Κεντρική σελίδα Επιτροπής



ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΜΕΝΟΥ ΠΙΣΤΟΥ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

του Κωνσταντίνου Γανωτή

(εισήγηση στην ημερίδα της Ι. Συνόδου, 3/6/2004)


Μακαριώτατε Αρχιεπίσκοπε Αθηνών και Πασης Ελλάδος
κ.κ. Χριστόδουλε,
Σεβασμιώτατοι Αρχιερείς, μέλη της Δ.Ι.Σ. της Εκκλησίας της Ελλάδος,
Πανοσιολογιώτατοι,
Αιδεσιμολογιώτατοι,
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί,

Φαίνεται παράδοξο ότι το θέμα κατανόησης της λειτουργικής γλώσσας, προέκυψε στην εποχή μας, εποχή της γενικευμένης παιδείας και της πληροφόρησης. Σε παλιότερες εποχές με πολύ λιγότερες γραμματικές γνώσεις κλήρος και λαός λειτουργούσαν μέσα στην Εκκλησία το ήθος και το δόγμα της Ορθόδοξης πίστης (με φρόνημα μαρτυρικό μάλιστα). Άρα πρέπει να αναγνωρίσομε ότι λειτουργούσε στο λαό του Θεού η καρδιακή αίσθηση και κατανόηση των πραγμάτων και η γνώση, την οποία προσφέρει η συχνή επανάληψη.

Στην εποχή μας όμως καλλιεργήθηκε υπερβολικά η διάνοια, που λειτουργεί με περιγράμματα εννοιών και οι χριστιανοί αραίωσαν και τη συχνότητα των εκκλησιασμών τους. Υπάρχουν πολλοί, που στερήθηκαν την επαφή με την Εκκλησία κατά τα παιδικά τους χρόνια λόγω αθεΐας της οικογενείας τους και την ανακαλύπτουν ενήλικες πια συχνά με υποδείξεις ψυχιάτρων. Άρα δημιουργείται ένα πρόβλημα επικοινωνίας με τη γλώσσα της Εκκλησίας.

Και η Εκκλησία, που είναι η μάνα του πληρώματός της συγκαταβαίνει στις δυσκολίες των χριστιανών και προβληματίζεται ή να μεταφράσει τα εκκλησιαστικά κείμενα, όπως το ζητούν κάποιοι ή να ανεβάσει το επίπεδο γλωσσικής κατάρτισης κληρικών και λαϊκών ώστε να κατανοούνται τα κείμενα όπως μας παραδόθηκαν.

Το αρχαίο κείμενο όμως έχει δοκιμαστεί στη ζωή της Εκκλησίας, έχει δημιουργήσει παραστάσεις, που παραδόθηκαν από γενιά σε γενιά και συντηρεί ένα λεξιλόγιο και μια σύνταξη που τώρα πια είναι αποκλειστικά δηλωτικά της εκκλησιαστικής γλώσσας. Επί πλέον τα κείμενα αυτά γράφτηκαν από θεόπνευστους αγίους και δεν ξέρομε αν στην εποχή μας έχομε αντάξιους μεταφραστές.

Η γλώσσα της Εκκλησίας μας θεολογεί και μόνο με το λεξιλόγιό της όπως λ.χ. η λέξη παράκλησις που σημαίνει και ικεσία, αλλά και παρηγοριά. Αυτό δεν είναι τυχαίο θέλει να διδάξει ότι με την προσευχή ο άνθρωπος δέχεται παρηγοριά στην καρδιά του, όποια κι αν είναι η απάντηση του Θεού ή της Παναγίας στην αίτησή του. Στο Ομηρικό λεξικό του Πανταζίδου στο λήμμα Παρθένος γράφει ο συντάκτης του λεξικού: "Παρθένος, η παρθένος, κόρη, κορίτσι...Η καθομιλουμένη καθιερώσασα άπαξ την λέξιν ίνα σημαίνη την Παρθένον Μαρίαν, την μητέρα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού δεν εβεβήλωσε πλέον αυτήν δι' εκτενεστέρας χρήσης ουδέ τας λέξεις άρτος, νάμα κ.α.".

Απομένει λοιπόν μόνη λύση η γλωσσική κατάρτιση πρώτα των ιερέων και ψαλτών και στη συνέχεια των πιστών.

Η εξαφάνιση της καθαρεύουσας έκανε δύσκολη την προσέγγιση της αρχαίας μας γλώσσας. Ο τρόπος που διδάσκεται στα σχολεία η γλώσσα μας, ακόμα και η δημοτική, είναι ο τρόπος διδασκαλίας των ξένων γλωσσών. Οι μαθητές δεν παρακινούνται να διαβάσουν λογοτεχνία. Ακόμα έχει καταργηθεί εδώ και πολλά χρόνια η ανάγνωση ως μάθημα στα σχολεία. Γι' αυτό ακούμε συχνότερα στις μέρες μας ιερείς και ψάλτες να δυσκολεύονται να αναγνώσουν ευχές της θείας λατρείας.

Οι σχολές διδασκαλίας της λειτουργικής γλώσσας θα πρέπει να αναπληρώσουν το έλλειμμα του εκκλησιασμού και το έλλειμμα της ενεργού συμμετοχής των πιστών στα τελούμενα της λατρείας. Πρέπει να διδάξουν ανάγνωση κειμένων, λεξιλόγιο, γραμματική και συντακτικό. Αυτά όλα προϋποθέτουν ζήλο της εκκλησιαστικής ζωής και μάλλον δεν έχομε αντιληφθεί ότι ο ζήλος αυτός λείπει.

Πριν από τρία έτη η Ιερά Αρχιεπισκοπή συνέστησε μια επιτροπή φιλολόγων για την εύρεση τρόπου διδασκαλίας της λειτουργικής γλώσσας. Ετοιμάσαμε ύλη διδασκαλίας, έγινε σύναξη ιερέων της Αρχιεπισκοπής και αποφασίστηκε να ανατεθεί σε εθελοντές-φιλολόγους η διδασκαλία ως συμπλήρωμα του μαθήματος του κατηχητικού σχολείου, δηλ επί 15 μέχρι 20 λεπτά από την ώρα του Κατηχητικού. Προσήλθαν φιλόλογοι από τις ενορίες και έγιναν πέντε υποδειγματικά μαθήματα, διανεμήθηκε η ύλη των μαθημάτων της γλώσσας σε φωτοτυπίες και οι φιλόλογοι προσπάθησαν να εφαρμόσουν το πρόγραμμα.

Μετά ένα διδακτικό έτος, που ζητήθηκε απολογισμός, διαπιστώθηκε ότι σε σαράντα ναούς της Αρχιεπισκοπής έγινε κάποια προσπάθεια και μόνο σε 3-4 απ' αυτούς είχαμε ικανοποιητικά αποτελέσματα.

Και ήταν φυσικό και λογικό να μη πετύχει το πρόγραμμα μέσα στα πλαίσια των Κατηχητικών μαθημάτων, γιατί τα Κατηχητικά λειτουργούν μέσα στα πλαίσια της ενοριακής δράσης, αλλά όχι με προσανατολισμό της συμμετοχής των παιδιών στη ζωη της Εκκλησίας. Το διαπιστώνει κανείς αυτό, όταν βλέπει την απουσία των παιδιών από τη Θεία Λειτουργία. Η σημερινή ημερίδα δείχνει τον προβληματισμό της Εκκλησίας πάνω στο θέμα αυτό και πρέπει να κάνομε τις προτάσεις μας.

Το πρώτο και επείγον νομίζω πως είναι η εκκλησιαστικοποίηση των Κατηχητικών. Μπορούμε να κάνομε την Κατήχηση μέσω της διδασκαλίας των υμνογραφικών κειμένων της λατρείας μας. Αυτό δεν είναι εκμετάλλευση του θεσμού των Κατηχητικών σχολείων αλλά διόρθωση προς το ορθό του τρόπου, με τον οποίο εισάγομε τα παιδιά στην Εκκλησία. Τα παιδιά (όπως και οι ενήλικες άλλωστε) δεν μπαίνουν στην Εκκλησία ως ψύχραιμοι παρατηρητές για να πεισθούν σε ορισμένα επιχειρήματα, αλλά ως οι άγγελοι μπροστά στο θρόνο του Θεού, για να τον δοξολογήσουν. Άρα πρέπει τα παιδιά να πλαισιώσουν τα αναλόγια και το ιερό βήμα, τα κορίτσια ιδιαίτερα τις εικόνες και τη διακόσμηση, τα πρόσφορα κλπ. Η Εκκλησία πρέπει να αγαπηθεί από τούς πιστούς και η κατάρτιση στη γλώσσα της να γίνει αισθητή ως ανάγκη των πιστών.

Λέγεται και τονίζεται κατά κόρον ότι η παιδεία του "διαφωτισμού" προσπαθεί να αποξενώσει τη νεολαία μας από τη γλώσσα της παράδοσής μας. Και είναι αλήθεια αυτό, πλην όμως η αποξένωση της νεολαίας δεν θα επιτευχθεί αν δεν αποξενωθούν οι ενήλικες. Σήμερα παρατηρούμε να αγνοούν τη γλώσσα της παράδοσής μας και γονείς και δάσκαλοι και ιερείς ακόμη. Και είναι φυσικό να αγνοούμε κάτι που δεν το χρησιμοποιούμε.

Στο φάκελλο της ημερίδας που έχετε στα χέρια σας βάλαμε ένα κατάλογο σαράντα λέξεων από τις συχνά επαναλαμβανόμενες στα Μηναία και στο Τριώδιο. Οι περισσότεροι από μας είναι δύσκολο να εξηγήσομε περισσότερες από δέκα. Κι εγώ χρειάστηκα λεξικά, για να τις ξαναγράψω στο άλλο φύλλο με την εξήγησή τους δίπλα. Αν λοιπόν κάνομε τη λατρεία του Θεού μας με λέξεις που δεν ξέρομε τη σημασία τους εμείς οι καλλιεργημένοι διανοητικά άνθρωποι του αιώνα μας, τότε η λατρεία μας αποτελεί μαγεία και όχι λογική λατρεία. Και αυτό που ψάλλει ο ψάλτης, ή εκφωνεί ο ιερέας χωρίς να κατέχει την έννοιά του, προσλαμβάνεται ασαφώς από το εκκλησίασμα και ζημιώνεται η συμμετοχή του λαού στη λατρεία. Και δεν αρκεί η γνώση του λεξιλογίου αλλά απαιτείται και η γνώση της Γραμματικής και του Συντακτικού, για να γίνεται η ανάγνωση σωστή και να διακρίνονται οι κύριες από τις δευτερεύουσες προτάσεις, οι επεξηγήσεις, οι ευκτικές από τα Απαρέμφατα και άλλα τέτοια.

Ακόμα απαιτείται η γνώση και η άσκηση στο πολυτονικό σύστημα, με το οποίο είναι γραμμένα τα λειτουργικά κείμενα. Πως λ.χ. θα ξεχωρίσει ο ιερέας και Ευκτική ευλογήσαι (=είθε να ευλογήσει) από το Απαρέμφατο ευλογήσαι;

Γι' αυτό πρέπει, νομίζω, το συντομότερο να ιδρυθούν σχολές διδασκαλίας λειτουργικής γλώσσας για τούς νεαρούς τουλάχιστον ιερείς και προπαντός για τούς υποψηφίους ιερείς, για τούς ψάλτες και για τους αναγνώστες. Για το σκοπό αυτό υπάρχει έτοιμο υλικό διδασκαλίας για δύο και τρία ακόμα διδακτικά έτη. Στο φάκελλο της ημερίδας θα βρείτε ένα τόμο με τη διδασκαλία του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος. Θα διαπιστώσετε ότι επιστρατεύοντες και τις γνώσεις του γυμνασίου και του λυκείου πάνω στην αρχαία Ελληνική μπορεί κανείς εύκολα να κατανοήση τα κείμενα της Εκκλησίας και χωρίς φοίτηση σε ειδικές σχολές. Έχομε μάλιστα και έτοιμο λεξιλόγιο των Μηναίων και λεξιλόγιο του Τριωδίου και αναζητούμε τρόπο να τα εκδώσομε. Ελπίζω το φθινόπωρο να τα έχομε στα χέρια μας. Επίσης έχω αρχίσει πριν από δύο έτη και συνεχίζω την ανάλυση (λεξιλογική, γραμματική, συντακτική και νοηματική) υμνογραφικών κειμένων από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Πειραϊκής Εκκλησίας.

Αυτά ήταν ένας απολογισμός της προσπάθειας που έγινε, διαπίστωση δυσκολιών και αποτυχίας, αλλά και ελπίδα ότι η ευλογία του Μακαριωτάτου που μας δόθηκε πριν από τρία χρόνια θα καρποφορήσει με τη βοήθεια του Παρακλήτου.


Κεντρική σελίδα Επιτροπής