Ανακοινωθέντα της Ιεράς Συνόδου
Για το Ευρωπαϊκό Μουσείο(5/11/1999).
Τα ΜΜΕ μας πληροφόρησαν ότι πριν από λίγες ημέρες σ' ένα συνέδριο, που έγινε στις Βρυξέλλες, τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία δίπλα στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πολυδάπανου "Μουσείου της Ευρώπης". Η είδηση δημιούργησε πικρία και απογοήτευση στον ελληνικό λαό, διότι κορυφαίες ευρωπαϊκές προσωπικότητες, ευρωβουλευτές, ιστορικοί, λογοτέχνες κ.ά. συμφώνησαν στη διατύπωση ενός τρισέλιδου κειμένου με απαράδεκτες εισηγητικές υποβολές, οι οποίες έχουν ως κύριο στόχο να προβάλλουν την άποψη ότι ούτε η αρχαία Ελλάς, ούτε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ούτε το Βυζάντιο ανήκουν στην Ευρώπη, διότι αυτή αρχίζει δήθεν το 800 μ.Χ. με τη στέψη του Καρλομάγνου και ως "αληθινά" γεωγραφικά σύνορα, όπως έγραφεν ο Πάπας Πίος Β' προς τον Μωάμεθ Β΄, έχει "την Ισπανία, τη Γαλλία, την Πολωνία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Αγγλία ".
Ο ισχυρισμός αυτός, που κακοποιεί την ιστορική αλήθεια, είναι πολύ ανησυχητικός, διότι, ως μη ώφειλε, προβάλλεται συλλογικώς από κατά τεκμήριον επιφανείς Ευρωπαίους και έτσι αποβλέπει στο να επικυρωθούν και επισημοποιηθούν κρούσματα παρομοίων ατομικών ισχυρισμών του προσφάτου παρελθόντος.
Το γεγονός αποτελεί για τους Ορθοδόξους Έλληνες πρόκληση, η οποία πρέπει να αφυπνίση από οποιονδήποτε λήθαργο αδιαφορίας και να συνενώση όλους ανεξαιρέτως τους εκπροσώπους της παντοειδούς πνευματικής ηγεσίας των Ελλήνων σε μια συστράτευση, κινητοποίηση και επαγρύπνηση όχι μόνον για την πειστική απόκρουση τέτοιων ισχυρισμών εναντίον της αρχαίας Ελλάδος και του Βυζαντίου, που αποκαλύπτουν, αν όχι κακόβουλη συνειδητή διαστρέβλωση της Ιστορίας, οπωσδήποτε ημιμάθεια ή αμάθεια και έλλειψη σφαιρικής ιστορικογενετικής θεωρήσεως του ιστορικού γίγνεσθαι, αλλά και διά τη διαφώτιση των Ευρωπαίων εταίρων της Ελλάδος προς πρόληψη μελλοντικής προβολής παρομοίων ισχυρισμών. Πρέπει η Δύση να κατανοήση ότι τα πνευματικά θεμέλια της Ευρώπης είναι τα θετικά και υγιά στοιχεία του αρχαίου ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, ο ελληνορθόδοξος βυζαντινός πολιτισμός, η ελληνοχριστιανική ή ελληνορθόδοξη ανατολικοεκκλησιαστική παράδοση και η υπό την αναμφισβήτητη επίδραση αυτής -διαμορφωθείσα λατινορωμαϊκή δυτικοεκκλησιαστική κληρονομιά. Στην διαδικασία της διαμορφώσεως της Ευρώπης το Ορθόδοξο Βυζάντιο ήταν ο προμαχών και κυματοθραύστης της Ευρώπης, πάνω στον οποίο διαλύονταν τα αλλεπάλληλα κύματα των βαρβαρικών στιφών. Όπως τονίζει ο Ραμπώ, το Βυζάντιο "εμπόδισε να γίνη η Ευρώπη μια απέραντη Σκυθία της αμάθειας". Γι΄αυτό ο ιστορικός Γίββων, παρά τον αντιχριστιανικό προσανατολισμό του, ομολογούσε: "Καθώς ο μουσουλμάνος, όταν προσεύχεται, στρέφει το κεφάλι του προς την Μέκκα, κατά τον ίδιο τρόπο και ο ιστορικός πρέπει να έχει το βλέμμα στραμμένο προς την Κωνσταντινούπολη".
Η πνευματική κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδος και το ελληνορθόδοξο Βυζάντιο συνετέλεσαν στην πνευματική αναμόρφωση της Δύσεως, η οποία πήρε το ελληνικό όνομα "Ευρώπη" και παρέλαβε στις γλώσσες της ουσιώδες μέρος του ελληνικού λεξιλογίου. Το Βυζάντιο έθεσε στη διάθεση των ευρωπαϊκών λαών υποδείγματα οργανώσεως, κοινωνικής ευαισθησίας, φιλάνθρωπης νομοθεσίας, κλασσικών σπουδών, επιστημονικής και τεχνολογικής αναπτύξεως, φιλανθρωπικών θεσμών και καλλιτεχνικής αναγεννήσεως, η οποία ετοιμάσθηκε από ολόκληρες αποικίες Ελλήνων καλλιτεχνών, που είχαν προσκληθή από ηγεμόνες της Δύσεως.
Αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία μαρτυρούν ότι τόσον η Δυτική όσον και η Ανατολική Ευρώπη διαμορφώθηκαν, αφού με πνευματική ώσμωση και διήθηση δέχθηκαν αναρίθμητα ελληνοβυζαντινά στοιχεία. Μόνον απαράδεκτες γενικεύσεις θα απέκρυπταν ότι και εις αυτήν την καρλομάγνεια και μετακαορλομάγνεια Δυτική Ευρώπη είναι ολοφάνερες αφ' ενός η συνέχισις της παρουσίας παλαιοτέρων ελληνοχριστιανικών στοιχείων και αφ΄ετέρου η δημιουργία νέων αναμφισβητήτων εισχωρήσεων του ελληνοβυζαντινού πνεύματος με συνεχιζόμενες νέες πνευματικές ωσμωτικές διηθήσεις. Ας θυμηθούμε λ.χ. την ακτιμνοβολία των αναριθμήτων ελληνικών μοναστηριών της Ρώμης και το εκπολιτιστικό έργο, που ανέπτυξε στις γερμανικές περιοχές η Ελληνίδα πριγκήπισσα Θεοφανώ, μητέρα του Όθωνος Γ΄.
Ο ίδιος ο Καρλομάγνος, που προβάλλεται ως pater Europae, χαρακτηρίσθηκε από τους συγχρόνους του ως Μέγας όχι διότι επί τρεις δεκαετίες με αλλεπάλληλες φονικές εκστρατείες, με αναφερόμενα από τους ιστορικούς "λουτρά αίματος" και με απάνθρωπες μαζικές μετακινήσεις ξεριζωμένων πληθυσμών συνήνωσε για λίγα μόνον χρόνια αλληλοπολεμούμενες έως τις ημέρες μας περιοχές, αλλά διότι συνετέλεσεν αναμφιβόλως στην πνευματική πρόοδο της Ευρώπης. Τούτο έγινε, διότι παρεκινείτο αφ' ενός από τις έμφυτες θρησκευτικές ανησυχίες και τα έμφυτα πνευματικά του ενδιαφέροντα, αφ' ετέρου από το προσωπικό σύνδρομο της επιδιώξεως της εξισώσεώς του με τον βυζαντινό αυτοκράτορα και της μιμήσεως των πνευματικών επιτευγμάτων του Βυζαντίου και τρίτον από την επίδραση, που είχαν επάνω του επιφανείς συνεργάτες, που διατελούσαν υπό την επίδραση του ορθοδόξου ελληνοβυζαντινού πολιτισμού. Ιδού δειγματοληπτικώς μερικά παραδείγματα:
Σε όλα τα μοναστήρια των υπό την εξουσία του περιοχών επέβαλε τον "κανόνα του Αγίου Βενεδίκτου". Ο "κανών" αυτός είναι η συνισταμένη των "Ασκητικών" του Μ. Βασιλείου και των ανατολικών μοναστικών παραδόσεων. Είναι γνωστόν ότι στα μοναστήρια αυτά είναι προσφιλής η ελληνική γλώσσα και παράδοση. Από τον επιφανή Βέλγο βενεδικτίνο μοναχό Μπωντουέν προέρχεται η περίφημη φράση: "Η Δύση πρέπει να φοιτήση στο σχολείο της Ανατολής" (L'Occident a l'ecole de l'Orient).
Έπειτα ο Καρλομάγνιος ίδρυσε την περίφημη "Παλατινή Ακαδημία" με πρότυπο την Πλατωνική Ακαδημία των Αθηνών. Τα μέλη της είχαν ως τιμητικά συμβολικά ψευδώνυμα ονόματα είτε της Βίβλου, είτε της αρχαίας Ελλάδος και της Ρώμης, είτε ονομαστών μοναχών της Ελληνικής Ανατολής (λ.χ. Δαβίδ, Όμηρος, Πίνδαρος, Οράτιος, Οβίδιος, Βιργίλιος, Αντώνιος, Μακάριος). Επίσης υιοθέτησε συστήματα οργανώσεως της Βυζαντινής Εκκλησίας και παιδείας. Στα σχολεία του κράτους του διδάσκονταν είτε η Γραμματική, η Ρητορική και η Διαλεκτική (Trivium), είτε η Αριθμητική, η Γεωμετρία, η Αστρονομία και η Μουσική (Quatrivium). Κατά το πρότυπο των βυζαντινών αντιγραφικών εργαστηρίων των Ι. μονών ίδρυσε scriptoria προς αντιγραφή και διάδοση του πλούτου των χειρογράφων. Έδωσε ώθηση προς ανάπτυξη, όπως και στο Βυζάντιο της ιστοριογραφίας και χρονικογραφίας. Στο παλάτι του χρησιμοποίησε πρότυπα της ελληνορωμαϊκής αρχιτεκτονικής · της βυζαντινής τέχνης των μωσαϊκών, της τοιχογραφίας, της εικονογραφήσεως βιβλίων· της χρυσοποικιλτικής κ.τ.τ.
Αν στα ανωτέρω προσθέσωμε τη συμβολή του Βυζαντίου και των Θεσσαλονικέων αγίων Κυρίλου και Μεθοδίου στην αναγέννηση της Ανατολικής Ευρώπης, κατανοούμε γιατί είναι άδικος ο ισχυρισμός ότι η πολιτιστική παράδοση της αρχαίας Ελλάδος και του Βυζαντίου δεν μπορούν να δημιουργήσουν ενιαία ευρωπαϊκή συνείδηση. Όπως τονίζει ο επιφανής ιστορικός Κάρολος Ντηλ, η Ορθόδοξη Εκκλησία "απετέλεσε τη στερεά αμμοκονία, που συνδέει στερεώς μεταξύ τους τα διάφορα μέρη της κολοσιαίας οικοδομής της βυζαντινής αυτοκρατορίας". Όπως μέσα εις αυτήν το άγιο βάπτισμα και η πρόσληψη ελληνικής μορφώσεως μεταμόρφωναν πλείστους αλλοεθνείς σε βυζαντινούς Έλληνες, έτσι και μέσα στην Ευρώπη το βυζαντινό ελληνοχριστιανικό μορφωτικό ιδεώδες δύναται και πρέπει να είναι παράγων ελληνομόρφου και ελληνοκεντρικού εξευρωπαϊσμού και συνδετικό στοιχείο, που θα συνδέη, θα ενοποιή και με το αναγωγικό και μυσταγωγικό κάλλος του θα εξωραΐζη όλες τις επί μέρους αίθουσες του Μελλοντικού "Μουσείου της Ευρώπης".
Εκ της Αρχιγραμματείας της Ιεράς Συνόδου
