Κεντρική σελίδα Επιτροπής


Η Φροντίδα των Ηλικιωμένων στο Βυζάντιο

του Ιωάννου Παπαφιλιπποπούλου,
Επισκέπτου Υγείας, Θεολόγου


Η ιατρική αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας των ηλικιωμένων κατά την Βυζαντινή περίοδο

Από τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα, είναι προφανές ότι όχι μόνο σε επίπεδο γνώσεων σχετικά με τις αλλαγές που φέρνει το γήρας στον οργανισμό, αλλά και σε επίπεδο ιατρικής αντιμετώπισης των προβλημάτων υγείας του γηραιού πληθυσμού, η Βυζαντινή ιατρική έδειξε αρκετά βήματα προόδου και για τον λόγο αυτό πολλοί ιστορικοί της ιατρικής θεωρούν ότι κατά την εποχή εκείνη είχε αναπτυχθεί η γηριατρική(15). Ας μην λησμονείται το γεγονός ότι κατά τη Βυζαντινή περίοδο χρησιμοποιούταν και ο όρος «γερόντων ιατρός»(15). Για την πρόληψη και την θεραπεία των ιδιαιτέρων καταστάσεων που προκαλεί το γήρας στον οργανισμό, οι Βυζαντινοί ιατροί ακολουθούν τόσο υγιεινοδιαιτητική όσο και φαρμακευτική αγωγή(15).

Διαφωτιστικές είναι οι πληροφορίες των Βυζαντινών ιατρών σχετικά με την διατροφή και την δίαιτα που πρέπει να ακολουθούν οι ηλικιωμένοι. Υπάρχουν στοιχεία τόσο για τον τρόπο σίτισης όσο και για την ποιότητα και το είδος της τροφής. Ο Παύλος Αιγινήτης γράφει ότι οι ηλικιωμένοι πρέπει να τρέφονται με θερμαίνοντα και υγραίνοντα σιτία(18).  Ο Αέτιος πιστεύει ότι η χορηγούμενη στον γέροντα τροφή πρέπει να είναι λίγη σε κάθε γεύμα, αλλά τα γεύματα του ηλικιωμένου να είναι συχνά, ενώ η δίαιτα των γερόντων είναι καλό να περιλαμβάνει άρτο, λάχανα, ψάρια, καθώς και ζωμό όρνιθας(19). Ο ίδιος ιατρός συνιστά ιδιαιτέρως την κατανάλωση μελιού, καθώς και κρασιού για θρέψη, θέρμανση και διούρηση, ενώ ο Αλέξανδρος συνιστά ιδιαιτέρως τα κάστανα και τις σταφίδες(15). Ολοκληρώνοντας την παράγραφο που αναφέρεται στην διατροφή, αξίζει να αναφερθεί ότι οι ιατροί της εποχής εκείνης συνιστούν στους ηλικιωμένους να αποφεύγουν την κατανάλωση διαφόρων τροφών όπως είναι τα τυριά, τα αυγά, τα σαλιγκάρια, οι βολβοί, τα μανιτάρια, οι φακές και τα οστρακοειδή, ενώ οι υπέρβαροι συνιστάται να αποφεύγουν και την κατανάλωση κρασιού(15).

Εκτός από διαιτητικές συμβουλές, οι Βυζαντινοί ιατροί συνιστούν και άλλα μέτρα για την προαγωγή της υγείας των ηλικιωμένων και την διατήρηση της κατάστασής τους σε ικανοποιητικό επίπεδο. Από αρκετούς συγγραφείς της περιόδου εκείνης προτείνονται τα λουτρά, οι ήσυχοι περίπατοι, η χρήση αιώρας, διάφορες γυμναστικές ασκήσεις, καθώς και οι τρίψεις και οι μαλάξεις(15). Ο Παύλος Αιγινήτης συνιστά την αποφυγή των γενετήσιων σχέσεων στους ηλικιωμένους, διότι οι επιπτώσεις των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων θα είναι βαρύτερες σε αυτούς(18), ενώ τόσο ο ίδιος όσο και ο Αέτιος και ο Αλέξανδρος συνιστούν, για την διαφύλαξη της ψυχικής υγείας των γερόντων, ψυχική γαλήνη, καθώς και αποφυγή άγχους και καταπόνησης(15).

Ενδιαφέρον βρίσκεται και στην χορήγηση διαφόρων φαρμακευτικών σκευασμάτων με σκοπό την τόνωση του γερασμένου οργανισμού. Για τον σκοπό αυτό ο Ιωάννης Ακτουάριος χορηγούσε ειδικό σκεύασμα το οποίο περιείχε διάφορες ουσίες όπως ήταν η αδάρκη, η σμύρνα, ο αφρός νίτρου, το φυτό φλόμος, το οποβάλσαμο και άλλες(20). Ανάλογο σκεύασμα για την τόνωση του γηραιού οργανισμού, αποτελούμενο από διάφορες ουσίες, προτείνει και  ο Κωνσταντίνος Μελιτινιώτης(15).

            Αξιόλογη είναι η προσπάθεια που καταβάλλεται για την αντιμετώπιση και την θεραπεία των διαφόρων νοσηρών καταστάσεων του γήρατος. Ο Αέτιος χρησιμοποιεί διάφορα διαλύματα αποτελούμενα από οίνο, μέλι, βετονίκη, κέστρο, πετροσέλινο, σκόρδο και διάφορα άλλα για την αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων όπως είναι η ποδάγρα, η νεφρολιθίαση και η ρευματική αρθρίτιδα(19). Επίσης, για την αντιμετώπιση της ηπατικής ανεπάρκειας ο Αλέξανδρος συνιστά «αντίδοτον κυφοειδή»(15) ενώ ο Αέτιος συνιστά σύκα(19). Ο Παύλος Αιγινήτης και ο Διοσκουρίδης λαμβάνουν μέριμνα για την ομαλή διούρηση των γερόντων χορηγώντας διάφορες ουσίες, όπως, για παράδειγμα, την φυτική ουσία κρίταμο(15). Για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας ο Αέτιος χρησιμοποιεί διάφορα καθαρτικά όπως είναι η «λινόζωστις» και εφαρμόζει υποκλυσμούς με θερμό έλαιο(19). Τα εγκεφαλικά επεισόδια αντιμετωπίζονται από τον Ορειβάσιο με φλεβοτομία, θερμά επιθέματα και διάφορες άλλες τεχνικές(15), ενώ από τον Ιωάννη Ακτουάριο με δίαιτα, φάρμακα και διάφορα άλλα ειδικά βοηθήματα(15). Η βρογχίτιδα και η καταρροή αντιμετωπίζεται από τον Αέτιο με εισπνοές των ατμών του φυτού  μαυροσήσαμου, με θερμά λουτρά και συνιστάται η ουσία των αμυγδάλων ως αποχρεμπτική των πνευμονικών εκκρίσεων(19). Κλείνοντας την παράγραφο αυτή, θα ήταν παράληψη να μην αναφερθεί ότι για την αντιμετώπιση της απώλειας της μνήμης ο Νόννος προτείνει την φυσιοθεραπεία της κεφαλής, καθώς και διάφορα αντίδοτα, ενώ ο Μιχαήλ Ψελλός εφαρμόζει λουτροθεραπεία(15).   




Βιβλιογραφία

1. Παναγόπουλος Ε. Ευθανασία, Ορισμός και Ιστορική εξέλιξη - Αρχές Ιατρικής Ηθικής – Όρκος Ιπποκράτη. Στο: Το πρόβλημα της Ευθανασίας, Πρακτικά Συνεδρίου της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003, σελ. 47.

2. Χρήστου Π. Ελληνική Πατρολογία, τομ. Α΄, Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 33 – 66.

3. π. Ζήσης Θ. Τα Γηρατειά ένα μεγάλο Υπαρξιακό πρόβλημα. Στο: Ηθικά Κεφάλαια. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 204.

4. Courau C. Πως η κοινωνία αντιμετώπιζε τους ηλικιωμένους. Ιστορία, 2004, Μάιος, τεύχος 431, σελ. 26 – 31.

5. Λευιτικόν 19, 32.

6. Σοφία Σειράχ 3, 3 – 16.

7. Ιωάννη 19, 26 – 27.

8. Μέγας Βασίλειος. Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, Η΄, ΒΕΠΕΣ, Αποστολική Διακονία 5, 31 – 41.

9. Ματσούκας Ν. Επιστήμη, Φιλοσοφία και Θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 192.

10. Φουντούλης Ι. Βυζαντιναί Θείαι Λειτουργίαι Βασιλείου του Μεγάλου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Στο: Κείμενα Λειτουργικής, τεύχος Γ΄, Θείαι Λειτουργίαι. Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 256.

11. Μητρ. Κάλλιστος Ware. Η πνευματική πατρότης στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Στο: Η εντός ημών Βασιλεία. Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 115 – 151.

12. Μελετίου μοναχού ιατροσοφιστού. Περί της του ανθρώπου κατασκευής ή πόνημα εν συνόψει περί φύσεως ανθρώπου. PG, J.P. Migne, vol. 64, 1076 - 1309 .

13. Ιωάννης Δαμασκηνός. Επιστολή του μακαριοτάτου και φιλοσοφωτάτου Κυρίου Ιωάννου πρεσβυτέρου του Δαμασκηνού προς τινά πεμφθείσα, Τι έστιν άνθρωπος και περί κράσεων, PG, J.P. Migne.

14. Πλατή Χ. Γεροντολογική Νοσηλευτική. Αθήνα 2003, σελ. 17.

15. Ευτυχιάδης Α. Κεφάλαιον Ε΄- Γηριατρική. Στο: Εισαγωγή εις την Βυζαντινήν Θεραπευτικήν. Αθήναι 1983, σελ. 60 – 64.

16. Γρηγόριος Νύσσης. Περί κατασκευής του Ανθρώπου, Κεφ. Λ΄. Θεωρία τις ιατρικοτέρα περί της του σώματος κατασκευής δι ολίγων, ΕΠΕ, Εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη.

17. Γρηγόριος Νύσσης. Περί κατασκευής του Ανθρώπου. ΕΠΕ, Εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη, κεφ. 16, 7 – 11.

18. Παύλου Αιγινήτου, ιατρού αρίστου, Βιβλία επτά. Βιβλίον 1ο, Aldus Venetiis 1528.

19. Aetii Amideni. Libri Medicinales I – IV. A. Olivieri, Lipsiae 1935.

20. Ioannis Actuarii, filii Zachariae, Opera, Methodi Medendi, Libr. VI, Parisiis 1556.

21. Κουρκουτά Λ. Η Νοσηλευτική στο Βυζάντιο. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 1993.

22. Jeanselme P. – Oeconomos L. Les Oevres d’Assistance et les Hopitaux Byzantins au siecle des Comnenes. Anvers 1921, p. 3 – 20.

23. Miller T. Η γέννησις του Νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. ΒΗΤΑ, 1998.

24. Καλαντζής Γ., Λασκαράτος Ι. Τα γηροκομεία στο Βυζάντιο. Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γεροντολογίας – Γηριατρικής. Αθήνα 2000.

25. Ευτυχιάδης Α. Η άσκησις της Βυζαντινής Ιατρικής Επιστήμης και κοινωνικαί εφαρμογαί αυτής κατά σχετικάς διατάξεις. Αθήναι 1983, σελ. 53 – 54.

26. Λεμονίδου Χ., Πέτσιος Κ., Πατηράκη Ε., Van des Arend A., Διερεύνηση της διαχρονικής εξέλιξης των κωδίκων νοσηλευτικής ηθικής και δεοντολογίας και της σχετικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, Μέρος Α΄. Νοσηλευτική, 42, 1, 19 – 28.

27. Λεβιδιώτη – Λέκκου Σ., Πανουτσοπούλου Κ. Η Κοινωνική Πρόνοια χθες και σήμερα. Τεύχος Α΄ - Θεωρία. Ανέκδοτες σημειώσεις για τους σπουδαστές της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας του Τ.Ε.Ι. Αθηνών. 1993.

28. Μαντζαρίδης Γ. Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού. Πουρναράς. Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 270 – 273.

29. Μαντζαρίδης Γ. Χριστιανική Ηθική. Πουρναράς. Θεσσαλονίκη 2000.

30. Σταθόπουλος Π. Κοινωνική Πρόνοια – Μια γενική θεώρηση. Έλλην. Αθήνα 1995, σελ. 92.

Κεντρική σελίδα Επιτροπής