς περιοδείες τοῦ Ἀποστολου Παύλου στήν Ἑλλάδα, δίνει ἤδη μία εἰκόνα τοῦ τί ὑπάρχει κατά τόπους παράλληλα μέ σκιαγράφηση τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἀποστόλου Παύλου.

«Τά Βήματα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Ἑλλάδα» εἶναι ἡ πρόσφατη ἔκδοση τοῦ Ἑλληνικοῦ Ὀργανισμοῦ Τουρισμοῦ πού ἀπευθύνεται σέ ξένους κυρίως προσκυνητές πού θά ἤθελαν νά γνωρίσουν ἀπό κοντά τούς σημαντικότερους χώρους ὅπου βάδισε, κήρυξε καί ἵδρυσε Ἐκκλησίες ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στόν κυρίως Ἑλλαδικό χῶρο. Εἶναι γνωστό ὅτι οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων κάνουν λόγο γιά ἑλληνικούς τόπους πού συνδέθηκαν μέ τόν Ἀπόστολο τῶν Ἐθνῶν, ὅπως ἡ Μυτιλήνη, ἡ Κῶς, ἡ Ρόδος, ἡ Σάμος, ἡ Νικόπολη, οἱ Καλοί Λιμένες κ.ἄ. Ἡ ἔκδοση τούτη τοῦ Ε.Ο.Τ. περιορίζεται σέ χώρους προσιτούς σέ μιά συνεχή περιήγηση μέ λεωφορεῖο (Νεάπολη - Καβάλα - Φίλιπποι - Ἀμφίπολη - Θεσσαλονίκη - Βέροια - Ἀθήνα - Κόρινθο), δίνεται μεγάλη ἔμφαση στά συμπεράσματα τῶν ἐργασιῶν τοῦ Warnecke πού ἀποδεικνύει ὅτι ἡ Μελίτη τῶν Πράξεων εἶναι ἡ Κεφαλονιά καί ὄχι ἡ Μάλτα, ὅπως θέλησαν δυτικά συμφέροντα νά καθιερώσουν κατά τούς τελευταίους αἰῶνες καί κάνει ἀναφορά σέ τόπους ἀπό τούς ὁποίους διέρχεται αὐτή ἡ περιήγηση καί ἐνῶ δέν ἔχουν τόσο στενή σύνδεση ἱστορικά μέ τόν Ἀπόστολο Παῦλο, παρουσιάζουν γενικότερο ἐνδιαφέρον καί στοιχεῖα ἀπό τήν μακραίωνη παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας.

Παράλληλα παρέχονται πληροφορίες γιά τούς ἀρχαιολογικούς χώρους πού διασώζουν στοιχεῖα ἀπό τό πέρασμά του, ἀλλά καί γενικότερες πληροφορίες πού ἐξυπηρετοῦν τούς "τουρίστες". Ἡ ἔκδοση αὐτή ἐκδόθηκε σέ τέσσερις γλῶσσες καί 66.000 ἀντίτυπα ἐκτός τοῦ ἐμπορίου. Τά κείμενα ἔγραψε ἡ ἀρχαιολόγος κ. Λίτσα Ἰ. Χατζηφώτη καί τήν ἐκδοτική ἐπιμέλεια εἶχε ὁ κ. Ἰ. Μ. Χατζηφώτης.


Ἐν Ἀθήναις τῇ 15ῃ Μαρτίου 2004
Κεντρική σελίδα Επιτροπής