Κεντρική σελίδα Επιτροπής


Η Φροντίδα των Ηλικιωμένων στο Βυζάντιο

του Ιωάννου Παπαφιλιπποπούλου,
Επισκέπτου Υγείας, Θεολόγου


Οι γνώσεις φυσιολογίας του γήρατος στους Βυζαντινούς συγγραφείς

Για να είμαστε σε θέση να μιλάμε για ολοκληρωμένη συστηματική φροντίδα των ηλικιωμένων κατά την Βυζαντινή περίοδο δεν φτάνει να αποδείξουμε μονάχα ότι υπήρχε η βούληση να πραγματοποιηθεί, αλλά και ότι υπήρχαν όλες οι επιστημονικές προϋποθέσεις που επέτρεπαν την εποχή εκείνη να ανιχνευτούν και να κατανοηθούν τα προβλήματα του γήρατος. Ερευνώντας, λοιπόν, τις πηγές της Βυζαντινής περιόδου βρέθηκαν σημαντικά στοιχεία σχετικά με τις γνώσεις που διέθεταν οι ιατροί και οι συγγραφείς της περιόδου αυτής γύρω από το γήρας, οι οποίες και αξίζει να αναφερθούν.

Το στοιχείο που εντυπωσιάζει ιδιαιτέρως είναι το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί συγγραφείς προσδιορίζουν και διαιρούν την περίοδο των γηρατειών με αρκετά σωστό τρόπο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Μελετίου ο οποίος και θεωρεί ως ανήκοντες στην τρίτη ηλικία τους παρακμάζοντες, ενώ τους γέροντες τους κατατάσσει στην τέταρτη ηλικία(12). Αξιοσημείωτη είναι και η άποψη του Ιωάννη Δαμασκηνού που αναφέρει ότι το γήρας αρχίζει από την ηλικία των σαράντα δύο ετών, ενώ ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι οι ηλικιωμένοι πέραν των 80 ετών καλούνται «εσχατόγηροι»(13 )ως βρισκόμενοι πλέον στα έσχατα της ζωής τους. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι απόψεις αυτές των Βυζαντινών συγγραφέων που προαναφέρθηκαν προσεγγίζουν αρκετά την σύγχρονη άποψη που υποστηρίζει ότι η ενηλικίωση και η γήρανση του ανθρώπινου οργανισμού αρχίζει μεταξύ 20 – 30 ετών, καθώς και με τη διαίρεση που κατατάσσει τους ώριμους ενήλικες όσους διανύουν το 55ο έτος και άνω, τους ηλικιωμένους στο 65ο έτος και άνω, ενώ τους πολύ ηλικιωμένους πάνω από την ηλικία των 80 ετών(14).

 Ενδιαφέρουσες θα λέγαμε ότι είναι οι απόψεις των Βυζαντινών ιατρών και γενικά των συγγραφέων της εποχής εκείνης σχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, καθώς και με τα προβλήματα που εμφανίζονται στο γήρας. Ο Αέτιος και ο Αλέξανδρος αναφέρουν ως κύρια χαρακτηριστικά του γήρατος την ισχνότητα , την ξηρότητα και την ψυχρότητα του σώματος, την δυσκινησία, την αφυδάτωση, τη μελαγχολική διάθεση, την ακράτεια, την απώλεια ισορροπίας, την αστάθεια κατά το βάδισμα, καθώς και το άσπρισμα και την πτώση των τριχών(15). Μάλιστα, ο Αέτιος συμπληρώνει αναφέροντας ότι οι ηλικιωμένοι είναι ευαίσθητοι στην καταρροή, εμφανίζουν άμβλυνση των αισθήσεων, φθορά των δοντιών,  ολιγαιμία, καθώς και καρδιακή και ηπατική ανεπάρκεια(15). Ο Γρηγόριος Νύσσης  που ασχολήθηκε εκτενώς με θέματα ανθρώπινης φυσιολογίας(16) αναφέρει ότι αλλάζει και φθείρεται το σώμα κατά το γήρας(15,17). Επίσης, αρκετοί άλλοι Βυζαντινοί συγγραφείς αναφέρουν διάφορα προβλήματα που εμφανίζονται κατά τα γηρατειά όπως Θεοφάνης ο Νόννος που αναφέρει την απώλεια της μνήμης, ο Ορειβάσιος και ο Ιωάννης Ακτουάριος που αναφέρουν τα εγκεφαλικά επεισόδια, ενώ στο έργο του Μεγάλου Βασιλείου «Περί της του ανθρώπου κατασκευής» περιγράφεται η πρεσβυωπία(15). 

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό από τη μελέτη των Βυζαντινών συγγραφέων ότι κατά την Βυζαντινή περίοδο υπήρχαν οι κατάλληλες γνώσεις σχετικά με την φυσιολογία και τα προβλήματα του γήρατος πράγμα που επέτρεψε την ανάπτυξη της γηριατρικής, καθώς και την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών κατά τον όσο το δυνατό πιο ικανοποιητικό τρόπο. 




Βιβλιογραφία

1. Παναγόπουλος Ε. Ευθανασία, Ορισμός και Ιστορική εξέλιξη - Αρχές Ιατρικής Ηθικής – Όρκος Ιπποκράτη. Στο: Το πρόβλημα της Ευθανασίας, Πρακτικά Συνεδρίου της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003, σελ. 47.

2. Χρήστου Π. Ελληνική Πατρολογία, τομ. Α΄, Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 33 – 66.

3. π. Ζήσης Θ. Τα Γηρατειά ένα μεγάλο Υπαρξιακό πρόβλημα. Στο: Ηθικά Κεφάλαια. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 204.

4. Courau C. Πως η κοινωνία αντιμετώπιζε τους ηλικιωμένους. Ιστορία, 2004, Μάιος, τεύχος 431, σελ. 26 – 31.

5. Λευιτικόν 19, 32.

6. Σοφία Σειράχ 3, 3 – 16.

7. Ιωάννη 19, 26 – 27.

8. Μέγας Βασίλειος. Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, Η΄, ΒΕΠΕΣ, Αποστολική Διακονία 5, 31 – 41.

9. Ματσούκας Ν. Επιστήμη, Φιλοσοφία και Θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 192.

10. Φουντούλης Ι. Βυζαντιναί Θείαι Λειτουργίαι Βασιλείου του Μεγάλου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Στο: Κείμενα Λειτουργικής, τεύχος Γ΄, Θείαι Λειτουργίαι. Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 256.

11. Μητρ. Κάλλιστος Ware. Η πνευματική πατρότης στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Στο: Η εντός ημών Βασιλεία. Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 115 – 151.

12. Μελετίου μοναχού ιατροσοφιστού. Περί της του ανθρώπου κατασκευής ή πόνημα εν συνόψει περί φύσεως ανθρώπου. PG, J.P. Migne, vol. 64, 1076 - 1309 .

13. Ιωάννης Δαμασκηνός. Επιστολή του μακαριοτάτου και φιλοσοφωτάτου Κυρίου Ιωάννου πρεσβυτέρου του Δαμασκηνού προς τινά πεμφθείσα, Τι έστιν άνθρωπος και περί κράσεων, PG, J.P. Migne.

14. Πλατή Χ. Γεροντολογική Νοσηλευτική. Αθήνα 2003, σελ. 17.

15. Ευτυχιάδης Α. Κεφάλαιον Ε΄- Γηριατρική. Στο: Εισαγωγή εις την Βυζαντινήν Θεραπευτικήν. Αθήναι 1983, σελ. 60 – 64.

16. Γρηγόριος Νύσσης. Περί κατασκευής του Ανθρώπου, Κεφ. Λ΄. Θεωρία τις ιατρικοτέρα περί της του σώματος κατασκευής δι ολίγων, ΕΠΕ, Εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη.

17. Γρηγόριος Νύσσης. Περί κατασκευής του Ανθρώπου. ΕΠΕ, Εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη, κεφ. 16, 7 – 11.

18. Παύλου Αιγινήτου, ιατρού αρίστου, Βιβλία επτά. Βιβλίον 1ο, Aldus Venetiis 1528.

19. Aetii Amideni. Libri Medicinales I – IV. A. Olivieri, Lipsiae 1935.

20. Ioannis Actuarii, filii Zachariae, Opera, Methodi Medendi, Libr. VI, Parisiis 1556.

21. Κουρκουτά Λ. Η Νοσηλευτική στο Βυζάντιο. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 1993.

22. Jeanselme P. – Oeconomos L. Les Oevres d’Assistance et les Hopitaux Byzantins au siecle des Comnenes. Anvers 1921, p. 3 – 20.

23. Miller T. Η γέννησις του Νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. ΒΗΤΑ, 1998.

24. Καλαντζής Γ., Λασκαράτος Ι. Τα γηροκομεία στο Βυζάντιο. Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γεροντολογίας – Γηριατρικής. Αθήνα 2000.

25. Ευτυχιάδης Α. Η άσκησις της Βυζαντινής Ιατρικής Επιστήμης και κοινωνικαί εφαρμογαί αυτής κατά σχετικάς διατάξεις. Αθήναι 1983, σελ. 53 – 54.

26. Λεμονίδου Χ., Πέτσιος Κ., Πατηράκη Ε., Van des Arend A., Διερεύνηση της διαχρονικής εξέλιξης των κωδίκων νοσηλευτικής ηθικής και δεοντολογίας και της σχετικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, Μέρος Α΄. Νοσηλευτική, 42, 1, 19 – 28.

27. Λεβιδιώτη – Λέκκου Σ., Πανουτσοπούλου Κ. Η Κοινωνική Πρόνοια χθες και σήμερα. Τεύχος Α΄ - Θεωρία. Ανέκδοτες σημειώσεις για τους σπουδαστές της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας του Τ.Ε.Ι. Αθηνών. 1993.

28. Μαντζαρίδης Γ. Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού. Πουρναράς. Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 270 – 273.

29. Μαντζαρίδης Γ. Χριστιανική Ηθική. Πουρναράς. Θεσσαλονίκη 2000.

30. Σταθόπουλος Π. Κοινωνική Πρόνοια – Μια γενική θεώρηση. Έλλην. Αθήνα 1995, σελ. 92.

Κεντρική σελίδα Επιτροπής