|
(Κανονισμός 140/1999)
Του κ. Δημήτρη Eφραίμογλου Διευθύνων Σύμβουλος Ι.Μ.Ε Η προσπάθειά μας για τη διάσωση της ιστορικής μνήμης του Ελληνισμού ανέδειξε τη σπουδαιότητα που διατηρούσε η θρησκευτική και εκκλησιαστική παράδοση για τους Έλληνες που, διωγμένοι, κατεστραμμένοι οικονομικά και εξουθενωμένοι σωματικά και ψυχικά έφτασαν στην Ελλάδα από τα μικρασιατικά χώματα, τον Πόντο και τη Θράκη. Γι αυτούς τους ανθρώπους εκκλησία και έθνος αποτελούσαν έννοιες ταυτόσημες και στις δύσκολες ώρες των διωγμών και της προσφυγιάς οι θρησκευτικοί τους πατέρες αναδείχθηκαν σε ηγέτες, προστάτες και μάρτυρες. Χάριν άλλωστε στη χριστιανική τους πίστη οι Έλληνες που έμεναν μακριά από τα παράλια του Αιγαίου και μιλούσαν πολλές φορές ως μητρική γλώσσα την τουρκική δεν αφομοιώθηκαν ποτέ από τους περισσότερους Τούρκους. Οι Μικρασιάτες και οι Πόντιοι πρόσφυγες συσπειρώθηκαν γύρω από την εκκλησία και οι ναοί τους αποτέλεσαν τα κέντρα και τα σημεία αναφοράς στις νέες πατρίδες που δημιούργησαν στο ελληνικό έδαφος. Οι ίδιοι έχουν τη συνείδηση ότι διατηρούν μια παράδοση που χάνεται μέσα στο χρόνο. Για αιώνες η επίσημη δημόσια έκφραση της συλλογικής οργάνωσης του Eλληνισμού στη Μικρά Ασία συνδεόταν με την εκκλησιαστική οργάνωση που διατηρούσε την ελληνική γλώσσα και γραφή και την ανάμνηση της πολιτικής κυριαρχίας της χριστιανικής αυτοκρατορίας του βυζαντίου. Τα μεγάλα μοναστικά και εκκλησιαστικά κέντρα συνέδεαν την ύπαρξή τους με την ακμή αλλά και παλαιότερα με τα πρώτα βήματα του χριστιανισμού στις περιοχές γύρω από το Αιγαίο. Αν θέλουμε, σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη της εθνικής μας ιστορίας να φτάσουμε στους μακρινούς μας προγόνους της αρχαιότητας πρέπει να περάσουμε απαραίτητα από τα μονοπάτια της μνήμης των χριστιανών παππούδων μας. Πολλές φορές ο σύγχρονος άνθρωπος, στην αγωνία του για τεχνολογική πρόοδο ή στη νοσταλγία του για τις παραδοσιακές αξίες, φαντάστηκε ότι πρόκειται για δυο χωριστούς κόσμους, που ο ένας αντιμάχεται τον άλλον. Η δική μας εμπειρία, αλλά και το όραμά μας, δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Είμαστε αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουμε τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα για να διασώσουμε και να προβάλουμε αποτελεσματικά και ελκυστικά τις αξίες του δικού μας πολιτισμού και ακριβώς λόγω των ιστορικών συνθηκών ο πολιτισμός και η ιστορία του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας δεν μπορούν παρά να αναζητήσουν στις νέες τεχνολογίες τη σημερινή τους έκφραση και την παιδευτική τους αξιοποίηση. Eδώ και χρόνια στο Ίδρυμα χρησιμοποιούμε συμβατικές και νέες τεχνολογίες για να αναδείξουμε πλευρές της ιστορικής κληρονομιάς του Ελληνισμού που συνδέονται με το μικρασιατικό χώρο και τη χριστιανοσύνη. Η ύπαρξη και η άνθηση του χριστιανικού στοιχείου πριν από την Καταστροφή αποτυπώνονται σε δύο μεγάλα προγράμματα μνήμης: τα γενεαλογικά δένδρα και τις μαρτυρίες. Στα γενεαλογικά δένδρα των Mικρασιατών προσφύγων καταγράφεται συστηματικά, μία μία οικογένεια, ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Η βαθιά πίστη και η ευλάβεια των προσφύγων αποτυπώνεται στα 6.000 λεπτά των Μαρτυριών της τελευταίας γενιάς Ελλήνων, που γεννήθηκε στο χώρο της σημερινής ασιατικής Τουρκίας. Πάνω από 130 πρόσωπα, πολλά από τα οποία έχουν φύγει πια από κοντά μας, θυμούνται την εκκλησία της πατρίδας τους, τις θρησκευτικές γιορτές και τη λατρευτική ζωή των κοινοτήτων τους κατά τα παιδικά τους χρόνια, σε μια συλλογή μαγνητοσκοπημένων συνεντεύξεων, οι οποίες αφού αξιοποιήθηκαν στο ντοκιμαντέρ «Παιδιά Eίμαστε Tότε... Oι Mικρασιάτες Θυμούνται" σύντομα θα προβληθούν σε ολόκληρο τον κόσμο μέσω Διαδικτύου. Το Διαδίκτυο αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για να προβάλουμε την ιστορία μας και ο δικτυακός μας τόπος ένα από τα πρώτα έργα που δημιουργήσαμε. Eκεί αποτυπώνεται με αδιάψευστο τρόπο η παρουσία των ορθοδόξων στη Μικρά Ασία μέσα από το Χρονικό του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθου Νοταρά, στις αρχές του 18ου αιώνα. Σε αυτό παρακολουθούμε τρεις περιοδείες που πραγματοποίησε στην καθ'ημάς Ανατολή ο ιεράρχης, με σκοπό να συλλέξει χρήματα για τον Πανάγιο Τάφο δίνοντας πληροφορίες για τον ίδιο, το ταξίδι του και τους σταθμούς του. Καταγράφοντας τους σταθμούς του Νοταρά υπενθυμίζουμε ότι ποτέ δεν έσβησε ο χριστιανισμός, όπως και ο ελληνισμός, από το μικρασιατικό χώρο, ακόμα και στις δυσκολότερες γι' αυτόν εποχές. Τη μακραίωνη ιστορική πορεία του Χριστιανισμού στη Μικρά Ασία εξιστορεί το ντοκιμαντέρ «Tο κερί που δε σβήνει», ένα ημίωρο οδοιπορικό που μάς «ταξιδεύει» στις παράλιες πόλεις της Μικράς Ασίας, στην Έφεσο, την Πέργαμο, τα Μύρα, το Αϊβαλί, και εστιάζει σε ναούς οι οποίοι αποκαλύπτουν τη διαδοχή του αρχαίου ελληνικού, του χριστιανικού και του μουσουλμανικού στοιχείου στο μικρασιατικό χώρο. Πολλοί απ' αυτούς χτίστηκαν πάνω σε ερείπια αρχαίων ελληνικών μνημείων, όπως ο ναός της Παναγίας στην Έφεσο, ενώ στις μέρες μας όσοι δεν έχουν καταστραφεί διατηρούνται ως μουσουλμανικά τεμένη. Στο ντοκιμαντέρ αναβιώνει ακόμη με τρισδιάστατα γραφικά ο ναός της Kοίμησης της Θεοτόκου στη Nίκαια της Bιθυνίας, που καταστράφηκε ολοσχερώς το 1922. Σε πιο παραδοσιακό πλαίσιο κινείται η έκδοση της Ιστορίας της Πέργης γραμμένη από τον μητροπολίτη Περγάμου. Είναι αφιερωμένη στην ιστορία της περίφημης, όσο και μαρτυρικής περιοχής, από την αρχαιότητα μέχρι την καταστροφή του μικρασιατικού χριστιανισμού. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ένας από τους βασικούς στόχους της παρουσίασης της ιστορικής πορείας του Βυζαντίου στο πλαίσιο του προγράμματος «Ελληνική Ιστορία στο Διαδίκτυο» http://www.ime.gr/chronos/index_gr.html υπήρξε και η ανάδειξη του ρόλου της Εκκλησίας στη διαμόρφωση του πολιτισμού της περιόδου. Στην ενότητα που αφορά στον πνευματικό κόσμο της εποχής παρελαύνουν οι σημαντικότερες εκκλησιαστικές προσωπικότητες που καθόρισαν με το έργο και τη δράση τους την πορεία της Εκκλησίας, από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες μέχρι και τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους. Είναι φυσικό οι σπουδαίες μορφές της Μικρασιατικής εκκλησιαστικής κοινότητας, όπως ήταν οι Καππαδόκες Πατέρες, να καταλαμβάνουν εξέχουσα θέση. Αντιστοίχως η εκκλησιαστική τέχνη, κορυφαία έκφραση του πολιτισμού της εποχής, αποτελεί σημαντικό άξονα της παρουσίασης. Ναοί, ζωγραφικά σύνολα, εικόνες και αντικείμενα εκκλησιαστικής χρήσης εικονογραφούν με τον καλύτερο τρόπο την σπουδαιότητα της πολιτιστικής παραγωγής του Βυζαντίου. Και σε αυτή την περίπτωση οι εκκλησιαστικοί θησαυροί που διασώζει η μικρασιατική γη υπήρξαν κεντρικό μέρος της παρουσίασης. Η κατεστραμμένη σήμερα εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Νίκαια, οι σπηλαιώδεις ναοί της Καππαδοκίας, με τις υπέροχες τοιχογραφίες τους, τα πολύτιμα αργυρά και πολυποίκιλτα αντικείμενα των Θησαυρών που βρέθηκαν στα Mύρα της Mικράς Aσίας κοσμούν τις ιστοσελίδες της Βυζαντινής ιστορίας. Η σημασία της εκκλησίας στη Μικρά Ασία στη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου παρουσιάζεται επίσης μέσα από τις ιστοσελίδες για την πόλη της Τραπεζούντας. Η «καλλίστη των πόλεων», σύμφωνα με τον πατριάρχη Ιωάννη Η΄, έχει συνδέσει την ιστορική της πορεία με σημαντικές εκκλησιαστικές προσωπικότητες, ιστορικά μοναστικά ιδρύματα και περικαλλείς ναούς. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Η Ελληνική Μικρασιατική Εγκυκλοπαίδεια αποτελεί μια συστηματική εργασία καταγραφής και παρουσίασης της ιστορικής πορείας του ελληνικού στοιχείου στη Μικρά Ασία από την αρχαιότητα ως τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Το περιεχόμενό της είναι οργανωμένο σε λήμματα, θεματικές ενότητες που έχουν ως αντικείμενο τοπωνύμια, ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα και θέματα γενικής ιστορίας. Η θρησκευτική διάσταση της ιστορίας του μικρασιατικού ελληνισμού παρουσιάζεται σε όλες αυτές τις κατηγορίες και σε όλες τις μείζονες ιστορικές περιόδους. Σε ό,τι αφορά την ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα, εξετάζονται ζητήματα που αφορούν στην πρωτοχριστιανική περίοδο, όπως οι διωγμοί κατά των χριστιανών και ο εκχριστιανισμός της Μικράς Ασίας. Στη βυζαντινή περίοδο παρουσιάζονται τα πρόσωπα που σφράγισαν τη θρησκευτική και εκκλησιαστική ιστορία, τα γεγονότα που σχετίζονται με, τα τοπωνύμια που αφορούν σε εκκλησιαστικές διοικήσεις και τα ποικίλα θέματα που άπτονται του πολιτισμικών εκφάνσεων της βυζαντινής εποχής. Αντιστοίχως, κατά τη διαπραγμάτευση της εποχής της οθωμανικής κυριαρχίας και των νεότερων χρόνων γίνεται λόγος για τις εκκλησιαστικές διοικήσεις των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και, για τους κληρικούς που τις εποίμαναν καθώς και για ζητήματα που αγγίζουν τη συνολική θρησκευτική ιστορία των ελληνορθοδόξων της Μικράς Ασίας. Στο πλαίσιο του αντικειμένου που εξετάζει η Εγκυκλοπαίδεια δημιουργήθηκαν παράλληλα προγράμματα, όπως η σειρά λεπτομερών αρχιτεκτονικών ανασχεδιασμών των κτηρίων της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης που πραγματοποιήθηκε με μεθόδους αναπαράστασης σε κλίμακα 1:1, καθώς και η εικονική, πλήρως δυναμική παρουσίαση της βυζαντινής Τραπεζούντας που υλοποιήθηκε με τις μεθόδους των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφορίας. Tο Ίδρυμα, αξιοποιώντας την τεχνολογία των τρισδιάστατων γραφικών αναπαραστάσεων, ανασυνθέτει ψηφιακά αρχαία μνημεία αλλά και πόλεις που αποτελούν σταθμούς στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Όλη η διαδικασία, από το στάδιο της έρευνας για την επιστημονική τεκμηρίωση των τρισδιάστατων μοντέλων μέχρι την κατασκευή τους, γίνεται εξ ολοκλήρου στο Ίδρυμα, σε ένα πλήρως οργανωμένο εργαστήριο τρισδιάστατων αναπαραστάσεων. Το αποτέλεσμα έχουν επιδοκιμάσει επιστήμονες στην Eλλάδα και το εξωτερικό, ενώ επανειλημμένα μέρος της δουλειάς μας έχει χρησιμοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς. H Eκκλησία της Kοιμήσεως της Θεοτόκου στη Nίκαια της Bιθυνίας που προανέφερα. Tα δημόσια κτήρια της αρχαίας Mιλήτου -το Bουλευτήριο, το Eλληνιστικό Γυμνάσιο, το Θέατρο-, ο βωμός του ναού της Λευκοφρυηνής Aρτέμιδος στη Mαγνησία της Iωνίας, ο αρχαϊκός ναός της Aθηνάς στην ?σσο της Tρωάδος, η ακρόπολη στην *άνθο της Λυκίας, το πολεμικό λιμάνι της Kνίδου στην Kαρία, αποτελούν ορισμένα από τα έργα του εργαστηρίου τρισδιάστατων γραφικών του Iδρύματος, τα οποία αξιοποιούνται σε κινηματογραφικές παραγωγές όπως στο ντοκιμαντέρ «Mικρά Aσία... Aναζητώντας όσα δεν έσβησε ο χρόνος», σε παρουσιάσεις στο Διαδίκτυο, σε διαδραστικούς δίσκους, αλλά και σε παρουσιάσεις Eικονικής Πραγματικότητας. Στο τομέα αυτό, της Eικονικής Πραγματικότητας, το Ίδρυμα είναι πρωτοπόρο στον ελληνικό αλλά και στο διεθνή χώρο. H «περιήγηση στην αρχαία Mίλητο», στην «Kιβωτό» Eικονικής Πραγματικότητας, δίνει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να περιηγηθεί την πόλη, όπως ήταν την εποχή της ακμής της. Aλλά και η περιήγηση στο παλάτι του Iουστινιανού και της Θεοδώρας ξεναγούν τον επισκέπτη στις ενδυμασίες της εποχής. ΑΛΛΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (ΤΕΛΟΣ) Οι ναοί και γενικότερα τα έργα τέχνης του χριστιανισμού της Μικράς Ασίας αποτελούν σημαντική παρακαταθήκη της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Σκοπός του ΙΜΕ είναι αφενός η γνωστοποίηση και προβολή της στο ευρύ κοινό, και αφετέρου η υποστήριξη ποικίλων ερευνητικών έργων που θα εμπλουτίσουν τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις γύρω από το συγκεκριμένο πεδίο. Ως προς την πρώτη κατεύθυνση θα πρέπει να αναφερθούμε στα πολυάριθμα άρθρα της Εγκυκλοπαίδειας, τα οποία αποτελούν την πρώτη συστηματική επιστημονική περιγραφή και καταγραφή στην ελληνική γλώσσα των μνημείων και των έργων τέχνης της βυζαντινής Μικράς Ασίας. Ο δεύτερος στόχος άρχισε ήδη να υλοποιείται με τη χρηματοδότηση και ολοκλήρωση του ερευνητικού προγράμματος «Μεσοβυζαντινή γλυπτική της κεντρικής και δυτικής Μικράς Ασίας», το οποίο ανατέθηκε σε διακεκριμένη πανεπιστημιακή ερευνήτρια της γειτονικής χώρας. Η αξία του συγκεκριμένου έργου έγκειται κυρίως στην δημοσίευση άγνωστου αρχαιολογικού υλικού, η πρόσβαση στο οποίο θα ήταν, όπως είναι αυτονόητο, ιδιαίτερα δυσχερής για έναν Έλληνα ερευνητή. Η επιτυχής συνεργασία του ΙΜΕ με την πανεπιστημιακή κοινότητα της χώρας μας αντιπροσωπεύεται από την πρόσφατη υλοποίηση του ερευνητικού προγράμματος «Μορφές Χορηγίας στη Βυζαντινή Καππαδοκία». Το συγκεκριμένο έργο πραγματοποιήθηκε από ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών υπό την εποπτεία της αναπληρώτριας καθηγήτριας της Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σοφίας Καλοπίση-Βέρτη. Στόχος του ήταν η καταγραφή σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων και η δημοσίευση σε ψηφιακή μορφή των ιστορικών και αρχαιολογικών πληροφοριών που σχετίζονται με το θέμα της χορηγίας στη βυζαντινή Καππαδοκία, από τον 6ο έως τον 13ο αι. Το κείμενο περιλαμβάνει εμπεριστατωμένες διαπιστώσεις και συμπεράσματα, που καταδεικνύουν ακόμη μία φορά το σημαίνοντα ρόλο του ελληνισμού και του χριστιανισμού στη διαμόρφωση της ιστορίας της Καππαδοκίας και συνοδεύεται από πλούσιο εποπτικό υλικό (φωτογραφίες, σχέδια και χάρτες). Στο περιβάλλον της σύγχρονης εποχής της παγκοσμιοποίησης και της στενότερης επαφής και επικοινωνίας ανάμεσα στους διαφορετικούς πολιτισμούς το IME επιτελεί ένα κρίσιμο έργο. Εντείνει τις προσπάθειές του για να διασφαλίσει την παρουσία του Eλληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής του παράδοσης στο σύγχρονο επικοινωνιακό και εκπαιδευτικό πλαίσιο, συνδυάζοντας την παραδοσιακή ελληνική παιδεία με τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, για να μπορέσει να πετύχει αποτελεσματικά και γόνιμα τόσο τη διάσωση όσο και τη διάδοση των αξιών του πολιτισμού μας σε ολόκληρο τον κόσμο. Tο Πολιτιστικό Kέντρο του Iδρύματος, ο «Eλληνικός Kόσμος» http://www.ime.gr/cosmos/gr/ , ένα από τα πιο μεγαλόπνοα σχέδια του Iδρύματος, είναι ένα «ζωντανό» μουσείο του Eλληνισμού, όπου μέσα από σύγχρονες τεχνολογικές εφαρμογές οι επισκέπτες βιώνουν την ελληνική ιστορία. H ανταπόκριση του κόσμου στο έργο αυτό είναι εντυπωσιακή, όπως άλλωστε αποδεικνύουν τα σχόλια των επισκεπτών μας. Σ' αυτό το έργο προσδοκούμε ότι θα σας βρίσκουμε πάντα αρωγούς και συμπαραστάτες.
|
 |
|