ECCLESIA
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ ΑΘΗΝΩΝ
|
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ ΑΘΗΝΩΝ |
 |
Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ (Ομιλία του Γενικού Διευθυντή του ιδρύματος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών « ΔΙΑΚΟΝΙΑ» π. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη, Καθηγητού Πανεπιστημίου, στην 3η Διεθνή Συνάντηση «ΓΙΑΤΡΩΝ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ» που πραγματοποιήθηκε στη Βάρνα της Βουλγαρίας στις 28-29 Σεπτεμβρίου 2002. Γ’ Συνεδρία: « Νέοι και η ασθένεια της εξάρτησης») 1. Εισαγωγή Ομολογώ ότι δεν αισθάνομαι αμήχανα ως ιερέας-θεολόγος ανάμεσα σε ομιλητές ή ακροατές γιατρούς που συγκροτούν την 3η Διεθνή Συνάντηση «ΓΙΑΤΡΩΝ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ». Και τούτο γιατί η γνήσια παράδοση της ορθόδοξης θεολογίας και πνευματικότητας είναι εντελώς εξοικειωμένη με τους ιατρικούς όρους. Πιο συγκεκριμένα, η Εκκλησία στη διδασκαλία και πρακτική της θεωρεί την αμαρτία ως ψυχική ασθένεια και τον αμαρτωλό ως ψυχικά ασθενή. Ακόμη, η ίδια η Εκκλησία στην πατερική γραμματεία εικονίζεται και χαρακτηρίζεται ως θεραπευτήριο, πνευματικό ιατρείο καί, κατά φυσική συνέπεια, ο ιερέας είναι ο ιατρός, ο θεραπευτής, αυτός που εφαρμόζει το θεραπευτικό πρόγραμμα της Εκκλησίας. Όλα τα μέσα του πνευματικού αγώνα που τίθενται στη διάθεση των αγωνιζομένων για τη θεραπεία τους τέκνων της Εκκλησίας, όπως νηστεία, προσευχή, εγκράτεια, γενικώς ψυχοσωματική άσκηση, είναι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται ανάλογα με την περίπτωση του κάθε χριστιανού και της ασθένειάς του και κατόπιν συμβουλής και οδηγιών του πνευματικού πατρός-θεραπευτού. Ακόμη και τα επιτίμια, που σε μία εξωτερική επιπόλαιη θεώρησή τους μοιάζουν ως τιμωρίες, στην πραγματικότητα είναι φάρμακα στη διάθεση του πνευματικού πατρός, προς χρήση από τον αμαρτωλό-ασθενή ανάλογα με το πρόσωπο και τις συνθήκες της συντελεσθείσης αμαρτίας. 2. Μια πρώτη προσέγγιση του θέματος Αν ανατρέξουμε σε ένα οποιοδήποτε ολοκληρωμένο επιστημονικό πρόγραμμα αντιμετώπισης της τοξικοεξάρτησης, βλέπουμε ότι υλοποιείται σε τρία πεδία συνδεδεμένα μεταξύ τους: την πρόληψη ή πρωτογενή πρόληψη, τη θεραπεία ή δευτερογενή πρόληψη και την αποκατάσταση ή τριτογενή πρόληψη. Από την άλλη πλευρά παρατηρούμε ότι και το πνευματικό-θεραπευτικό πρόγραμμα της Εκκλησίας έχει τρεις φάσεις, τρία στάδια ολοκλήρωσης: κάθαρση, φωτισμό, θέωση. Η σύμπτωση δεν είναι φαινομενική ούτε τυχαία, αλλά ούτε πάλι μπορεί να γίνει λόγος για ταύτιση του πιο πάνω ιατροκοινωνικοψυχολογικού μοντέλου θεραπείας από την τοξικοεξάρτηση και του θεραπευτικού πνευματικού σχήματος της Εκκλησίας. Εδώ θα θίξουμε ορισμένες πτυχές που δείχνουν τη συγγένεια, το πλησίασμα των ως άνω δύο θεραπευτικών σχημάτων. Ι. Υπό την έννοια πρόληψη οι ειδικοί επιστήμονες, ιδιαίτερα οι ψυχολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ειδικοί γενικώς των επαγγελμάτων υγείας, εννούν τη συμβολή και εν γένει υποβοήθηση για την ομαλή και δημιουργική ανάπτυξη του ανθρώπου σε όλες τις φάσεις του βίου του. Δηλαδή η πρόληψη απευθύνεται στον υγιή πληθυσμό και στοχεύει στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων - όταν πρόκειται για ανήλικο πληθυσμό -, στη δημιουργική ενασχόληση, στην ανεύρεση νοήματος ζωής, στην επίτευξη γενικά εσωτερικής αρμονίας και δημιουργικής ενσωμάτωσης του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία για την επίτευξη αισθήματος ασφάλειας και ικανοποίησης από την υλοποίηση των τεθέντων στόχων. Αν κάνουμε σ’ αυτό το σημείο έναν πρώτο παραλληλισμό με το πρόγραμμα της Εκκλησίας, θα δούμε ότι ολόκληρος ο πνευματικός αγώνας που στοχεύει στην κάθαρση από τα πάθη επιδιώκει την απαλλαγή του ανθρώπου από τις κακές δυνάμεις που υπάρχουν μέσα του και τις κακές επιρροές που ασκούνται από το περιβάλλον. Παράλληλα ο πνευματικός αγώνας δεν έχει μόνο αυτή τη φαινομενικά αρνητική όψη, αποφυγή γενικά του κακού, αλλά κυρίως στοχεύει στην εξοικείωση με τις αρετές, την ταύτιση, θα λέγαμε, του ανθρώπου με αυτές. Όλα τα πνευματικά μέσα της Εκκλησίας στοχεύουν στο να γνωρίσει ο άνθρωπος τον πραγματικό εαυτό του και να προσπαθήσει να αναμορφωθεί με τη χάρη του Θεού και τον προσωπικό αγώνα στο «μέτρο του πληρώματος της ηλικίας του Χριστού». Εδώ μάλιστα αξίζει να λεχθεί ότι για την Εκκλησία το πρόγραμμά της δεν εξαντλείται στα πλαίσια της ενδοκοσμικότητας και μόνο, δηλαδή η Εκκλησία δεν στοχεύει να δημιουργήσει χρηστικά καλούς και εναρέτους ανθρώπους, ώστε να είναι οι ίδιοι ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους και οι άλλοι μαζί τους, αλλά εκπαιδεύει από τη γη ανθρώπους ουρανοπολίτες, έχει δηλαδή στο πρόγραμμά της εσχατολογική προοπτική. Στο τελευταίο βοηθείται αφάνταστα από το ιερό Ευαγγέλιο που δείχνει το τώρα μέσα από την προοπτική της αιωνιότητας, αλλά έχει να προβάλει και έμπρακτα αποτελέσματα της ευαγγελικής διδαχής, τους αγίους της, οι οποίοι ανοίγουν δρόμους και συμπαρίστανται στον καθημερινό αγώνα των τέκνων της Εκκλησίας. ΙΙ. Η επόμενη και, όπως είναι ευνόητο, κύρια φάση ενός προγράμματος καταπολέμησης της τοξικοεξάρτησης είναι η θεραπεία και υπάρχουν πολλών ειδών θεραπευτικά μοντέλα και προγράμματα. Όλα επιδιώκουν την αναδόμηση μιας αποδομημένης προσωπικότητας, που είναι ο τοξικομανής, και την έναρξη μιας νέας ζωής μακριά από την εξάρτηση. Όλα τα προγράμματα ζητούν ανάληψη προσωπικής ευθύνης, συνέπεια και συνέχεια στην αναληφθείσα προσπάθεια. Και φυσικά σημαίνοντα ρόλο παίζουν κάποια πρόσωπα του εκάστοτε προγράμματος που ασκούν ένα συντονιστικό, συμβουλευτικό θεραπευτικό ρόλο. Παρόμοια διαδικασία υπάρχει και στη διαδικασία της εκκλησιαστικής θεραπευτικής. Όλα μιλούν γιά ελεύθερη ανάληψη του πνευματικού αγώνα, υπομονή και επιμονή στην προσπάθεια και υπακοή σε ένα πρόσωπο, τον πνευματικό πατέρα, στις αγκάλες του οποίου γίνεται με τη χάρη του Θεού και τη σωστή καθοδήγηση η πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου. Ο θεραπευμένος για την Εκκλησία είναι ο κεκαθαρμένος και φωτισμένος χριστιανός. Αυτός που ενσωματώνεται συνειδητά στο μυστικό σώμα του Χριστού, την Εκκλησία Του. ΙΙΙ. Η αποκατάσταση ως το τελευταίο στάδιο αποθεραπείας για τα διάφορα προγράμματα σημαίνει ότι το πρόσωπο τα βρήκε με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του και ανακάλυψε για τον εαυτό του ένα δημιουργικό ρόλο μέσα στον κοινωνικό βίο. Για την Εκκλησία ο θεούμενος είναι ο τέλειος άνθρωπος, κατά μίμηση του τελείου Θεού, αυτός ο οποίος όχι απλά τα βρήκε με τον εαυτό του, αλλά αποπνέει εκείνη τη μακαριότητα του παραδείσου, όπως βγήκε ο πρωτόπλαστος από τα χέρια του Δημιουργού και όπως καλείται να ζήσει αιώνια στη βασιλεία της δόξης του Θεού. Σε σχέση βέβαια με τη συγκεκριμένη διαδικασία της αποκατάστασης, η Εκκλησία είναι σε θέση να βοηθήσει με αγάπη και φιλανθρωπία αυτόν που βαδίζει στο δρόμο της αποκατάστασης και να τον στηρίξει ανοίγοντας την αγκάλη της εκκλησιαστικής κοινότητας, όπου ο κάθε άνθρωπος βρίσκει τη θέση του και το ρόλο του. Η Εκκλησία έχει να προτείνει ανά τους αιώνες ένα συνεπτυγμένο και ταυτόχρονα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα, όπως είναι η πρώτη κοινότητα των Ιεροσολύμων. Και αν αυτό το «ολοκληρωμένο θεραπευτικό εκκλησιαστικό πρόγραμμα», που ήταν η πρώτη εκκλησιαστική κοινότητα των Ιεροσολύμων, θα μπορούσε να γίνει πρότυπο για τον κοινωνικό μας βίο τότε πολλά από τα σημερινά αλλά και μελλοντικά προβλήματα θα εύρισκαν ασφαλώς τη λύση τους ή δεν θα είχαν καν δημιουργηθεί. 3. Προσαρμογή των ως άνω στα δεδομένα της νεανικής ηλικίας Επειδή θα μπορούσε να λεχθεί ότι όλα τα ως άνω μπορούν να ισχύουν και για ενήλικες, εδώ θα εξειδικευτεί το θέμα με ειδικές αναφορές στη νεανική ηλικία. Πρώτα-πρώτα οι δύο έννοιες, «νέοι» από τη μια πλευρά και «εξάρτηση» από την άλλη, βρίσκονται σε σύγκρουση. Ο νέος από τη φύση του βρίσκεται εσωτερικά σε μία ρευστότητα, σε μία αμφισβήτηση προσώπων και καταστάσεων και, ακόμη, σε μια επαναστατικότητα. Τότε, γιατί δέχεται να γίνει εξαρτημένος, να οδηγείται από τη μύτη από την ουσία και να έχει ως μοναδικό στόχο της ζωής του τη χρήση, όταν πλέον είναι εξαρτημένος; Φαίνεται ότι η εξάρτηση είναι μία αποτυχημένη επανάσταση. Μια διαμαρτυρία που δεν βρήκε αποδέκτες. Μια προσπάθεια διαφυγής από πολλά επιμέρους αδιέξοδα και εμπλοκής, δυστυχώς, στο μέγα αδιέξοδο, που είναι η χρήση ουσιών. Τα αδιέξοδα για το νέο προήλθαν ίσως από την κακή οικογενειακή του κατάσταση, από την ξηρότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και την ανιαρότητα της σχολικής κοινότητας, από την ανεπάρκεια της εκκλησιαστικής διακονίας - που σε πολλές περιπτώσεις άφησε την ενοριακή κοινότητα να μαραζώσει και μάλιστα να φτάσει σε τέτοια κατάσταση που να μη χωράνε οι νέοι - , από την υποκρισία της κοινωνίας και των εχόντων τις ευθύνες για τη διαμόρφωση των κοινωνικών δομών, από την ασυνέπεια των μεγάλων και δήθεν υπευθύνων, που άλλα λέγουν, άλλα σκέπτονται και άλλα πράττουν. Τέλος, ένα μερίδιο ευθύνης έχουν και οι ίδιοι οι νέοι που δέν διοχέτευσαν τη διαμαρτυρία και επαναστατικότητά τους σε υγιείς δράσεις και ενασχολήσεις, αλλά αποδέχτηκαν μοιρολατρικά το «δε βαριέσαι, δεν αλλάζει τίποτε» και κατέφυγαν στην πρόσκαιρη λύση, στην αναζήτηση όχι εφήμερων αλλά στιγμιαίων παραδείσων. 4. Πώς συγκεκριμένα βοηθεί η Εκκλησία το νέο στο πρόβλημα της εξάρτησης; Το όλο κατηχητικό έργο της Εκκλησίας σε συνδυασμό με την κατάλληλη ενημέρωση και εν γένει καλλιέργεια των γονέων μέσα από ειδικές για γονείς προσπάθειες (σχολές γονέων κ.ά.) είναι τελικά μια προσπάθεια πρόληψης της τοξικοεξάρτησης και όχι μόνο. Μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας και της καλά δομημένης οικογένειας το παιδί αναπτύσσεται ομαλά και στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας, έχοντας πνευματικά αντισώματα, μπορεί και όχι απλά στέκεται στα πόδια του, αλλά δημιουργεί και προετοιμάζει αγωνιστικά και υπομονετικά τη μελλοντική του πορεία. Πάλι μέσα στην αγκαλιά της Εκκλησίας και της σωστής οικογένειας αντιμετωπίζονται και οι πτώσεις και οι παρεκτροπές των νέων. Μάλιστα δε, μπορεί ορισμένες φορές οι εκτροπές να αποτελέσουν αφορμή για ανεύρεση του νοήματος της ζωής και του σωστού προσανατολισμού από μέρους των νέων. Η ζωή της Εκκλησίας είναι γεμάτη από ασώτους και καταταλαιπωρημένους νέους που όχι μόνο ξαναβρήκαν το δρόμο τους, αλλά έφτασαν ακόμη και στην αγιότητα. Μόνο που εμείς, ιδιαίτερα οι κληρικοί, κατά μίμηση του ευσπλάχνου Πατρός της γνωστής παραβολής του Ευαγγελίου, πρέπει να είμαστε διαρκώς έτοιμοι, με ανοιχτή αγκαλιά για να υποδεχτούμε μακρόθυμα και με έκδηλη χαρά τους επιστρέφοντας μετανοημένους νέους. Ακόμη, μια νεανική συντροφιά σε μια ενορία είναι πλαίσιο ενθάρρυνσης για τον επιστρέφοντα νέο, ένας χώρος έκφρασης και δημιουργίας, αληθινά μια δυνατότητα εσωτερικής και εξωτερικής αποκατάστασης, αφού ο νέος ιδιαίτερα έχει μεγάλη ανάγκη να βρει μια συντροφιά όμορφη, ευχάριστη γι’ αυτόν, θέλει κάπου να ανήκει και να στηρίζεται. Εδώ θα ήθελα να καταθέσω μία πρόσφατη εμπειρία που είχα από την επικοινωνία μου με εξαρτημένους νέους που συμμετείχαν στο θεραπευτικό εφηβικό πρόγραμμα «ΣΤΡΟΦΗ». Αφού δέχτηκα επί αρκετή ώρα πολλές ερωτήσεις, πάσης φύσεως, και προσπάθησα ήρεμα και διαλεκτικά να απαντήσω, τελικά υπέβαλα και εγώ μία ερώτηση. Ρώτησα δηλαδή όλα τα παιδιά, ήταν τριάντα, ποια ήταν κατά τη γνώμη τους η βασική αιτία που έμπλεξαν με τα ναρκωτικά. Τα είκοσι πέντε παιδιά απάντησαν με αφοπλιστική ειλικρίνεια ότι ήθελαν να μπουν στη συγκεκριμένη παρέα και επειδή στην παρέα όλοι έκαναν χρήση «αναγκάστηκαν» να κάνουν το ίδιο. Το παράδειγμα είναι σαφές και τα συμπεράσματα βγαίνουν μόνα τους. 5. Μια νέα συστηματική προσπάθεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών για την αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης. Εδώ και τρία περίπου χρόνια ιδρύθηκε στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών το ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης «ΔΙΑΚΟΝΙΑ» (Φ.Ε.Κ. υπ’ αριθμ. 1789, τεύχ. Β’, 28.09.1999), του οποίου με πράξη της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος είμαι Γενικός Διευθυντής. Ήδη εκπαιδεύτηκαν 40 περίπου νέοι κληρικοί, κατανεμημένοι στις 13 αρχιεπισκοπικές περιφέρειες και με τη συμπαράσταση ειδικών των επαγγελμάτων υγείας επιλαμβάνονται περιστατικών, τα οποία προσπαθούν να οδηγήσουν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα. Το «ΔΙΑΚΟΝΙΑ», σε συνεργασία με το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕ.Θ.Ε.Α.) κατήρτησε «πιλοτικό πρόγραμμα πρωτογενούς πρόληψης», εκπαίδευσε ειδικούς επιστήμονες των επαγγελμάτων υγείας, προσέλαβε έξη από αυτούς ως έμμισθο προσωπικό και ήδη από τον παρελθόντα Μάρτιο λειτουργεί στην περιοχή Παγκρατίου ένα Κέντρο Πρόληψης. Άμεσος στόχος είναι η λειτουργία και ενός Συμβουλευτικού Σταθμού στην περιοχή Ζωγράφου. Υπάρχουν οπωσδήποτε συνεργασίες με διάφορους ειδικούς φορείς (Ο.ΚΑ.ΝΑ., ΚΕ.Θ.Ε.Α. και Δήμους). Ως βασικός στόχος του «ΔΙΑΚΟΝΙΑ» παραμένει η υποβοήθηση του ενοριακού ποιμαντικού έργου από το διαθέσιμο ειδικό προσωπικό, έμμισθο και εθελοντικό, του «ΔΙΑΚΟΝΙΑ», ώστε το πρόβλημα της τοξικοεξάρτησης να αντιμετωπίζεται μέσα στα ενοριακά πλαίσια ή και, στην περίπτωση που γίνεται η παραπομπή σε κάποιο ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα, να γίνεται με τέτοιο τρόπο, να διατηρείται η επαφή, ώστε το περιστατικό, ή, πιο σωστά, ο συγκεκριμένος άνθρωπος, να επιστρέψει στην ενορία. Βέβαια, το ίδρυμα «ΔΙΑΚΟΝΙΑ» επιδιώκει την ανάπτυξη δικού του ολοκληρωμένου προγράμματος, που θα περιλαμβάνει πρωτογενή πρόληψη, Συμβουλευτικό Σταθμό, θεραπευτική κοινότητα. Προς το παρόν πραγματοποιούνται ομάδες – συναντήσεις νέων, κατηχητών και γενικά στελεχών κατηχητικής και άλλης αγωγής καθώς και ομάδες γονέων που έχουν παιδιά μέχρι και την εφηβική ηλικία και εκπαιδεύονται όλοι αυτοί σε θέματα πρόληψης επί πεντάμηνο. Παράλληλα αναπτύσσεται ένα δίκτυο εθελοντών με ειδικές γνώσεις και σχετική εμπειρία πάνω στα θέματα της ουσιοεξάρτησης, ώστε ο ιερέας να έχει δίπλα του συμπαράσταση από πρόθυμα και εξειδικευμένα πρόσωπα και να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το πρόβλημα μέσα στα ενοριακά πλαίσια. 6. Επίλογος Αγαπητοί μου, Στην εισήγησή μου προσπάθησα να καταδείξω ότι η ορθόδοξη Εκκλησία μας από τη φύση, την παράδοση, τη διδασκαλία και την πνευματικότητά της έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ουσιοεξάρτησης που κατατρώγει τις ψυχές και τις σάρκες των νέων, ακόμη και ορισμένων αφοσιωμένων τέκνων της. Επίσης αναφέρθηκα σε μια νέα συστηματική προσπάθεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, που θα αξιολογηθεί επιστημονικά σε εύθετο χρόνο. Πρέπει να ομολογήσουμε ότι παρά τις καλές μας προθέσεις, τις ευαισθησίες και τη φιλάνθρωπη στάση μας, ως ορθόδοξη Εκκλησία γενικά υστερούμε σε συστηματικότητα στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Όμως στο θέμα των ουσιών και της εξάρτησης έχει επέλθει προ πολλού η παγκοσμιοποίηση και χρειάζονται δραστικά μέτρα από όλους και εν προκειμένω από όλες τις αδελφές ορθόδοξες Εκκλησίες. Το εύχομαι ολόψυχα και προσεύχομαι γι’ αυτό!
|