|
(Κανονισμός 139/1999)
και η δυνατότητα τελέσεώς της το Εσπέρας Του κ. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή, Επικούρου Καθηγητού του Α.Π.Θ. ΘΕΣΕΙΣ: Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι «Τέλος πάσης τελετῆς καὶ Θείου μυστηρίου παντὸς σφραγίς» κατὰ τὸν ἅγιο Συμεὼν Θεσ/νίκης (P.G. 155, 512 D). Ἡ Θεία Λειτουργία ἐπισφραγίζει τὴν νυχθήμερη λειτουργικὴ προσευχή, ἔχει ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ σὲ σχέση μὲ τις ἄλλες ἀκολουθίες καὶ εἶναι ἐλεύθερη ἀπὸ τοὺς χρονικοὺς περιορισμοὺς τοῦ ἡμερονυκτίου λειτουργικοῦ συστήματος. Ἡ Θεία Λειτουργία συνδέθηκε κατ’ ἀρχὰς μὲ τὸ δεῖπνο, κατὰ μιμήσῃ τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου καὶ ἐπειδὴ τὸ ἑσπέρας σηματοδοτεὶ τὴν ἐνάρξῃ τῆς νέας ἡμέρας. Ἡ Θεία Εὐχαριστία «ἐν τῇ Κυριακῇ ἡμέρᾳ» (Ἀποκαλ. 1,10) ἀποτελεῖ τὴν κύρια ἐκδήλωση τῆς προσμονῆς καὶ τῆς πρόγευσης τοῦ καινούριου κόσμου τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Τὸ Ἐσπερινὸ σχῆμα τῆς Θείας Λειτουργίας διατηρήθηκε στις μεταβαπτισματικὲς λειτουργίες, Μ.Σάββατο, παραμονὴ Θεοφανείων καὶ Χριστουγέννων, Μ.Πέμπτη, ὅπως καὶ στῇ Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων. Κοινωνικὲς συνθῆκες καὶ λόγοι σεβασμοὺ πρὸς τὸ μυστήριο, συνέβαλαν να τελεῖται πρὶν ἀπὸ τὸ δεῖπνο. Ἐνωρὶς ὅμως ἡ Θ. Εὐχαριστία ἀποσπάσθηκε ἀπὸ τὸ δεῖπνο καὶ ἐπικράτησε να τελεῖται «ὡρισμένοις καιροῖς καὶ ὤραις» ὅπως ὁ Κλήμης Ῥώμης ἀναφέρει στην Ἀ’ Ἐπιστολὴ τοῦ πρὸς Κορινθίους. Μετὰ τὸν 4ο μ.Χ. αἰῶνα ἡ Θ. Λειτουργία ἐτελεῖτο τὴν τρίτη ὥρα τῆς ἡμέρας, «ἐπειδὴ τρίτη ὥρα τῆς ἡμέρας ἤν, ὅτε ἐπεδήμησε τὸ Πανάγιον Πνεῦμα ἐπὶ τοὺς Ἁγίους Ἀποστόλους». Ἡ δεύτερη ὅμως Λειτουργία τοῦ Πάσχα καὶ τῶν Χριστουγέννων τελεῖτο μετὰ τὰ μεσάνυχτα καὶ «πρὸ τῆς ἡμέρας, διὰ μυστηριώδην αἰτίαν, ὅτι γνώμη τῶν Θείων Πατέρων εἶναι μετὰ τὸ μεσονύκτιον να ἔγινεν ἥ τε γέννησις καὶ ἡ Ἀνάστασις τοῦ Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ» κατὰ τὴν παραδεδομένην γνώμην που διασῴζει ὁ Θεόφιλος Καμπανίας. Ἡ ποικιλία ὡς πρὸς τὸ χρόνο τελέσῃς τῆς Θείας Λειτουργίας ἐρμηνεύτηκε ἀπὸ τὸ Ματθαῖο Βλάσταρη ὡς μιᾷ φιλάνθρωπη πράξῃ τῶν Πατέρων καὶ ὡς ἔνας θαυμάσιος τρόπος χειραγωγίας τῶν πιστῶν «πρὸς τὴν ἑνιαίαν καὶ ὑπέρσοφον ἐντεῦθεν γνῶσιν». Στα μαρτυρολόγια ἀναφέρεται ὅτι ὁρισμένοι μάρτυρες πρὶν τὸ θάνατο τοὺς τελοῦσαν οἱ ἴδιοι τῇ Θείᾳ Λειτουργίᾳ καὶ προφανῶς ὄχι σὲ κάποια συγκεκριμένη ὤρα, π.χ. ὁ ἱερομάρτυς Λουκιανὸς ὁ Σαμοσατέας (240 – 312 μ.Χ.) ( P.G. 114, 408 Α). Λόγοι ὅμως ποιμαντικὴς οἰκονομίας καὶ φροντίδος ἐπέβαλλαν τῇ μετάθεση τῆς Προηγιασμένης Λειτουργίας, κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἀπὸ τὸ ἑσπέρας στο πρωί, καὶ παρ’ ὅλο που τὸ ἔθιμο αὐτὸ ἐμέμφοντο οἱ Κολλυβάδες διατηρήθηκε στο κοσμικὸ τυπικό. Ὑπῆρξε ἀποδοχὴ ἢ καὶ ἀνοχὴ τῆς τελέσῃς ἀπὸ ἐσπερινὴ σὲ πρωινή, τῆς Θ. Λειτοργίας τοῦ Μ. Σαββάτου, τῆς Μ. Πέμπτης, τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων καὶ τῶν Χριστουγέννων, κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας –ὅπως καὶ σήμερα για ποιμαντικοὺς λόγους- , καὶ κατὰ τὸ Θεόφιλο Καμπανίας «τοῦτο δὲ βλάπτει διότι ἡ χάρις τοῦ Παναγίου Πνεύματος δεν περιορίζεται καὶ δεν περικλείεται εἰς καιρούς». Ὁ προβληματισμὸς ὅμως για τὸ ἂν μπορεὶ ἢ ὄχι να γίνει Θ. Λειτουργία ἐκτὸς τῆς τρίτης ὥρας εἶναι παλαιότερος. Σύνοδος βέβαια Οἰκουμενικὴ δεν ἀσχολήθηκε μὲ τὸ θέμα αὐτὸ καὶ Μεγάλοι Πατέρες δεν φύλατταν τὸν ὄρο τῆς τρίτης ὥρας, ἔτσι ὥστε να δημιουργηθεὶ ἡ ἐντύπωση ὅτι δεν ὑποχρεούται ἡ Ἐκκλησία να τηρεῖ αὐτὸ τὸ ἔθος. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ «Ἡ ἐπαναφορὰ τῆς Προηγιασμένης στην κανονικὴ τῆς ὥρα, παρ’ ὄλες τις δυσκολίες σήμερα, εἶναι ἡ λύσῃ στην ὁποία πρέπει τὸ ταχύτερο να φτάσουμε» (Ι.Μ. Φουντούλη , Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς Ἀπορίας, τόμος Γ’, σελ 160) Στην πράξῃ ἡ Θεία Λειτουργία συμβαίνει να τελεῖται «καὶ ταχύτερον καὶ ὑστερότερον τῆς τρίτης ὥρας», ἀπὸ ἀνάγκη δὲ ἡ δεύτερη Θεία Λειτουργία σὲ πολλὲς Μητροπόλεις ἀνατρέπει τὸν παραδοσιακὸ χρόνο τελέσῃς τῆς. Πρόσφατες πρωτοβουλίες για τῇ δῆθεν ἐξυπηρέτηση τῶν ποιμαντικὼν ἀναγκῶν, ποὺ μεταθέτουν σὲ χαρμόσυνες ἡμέρες τὴν τελέσῃ τῆς Θείας Λειτουργίας τὸ ἀπόγευμα ἢ τὸ βραδὺ πρὸ τοῦ μεσονυκτίου, εἶναι «ἀντιπαραδοσιακὲς καὶ ἀπαράδεκτες» (Ι.Μ. Φουντούλη, Λειτουργικὴ Ἀ’, σελ. 194). Ἡ Ἀγρυπνία κατά τις γιορτές που πέφτουν καθημερινὴ εἶναι ἡ πλέον σοφὴ καὶ στο πνεῦμα τῆς παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας λύσῃ. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἐξυπηρετούνται λειτουργικὰ καὶ ποιμαντικὰ οἱ πιστοὶ κατά τις καθημερινὲς μνῆμες ἐορταζομένων ἁγίων καὶ «τιμᾶται καὶ ὁ ἀρχαῖος θεσμὸς τῆς εὐχαριστιακὴς λεγομένης νηστείας».
|
 |
|