ὑπό Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου Ομιλία στην Ημερίδα που διοργάνωσε η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος με τη συμπλήρωση των 25 χρόνων από την Ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε. Αθήνα ,Ιερά Μονή Πεντέλης, 3 Φεβρουαρίου 2007 Τά σχόλια πού θά ἀκολουθήσουν ἀναφέρονται στήν θεματική πρόταση τῆς Συνεδρίας αὐτῆς πού εἶναι «Εὐρωπαϊκή Ἕνωση καί ἑλληνικός πολιτισμός» καί αὐτό θά γίνη μέσα στό σύντομο χρονικό διάστημα πού ἔχω στήν διάθεσή μου. Κατ’ ἀρχάς, καίτοι εἶμαι Ὀρθόδοξος κληρικός, ἐν τούτοις θά ἀρχίσω λίγο ὡς αἱρετικός. Καί θά τό διαπιστώσετε στά τρία σημεῖα πού θά έντοπισθοῦν καί ἔχουν σχέση μέ τήν ἑνοποίηση τῆς Εὐρώπης καί τόν ἑλληνικό πολιτισμό. 1. Οἱ ὅροι ἑνοπoίηση καί ὁλοκλήρωση Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Καθηγητής Παναγιώτης Ἰωακειμίδης, πού γνωρίζει πολύ καλά τά εὐρωπαϊκά πράγματα, ὁ ὅρος «ἑνοποίηση» (unification) τῆς Εὐρώπης χρησιμοποιεῖται ἀπό τήν Εὐρωπαϊκή Ἐπιτροπή σχεδόν ταυτόσημα μέ τόν ὅρο «ὁλοκλήρωση» (integration) τῆς Εὐρώπης. Ὅμως συνήθως χρησιμοποιήθηκε ὁ ὅρος ἑνοποίηση μέ ἔννοια οἰκονομική, δηλαδή γίνεται λόγος γιά οἰκονομική ἑνοποίηση, καί ὁ ὅρος ὁλοκλήρωση χρησιμοποιήθηκε μέ ἔννοια πολιτική καί γίνεται λόγος γιά πολιτική ἑνοποίηση. Ἄν δῆ κανείς τό θέμα ἀπό πλευρᾶς γλώσσης, τότε θά διαπιστώση ὅτι ἡ ἑνοποίηση (unification) προέρχεται ἀπό τό ρῆμα unify πού σημαίνει διαμόρφωση μιᾶς ἑνότητας καί ὁ ὅρος ὁλοκλήρωση (integration) προέρχεται ἀπό τό ρῆμα integrate πού σημαίνει συνδυασμό δύο διαφορετικῶν μερῶν σέ ἕνα σύνολο καί σημαίνει τήν «διαδικασία τῆς ὁλοκλήρωσης πού ὁδηγεῖ σέ ὑπερεθνικές διαρθρώσεις» (Π. Ἰωακειμίδη, Εὐρωπαϊκή πολιτική ἕνωση Αθήνα, Θεμέλιο, σελ. 15-17). Τό γεγονός αὐτό ὁδηγεῖ τήν σκέψη μας στό τί ἑνοποίηση θέλουμε, οἰκονομική ἤ πολιτική, τήν ἕνωση λαῶν καί ἐθνῶν ἤ τήν ἑνότητα ὑπερεθνικῶν διαρθρώσεων, καί κατ’ ἐπέκταση τί ἀκριβῶς θέλουμε, τήν ὁμοσπονδία τῆς Εὐρώπης ἤ τήν συνομοσπονδία τῶν Εὐρωπαϊκῶν λαῶν. Αὐτό ἔχει σχέση καί μέ τόν πολιτισμό καί τίς ἰδιαιτερότητες κάθε λαοῦ. Καί γύρω ἀπό αὐτό τό θέμα γίνεται μεγάλη συζήτηση σήμερα στήν Εὐρώπη μεταξύ γαλλογερμανικοῦ καί ἀγγλοσαξωνικοῦ ἄξονα, χωρίς νά ἔχουν καταλήξει σέ συγκεκριμένα συμπεράσματα. 2. Τό ὑπόβαθρο τῆς ἑνοποίησης - ὁλοκλήρωσης Πολλοί ἔχουν ὑπογραμμίσει, καί ὁ ὁμιλῶν, ὅτι ἡ ἰδέα τῆς ἑνοποίησης τῆς Εὐρώπης εἶναι μιά ζωηρή ἀνάμνηση πού ἐπικρατεῖ στήν Εὐρώπη καί αὐτή εἶναι ἡ ἰδέα τοῦ Καρλομάγνου. Ἐκτός τῶν διαφόρων εἰδικῶν μελετῶν ἡ ἐφημερίδα «Καθημερινή», σέ εἰδική ἀφιέρωσή της, ἔχει ἀσχοληθῆ μέ τό θέμα καί ἔχει συγκεντρώσει ἀπόψεις διαφόρων ἐπιστημόνων μέ τίτλο: «Ὁ Καρλομάγνος καί ἡ ἰδέα τῆς Εὐρώπης». Τά κείμενα τά ὁποῖα ἔχουν συμπεριληφθῆ γιά τό θέμα αὐτό καταλήγουν στό συμπέρασμα ὅτι στούς δυτικούς λαούς ὑπάρχει διάχυτη ἡ ἰδέα τῆς προσωπικότητας τοῦ Καρλομάγνου πού θεωρεῖται ὡς πατέρας τῆς ἰδέας τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον τό κεντρικό κτήριο στίς Βρυξέλλες ἔλαβε τό ὄνομα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ αὐτοκράτορα τῆς Δύσεως, ἔχει θεσπισθῆ καί τό βραβεῖο τοῦ Καρλομάγνου γι’ αὐτούς πού ἐνδιαφέρονται γιά τήν ἑνότητα τῆς Εὐρώπης, ἔχουν καθιερωθῆ ὑποτροφίες μέ τό ὄνομά του, θεωρεῖται πατέρας τοῦ δυτικοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος καί ὁ προστάτης τῶν μαθητῶν (Ἑπτά Ἡμέρες Καθημερινῆς, 22 Ἰανουαρίου 2001). Αὐτό εἶναι ἄξιον ὑπογραμμίσεως, γιατί ὁ Καρλομάγνος συγκρότησε τήν «Ἁγία Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία τοῦ Γερμανικοῦ ἔθνους, ἔχει ἀποκηρύξει τίς ἀποφάσεις τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, εἰσήγαγε τό Filioque καί ἦταν ἀντίθετος πρός τήν Ρωμηοσύνη-Βυζάντιο.Πρέπει αὐτό τό θέμα νά μελετηθῆ ἀπό πλευρᾶς Ὀρθοδοξίας καί ἑλληνισμοῦ, γιατί συνιστᾶ τήν διαφορετικότητα τῶν πολιτισμῶν. 3. Ἡ σχέση τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ μέ τήν Εὐρωπαϊκή κουλτούρα Ὑπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ τῶν πολιτισμῶν, ἄν καί μπορεῖ κανείς νά ἐντοπίση καί μερικά κοινά σημεῖα.Στό σημαντικό βιβλίο τοῦ Κωνσταντίνου Βαμβακᾶ μέ τίτλο «οἱ θεμελιωτές τῆς δυτικῆς σκέψης» ἀναλύεται ὅτι ἡ σκέψη τῶν προσωκρατικῶν φιλοσόφων συγκρότησε τήν σύγχρονη δυτική σκέψη (Κωνσταντίνου Βαμβακᾶ, Οἱ θεμελιωτές τῆς δυτικῆς σκέψης, Πανεπιστημιακές ἐκδόσεις Κρήτης).Βεβαίως, διατυπώθηκαν καί ἄλλες ἀπόψεις σύμφωνα μέ τίς ὁποῖες ἡ δυτική σκέψη ἔχει ἐπηρεασθῆ ἀπό τούς Ἴωνες φυσικούς ἤ τόν Πρωταγόρα καί τούς σχολαστικούς, τόν Ἐπίκουρο ἤ ἔχει ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Πλάτωνα καί τόν Ἀριστοτέλη. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τά πολιτιστικά καί ἰδεολογικά ρεύματα πού κυριάρχησαν καί κυριαρχοῦν στήν Εὐρώπη εἶναι πολλά, ἀφοῦ ἡ Εὐρώπη πέρασε διαδοχικά ἀπό τόν σχολαστικισμό, τήν ἀναγέννηση, τόν διαφωτισμό, τόν ρομαντισμό, τόν μοντερνισμό, καί τώρα τόν μεταμοντερνισμό. Ὅλα αὐτά τά ρεύματα ἐκπροσωποῦνται καί σήμερα ἀπό εὐρωπαίους διανοητές ἤ καί βιώνονται ἀπό τούς Εὐρωπαίους πολίτας στήν πράξη, μέ ἀποτέλεσμα νά παρατηροῦνται πολλές τάσεις, ὅπως ἡ μεταφυσική, ὁ ἀγνωστικισμός, ὁ δεϊσμός, ὁ μυστικισμός. Ἐπίσης ὁ ἑλληνισμός διά μέσου τῶν αἰώνων πέρασε ἀπό πολλές ἐκφράσεις, ὅπως τίς μαγικές θρησκεῖες, τόν ἀνθρωπομορφισμό, τούς Ἴωνες φυσικούς, τούς σοφιστές, τόν μυστικισμό, τήν ὀντολογική ἑρμηνεία τῆς φύσης, τόν ἰδεαλισμό, τήν μετακλασσική περίοδο (Στωϊκοί, Ἐπικούρειοι), τόν νεοπλατωνισμό. Αὐτό σημαίνει ὅτι στήν Εὐρώπη, ὡς πρός τόν ἑλληνικό πολιτισμό, κυριαρχοῦν πολλές ἐκφράσεις τοῦ ἑλληνισμοῦ. Κυρίως ὁ παγανισμός, ὁ ὀρθολογισμός, ὁ ἰδεαλισμός καί ὁ μυστικισμός. Γενικά μπορεῖ κανείς νά ἐντοπίση τόσο τό ἀπολλώνειο «πνεῦμα» τοῦ ἑλληνισμοῦ μέ τόν ὀρθολογισμό, ὅσο καί τό διονυσιακό στοιχεῖο του μέ τόν ἐκστασιασμό. Ἑπομένως, εἶναι δύσκολο νά ὁρίσουμε ποιά ἔκφραση ἑλληνισμοῦ ἔχει ἐπηρεάσει τήν Εὐρώπη· ὁ ἐξελληνισμένος Χριστιανισμός (Χάρνακ) ἤ ὁ ἐκχριστιανισμένος ἑλληνισμός (Φλωρόφσκυ); Δέν θά ἤθελα, ὅμως, νά εἶμαι ἀπαισιόδοξος. Προσωπικά πιστεύω ὅτι ὅπως ὁ ἑλληνισμός διά μέσου τῶν αἰώνων ἐκφραζόταν μέ διαφορετικούς τρόπους, ἔτσι καί σέ μιά φάση τοῦ βίου του ἐμποτίσθηκε ἀπό τήν Ὀρθοδοξία τῶν Πατέρων καί ἐκφράζεται ὡς ἑλληνορθόδοξη Παράδοση. Οὐσιαστικά, τά ὀντολογικά καί κοσμολογικά ἐρωτήματα πού ἔθεταν οἱ ἀρχαῖοι φιλόσοφοι ἀπαντήθηκαν ἀπό τήν ἀποκαλυπτική θεολογία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Μητροπολίτης Περγάμου Ἰωάννης. Προσωπικά θεωρῶ ὅτι σήμερα στήν Εὐρώπη ὑπάρχουν ἱκανοί θεολόγοι πού ἐκφράζουν αὐτήν τήν Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση, καθώς ἐπίσης ὑπάρχουν καί πολλοί πού τήν ἀναζητοῦν. Εἶναι μιά παράδοση πού κάνει λόγο γιά τήν ἀξία τοῦ προσώπου, τήν οἰκουμενικότητα, τήν ἀποδοχή τοῦ ἄλλου, τόν σεβασμό τῆς ἐλευθερίας, τήν ἀποφυγή τοῦ φονταμελισμοῦ, κυρίως εἶναι μιά παράδοση πού κάνει λόγο γιά ἕναν ἰδιαίτερο τρόπο προσέγγισης τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἡ ἱερά ἡσυχία, αὐτό πού περιγράφεται στήν Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν καί βέβαια μιά παράδοση πού ἀντιμετωπίζει τά ὑπαρξιακά προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι τό νόημα τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου. Ἐπίσης, μελετώντας τά κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων, τόν τρόπο συγκροτήσεως τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶν πού διασώζουν τά ἀρχαιοελληνικά πρότυπα συναντοῦμε τήν διαφορά τῆς παραδόσεώς μας μέ τόν εὐρωπαϊκό φεουδαλισμό. Κυρίως ἡ Εὐρώπη σήμερα ἔχει ἀνάγκη ὄχι ἁπλῶς ἀπό τόν ἑλληνισμό, ἀλλά ἀπό τήν ἑλληνορθόδοξη Παράδοση σέ δύο σημεῖα. Τό πρῶτο εἶναι ἡ ἔννοια τοῦ προσώπου στόν Θεό, πού ἀντιπαρατίθεται στόν θεό τῆς δυτικῆς μεταφυσικῆς (Θωμᾶς Ἀκινάτης) καί τοῦ φεουδαλισμοῦ (Ἄνσελμος Καντερβουρίας), καί τοῦ προσώπου στόν ἄνθρωπο, ἀκόμη καί ὅπως τό ἀντιλαμβανόταν ὁ Χάϊντεγκερ μέ τά τρία δηλαδή ἰδιώματά του, τήν αὐτογνωσία, τήν ἑτερότητα καί τήν ἔκσταση. Καί τό δεύτερο πού ἔχει ἀνάγκη εἶναι ἡ ἡσυχαστική-νηπτική παράδοση μέ ὅλη τήν σημασία τῆς λέξεως, ὡς ἐλευθέρωση τοῦ νοῦ ἀπό τήν κυριαρχία τῆς λογικῆς καί ὡς εὕρεση τῆς καρδιᾶς, τήν ζωή πού περιγράφεται στήν Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν καί τήν ὁποία μετέφρασε στήν ἀγγλική γλώσσα οἱ Palmer Sherrard καί Ware κάτω ἀπό τήν καθοδήγηση τοῦ Νομπελίστα ποιητή Eliot. Φυσικά αὐτό δέν ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τήν θεία Εὐχαριστία καί τήν Ἐκκλησία, ἀλλά εἶναι ἡ ἀπαραίτητη προϋπόθεση βιώσεως καί μετοχῆς της. Αὐτό ἔχει ἀνάγκη ὁ σύγχρονος δυτικός καί εὐρωπαῖος ἄνθρωπος καί αὐτό τό γνωρίζω ἀπό προσωπική πείρα. Ὅσοι ἀγάπησαν τήν Ἑλλάδα καί τήν Ὀρθοδοξία τό ἔκαναν μέσα ἀπό νηπτικούς Πατέρες, μέσα ἀπό παλαιούς καί συγχρόνους Στάρετς, μέσα ἀπό τήν γνωριμία τους μέ τό Ἅγιον Ὄρος πού ἐκφράζει αὐτήν τήν παράδοση. Ἔτσι ἡ Εὐρώπη σήμερα δέν θέλει ἁπλῶς ἰδεολογία, μεταφυσική, κοινωνιολογία καί ὡραῖες λέξεις, ἀλλά τήν ζωή πού ἐκφράζει ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοση, θέλει ἕναν ἑλληνισμό πού ἔχει βαπτισθῆ στήν ὀρθόδοξη ἡσυχαστική θεολογία. Αὐτό φαίνεται ἀπό τά ρεύματα τοῦ ὑπαρξισμοῦ, τοῦ σουπερεαλισμοῦ καί τῆς ψυχανάλυσης. Δυστυχῶς δέν μπορῶ νά εἶμαι πιό ἀναλυτικός, λόγῳ χρόνου. Πάντως, ξεκίνησα ὡς αἱρετικός καί κατέληξα ὀρθόδοξος. Συγχωρέστε με.
|
 |
|